فشار سربازی اجباری بر دوش اقشار مستضعف جامعه است

پول نیوز؛ مائده امینی- سرِ زخم کهنه «سربازی اجباری» سال‌هاست باز است. فرستادن نیروی کار برای خدمت اجباری به ارتش، موجب می‌شود مشمولین، سال‌های اوج تحصیل خود را ترک کرده و پس از آن با یک وقفه 2 ساله دوباره به میدان بازگردند. اجباری که خیلی‌ها را از به‌ دست‌ آوردن آن چه برایش نقشه کشیده‌اند، بازمی‌دارد. چه بلافاصله بعد از اتمام دبیرستان باشد، چه بعد از اتمام تحصیلات دانشگاهی.
غیر قابل انکار است؛ نیروی کار و سرمایه انسانی به راحتی در کشور ما هدر می‌رود. اگرچه سربازی اجباری را بارها و بارها به بوته نقد گذاشته اند و نسبت به صدماتی که به بدنه اقتصاد کشور وارد می‌کند، هشدار داده‌اند اما گویا گوش مسئولان و قانون‌گذاران پر شده یا از شنیدن خسته است.
در حالی که امروزه ما ارزش سرباز را در کشور به 80 هزار تومان در ماه تقلیل داده‌ایم، کشورهای پیشرفته یا سربازی اجباری را لغو کرده‌اند یا برای اصلاح و تلطیف آن، قوانین جدیدی در نظر گرفته‌اند. امروز در اینباره با میثم هاشم‌خانی اقتصاددان و مدیر موسسه مالی حامیان فردا به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

اگر بخواهیم مقدمه چینی نکنیم، اصل مطلب «سربازی اجباری» است. چرا برخی معتقدند نباید خدمت سربازی به صورت اجباری باشد؟

خدمت سربازی در ایران به شیوه فعلی، رویکرد اقتصادی کشور را دچار مشکل کرده و بهره‌وری کارایی و بهره‌وری اقتصادی را پایین آورده است. تصور کنید؛ بخش قابل توجهی از آقایان باید به مدت 2 سال از مهارت‌هایی که در دانشگاه می‌آموزند فاصله بگیرند و بعد وارد بازار کار شوند.
از طرفی، بنابر آمارهای غیر رسمی در ایران، تاکنون یک میلیون و 600 هزار نفر تخلف قانونی انجام داده و به سربازی نرفته‌اند.

سربازی اجباری بیش از همه، اقتصاد چه اقشاری در جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

گروه‌های پردرآمد سربازی رفتن را به تاخیر نمی‌اندازند چرا که غیبت در سربازی مشکلات متعددی برای آن‌ها پیش خواهد آورد، برای مثال امکان سفرهای خارجی از مشمولین غایب سلب می شود. شاهد مثال این موضوع اتفاقی است که سال گذشته افتاد؛ ستاد کل نیروهای مسلح اعلام کرد که کسانی که 8 سال غیبت ندارند می‌توانند با پرداخت مبلغی تحت عنوان جریمه، مشکل سربازی خود را حل کنند. بر خلاف انتظارها، تعداد مراجعه کنندگان بسیار کم بود.
اقشار کم درآمد اما با وجود همه محدودیت‌ها، به خاطر فقر موجود،  رفتن به سربازی را به تاخیر می‌اندازند. اوضاع اقتصادی این گروه در جامعه آنقدر نا به سامان است که همان 2 سال مدت زمان خدمت سربازی، لطمه مالی سنگینی برای آن‌ها به حساب می‌آید.

به لحاظ تحصیلی چطور؟ آیا می‌توان گفت قانون‌هایی که امروزه برای مشمولین وجود دارد در روند تحصیلات آقایان کشور هم مشکل ایجاد می‌کند؟
 
100 درصد. سربازی اجباری به راحتی می‌تواند در پیشروی تحصیلات مشمولین هم مشکل ایجاد کند. ممکن است افراد برای فرار از وقفه ایجاد شده بین اتمام تحصیلات و ورود به بازار کار، بعد از دبیرستان دوره خدمت را بگذرانند که این شیوه هم باعث می‌شود بسیاری از افراد بر حسب شایستگی خود وارد دانشگاه نشوند چرا که از زمان کنکور سراسری آن‌ها دوسال گذشته و این موضوع قطعا روی کیفیت نتیجه قبولی آن‌ها تاثیر خواهد گذاشت.
از طرفی فشار سربازی می‌تواند باعث ایجاد موج ادامه تحصیل کاذب در آقایان شود.

