حفظ جریان نفت روسیه در بازار و کنترل قیمتهای جهانی

از یک سو، آمریکا و اروپا که تاکنون بدترین پیامد‌های تحریم را متحمل شده‌اند آگاه هستند که ممنوعیت ورود نفت روسیه به بازار‌های بین المللی، به خودشان آسیب بیشتری خواهد زد. از سوی دیگر، پرداخت پول نفت روسیه به قیمت بازار، گزینه خوشایندی نیست، زیرا درآمد‌های صادرات نفت و گاز، بخش مهمی از بودجه روسیه را تشکیل می‌دهد و این بودجه شامل هزینه‌های دفاعی است که عمده آن صرف جنگ در اوکراین می‌شود.

جانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا به تازگی در این باره به صراحت گفت: تصور می‌کنم آنچه می‌خواهیم حفظ جریان نفت روسیه به بازار به منظور کنترل قیمت‌های جهانی و تلاش برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها است که باعث بروز رکود جهانی می‌شود. اما قطعا هدف، محدود کردن درآمد نفتی روسیه است.

ممکن است این سوال پیش بیاید که پس مفهوم بازار آزاد کجا رفته است، اما در واقع مفهوم بازار آزاد مدتی است که از بین رفته است. مسئله این است که آیا ایده‌ای که آمریکا و اتحادیه اروپا درباره تعیین سقف قیمت برای نفت روسیه دارند، جواب خواهد داد. به عبارت دیگر، روسیه چنین اقدامی را خواهد پذیرفت؟

مسلما روسیه از ایده اعمال سقف قیمت برای صادرات نفت این کشور به سختی استقبال خواهد کرد. سرگی گوریف، اقتصاددان ارشد بانک بازسازی و توسعه اروپایی در این باره گفت: بله پوتین ممکن است حاضر نشود نفت خود را به این قیمت بفروشد. اما با توجه به این که وی به سختی تلاش می‌کند نفت را با تخفیف چشمگیر به چین و روسیه بفروشد و قیمت‌های انرژی در حال حاضر از هزینه‌های توسعه فراتر رفته است، این موضوع بعید به نظر می‌رسد.

نفت روسیه اکنون حدود ۳۰ دلار یا بیشتر، ارزان‌تر از نفت برنت فروخته می‌شود. گفتن این که فروش نفت روسیه مشکل پیدا کرده، دشوار است. روشن است که روسیه می‌داند در صورت تشدید تحریم‌های اروپایی، باید جریان نفت خود را از این منطقه به سوی آسیا تغییر مسیر دهد.

همچنین واضح است که روسیه نمی‌تواند همه نفت و سوختی که به اروپا می‌فروخت را به هند و چین بفروشد یا حداقل این صادرات، سریع نخواهد بود. در نتیجه روسیه شاید خود را مهیا کرده است در فرآیند تغییر مسیر صادرات، از بخشی از درآمدش چشم پوشی کند.

بعلاوه روسیه همواره بودجه خود را بر مبنای قیمت پایین نفت برنامه ریزی کرده است. به عنوان مثال، سال گذشته بودجه این کشور بر مبنای قیمت ۴۵ دلار هر بشکه نفت بود در حالی که درآمد‌های نفتی روسیه در سال ۲۰۲۱ بیش از ۵۱ درصد بالاتر از پیش بینی‌های اولیه شد. برای سال ۲۰۲۲ هم مسکو بودجه خود را بر مبنای قیمت ۴۴ دلار و ۲۰ سنت هر بشکه نفت برنت تهیه کرده است؛ بنابراین حتی با سقف قیمت ۷۰ دلار در هر بشکه، روسیه همچنان درآمد بیشتری از فروش نفت نسبت به رقم پیش بینی شده در بودجه خواهد داشت. چین و هند هم از پرداخت قیمت کمتر برای نفت روسیه، بی‌نهایت راضی خواهند بود. با این حال این سوال باقی می‌ماند که آیا روسیه با این ایده موافقت می‌کند که دشمنانش در این جنگ، بگویند به چه قیمتی نفت خود را بفروشد.

با این حال، پیش از این که توپ را به زمین روسیه بیاندازند، آمریکا و اتحادیه اروپا در صورت توافق با این ایده، باید مشخص کنند به چه نحوی آن را اجرایی خواهند کرد. یک راه، استفاده از صنعت بیمه است. به این ترتیب که تنها محموله‌های نفتی روسیه که پایین سقف قیمت تعیین شده هستند، بیمه شوند. یک راه دیگر، اعمال تحریم‌های ثانویه علیه خریداران نفت روسیه است که احتمالا عواقب دیپلماتیک ناخوشایندی خواهد داشت.

ایده سقف قیمت، نه تنها برای نفت روسیه بلکه به طور کلی برای واردات نفت، نخستین بار ابتدای سال میلادی جاری در اروپا مطرح شد. ماریو دراگی، نخست وزیر ایتالیا، در ماه مه پس از دیدار با جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، اعلام کرد بایدن از ساختار بازار‌های نفت جهانی، ناراضی بوده است و دو طرف درباره تعیین سقف قیمت برای نفت و گاز گفتگو کرده‌اند. وی در دیدار با جو بایدن، ایده ایجاد کارتل مصرف کنندگان نفت را برای افزایش قدرت چانه‌زنی آن‌ها مطرح کرد که مشابه کارکرد اوپک و مذاکرات آن‌ها برای توافق درباره سهمیه سالانه تولید نفت است.

بر اساس گزارش اویل پرایس، شاید اکنون که اوپک پلاس موافقت کرده است نفت بیشتری تولید کند، این طرح مسکوت گذاشته شود. در شرایطی که مصرف کنندگان از اوپک می‌خواهند نفت بیشتری تولید کند، طرح تشکیل کارتل خریداران نفت، مطمئنا ایده معقولی نیست.