خب از نظر شما چطور می‌توان پشت یک ارتش یک کشور را به جوانان آن گرم کرد؟ وقتی اجباری برای سربازی رفتن وجود نداشته باشد، جوانان چرا باید به سربازی بروند؟
 
در حال حاضر 800 هزار نفر، سرباز وظیفه در کشور داریم که با بی‌انگیزگی تمام مشغول به انجام خدمت صرفا برای خلاصی از قانون موجودند. آیا از این جامعه سرباز حرفه‌ای برای تامین واقعی امنیت کشور به هنگام جنگ احتمالی بیرون می‌آید؟
این واقعیت که نیروهای اجباری به دنبال یادگیری مهارت نظامی نیستند می‌تواند قدرت ارتش یک کشور را تا حد قابل توجهی تضعیف کند.

در سایر کشورها اوضاع از چه قرار است؟

در سایر کشورها سربازی اجباری یا وجود ندارد یا اگر وجود دارد، یک سربازی اجباری از نوع دلنشین آن است. در سربازی‌های اجباری کشورهای پیشرفته زندگی افراد به مدت 2 سال پیاپی تعطیل نمی‌شود و روند طبیعی زندگی‌ها ادامه دارد.
در واقع اکثر کشورهایی که زمانی طلایه‌دار خدمت سربازی اجباری بودند، امروز یا آن را ملغی یا برای تلطیف آن ( به خاطر دلایل اقتصادی) اقدام کرده‌اند.

یک مثال برای ما می‌زنید!؟

اقتصاددانان آمریکایی به طور مشخص، با اقداماتی حساب شده سربازی اجباری در این کشور را لغو کردند. آن‌ها 5 دهه قبل در آمریکا ادعا کردند: طبق محاسبات انجام شده، برای حفظ کیفیت ثابتی از خدمت‌رسانی نیروهای نظامی، قانون سربازی اجباری باید اصلاح شود.
بنابر ادعای آن‌ها، اگر نیروی حرفه‌ای با نسبت یک دهم نیروی انبوه بی کیفیت به خدمت گرفته شود، هزینه‌های نیروهای مسلح تا حد قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.

در حال حاضر چه راهکاری برای اصلاح روند موجود در کشور ما عملی است؟

برای اصلاح سیستم فعلی، دو راهکار وجود دارد. برای فقیرترین گروه‌های جامعه باید به کمک نهادهایی مانند بهزیستی و کمیته امداد، دوره خدمت سربازی به طور مخصوص کاهش پیدا کرده و یا حتی حذف شود.
راهکار بعدی باید در جهت کاهش لطمه بهره‌وری بازار کار باشد. به این شکل که دوره خدمت باید به دوره‌های کوتاه‌تر شکسته شده و زمان حضور کاهش یابد. شکستن دوره به این معناست که مشمولین خود تصمیم بگیرند که چه زمانی برای خدمت حاضر شوند.

شیوه پرداختی به سربازان چطور؟

به طور قطع راهکار بعدی باید اصلاح شیوه پرداخت حقوق به سربازان وظیفه باشد. به همه سربازان باید معادل حداقل حقوق مصوب وزارت کار پرداخت شود. این در حالی است که در حال حاضر میانگین دریافتی هر سرباز در ماه، 80 هزار تومان است.

با وجود محدودیت‌های بودجه‌ای موجود، آیا نهادهای دولتی یا وابسته‌گان آن امکان تامین مالی چنین دستمزدی را دارند؟

منابع زیادی برای تامین مالی این اقدام می‌تواند در نظر گرفته شود. برای مثال، مالیات‌ تعیین شده برای املاک میلیاردی می‌تواند با تامین مالی حقوق سربازان، موجب تقویت امنیت کشور شود. این اصلاح در پرداخت 2 مزیت دارد، در درجه اول می‌تواند لطمه‌های مالی دهک‌های پایین جامعه را کاهش داده و فرار آن‌ها از سربازی را تقلیل دهد.

از طرفی با افزایش پرداختی به سربازان، بهره‌وری مدت زمان خدمت آن‌ها افزایش پیدا می‌کند.
حتی اگر قصد افزایش حقوق سربازان را نداریم باید پول را مستقیما وارد نیروهای مسلح کنیم تا بتانیم به پشتوانه آن، سرباز واقعی و حرفه‌ای بسازیم.