قرض الحسنه در قربانگاه بی مهری‌ها

با روند رو به رشدی که انسان‌ها دارند و دستیابی‌های سریع و مهم به فناوری‌ها و علوم روز، شرایط زندگی دائم تغییر می‌کند و اکنون به اندازه‌ای متحول شده که به هیچ عنوان نمی‌توان و البته نباید از علم وفناوری روز عقب ماند. اما بروز بودن و استفاده از فناوری هزینه دارد که به هیچ عنوان نمی‌توان آن هزینه‌ها را تامین کرد مگر آنکه به درآمدی خاص دسترسی داشته باشیم.

در شرایطی که بیشتر مردم را حقوق بگیران تشکیل می‌دهند و بیشتر آن‌ها حداقل بگیر هستند و عده‌ای نیز که حقوق بگیر نیستند، درآمد‌های پایینی دارند، زندگی کردن بروز برای این افراد که دهک‌های پایین جامعه را تشکیل می‌دهند، بیش از آنکه قابل تحقق باشد به رویا شباهت دارد. اما انتظار اینکه قشر حقوق بگیر و دهک‌های پایین جامعه همچنان در حداقل‌ها باقی بماند، بی انصافی است.

 

زندگی قشر حقوق بگیر و دهک‌های پایین جامعه به هیچ عنوان متحول نمی‌شود مگر آنکه از جایی وامی دریافت کنند که البته آن وام نیز با بهره‌های سنگینی که دارد، باعث می‌شود سفره‌های دهک‌های پایین جامعه کمرنگتر شود تا بتوانند از عهده پرداخت اقساط وام با بهره‌های سنگین بر بیایند. با این وصف شاهد هستیم که دهک‌های پایین جامعه بیشتر و بیشتر درتلاش برای بدست آوردن وام هستند، زیرا شرایط اقتصادی نشان می‌دهد که اگر کالایی را امروز حتی با بهره‌های سنگین خریداری کنند، قبل از آنکه اقساط وام به پایان برسد، قیمت آن کالا افزایش می‌یابد. اما واقعیت این است که بهره‌های سنگین بی انصافی است و زندگی‌ها را به زیر خط فقر می‌کشاند.

 

از آنجا که گرفتن تسهیلات تنها راه چاره برای دهک‌های پایین جامعه است، می‌بایست بهره تسهیلات کاهش یابد تا برای زندگی، حقوق‌ها و درآمد‌های پایینی که بدست می‌آورند، توجیه پذیر باشد. در این شرایط تنها راه چاره، گرفتن تسهیلات با بهره حداقلی است که قرض الحسنه بهترین راهکار است. اما سوال اینجاست که تا چه اندازه در بحث قرض الحسنه پیش رفته و توانسته ایم آن را محقق کنیم. با نگاه به حساب‌هایی که در بانک‌ها افتتاح می‌شود، مشاهده می‌کنیم که در تمامی بانک‌ها حساب قرض الحسنه فعال است، اما با کمال تاسف استقبال قابل توجهی از این حساب‌ها صورت نمی‌گیرد. آمار بالای حساب سپرده‌هایی که با هدف دریافت سود افتتاح می‌شود نشان می‌دهد که تمامی کسانی که نسبت به دریافت بهره بانک‌ها انتقاد دارند و نظام بانکی را به ربوی بودن متهم می‌کنند، خودشان بدنبال دریافت سود‌های کلان از سپرده هایشان هستند که نمونه آن را در اعتراض سپرده گذاران موسسات مالی و اعتباری شاهد بودیم، افرادی که به طمع دریافت سود ۴۰ و ۵۰ درصد، پولهایشان در معرض تهدید قرار گرفت.

به نظر می‌رسد حساب قرض الحسنه بهترین راهکار برای نظام بانکی باشد به شرط آنکه سودی به سپرده‌ها پرداخت نشود. اینکه انتظار داشته باشیم بانک در قبال سپرده گذاری ها، سود ۲۰ درصد بدهد، اما تسهیلات را با کارمزدی جزیی بپردازد، خوش خیالی و شاید بهتر بگوییم زیاده خواهی است. امروزه افراد بسیار را سراغ داریم که در یک بانک دو حساب جاری و پس انداز افتتاح کرده اند که هر پولی به حساب پس اندازشان واریز می‌شود و در تعاملی که بانک‌ها دارند، هر چکی که به شعبه وارد شود، بانک مجاز است از حساب پس انداز برداشت و چک را پرداخت کند. بنابر این نباید انتظار داشت با این تفکر، فرهنگ قرض الحسنه تقویت شود.

در کشوری که نظام جمهوری اسلامی را یدک می‌کشد، فرهنگ و تفکر ربوی بیشترین لطمه را می‌زند. امروزه کدام فردی را سراغ داریم که بدنبال دریافت سود از سپرده بانکی نباشد؟ اما قرض الحسنه عنوانی است که در اسلام تعریف می‌شود. قرض الحسنه در فرهنگ و اصطلاح قرآنی، معنایی جامع دارد و از نظر قرآنی، هر کار خیری که انسان برای خدا انجام دهد، قرض الحسنه برای اوست. در قرآن کریم، واژه «حسن» صفت قرض الحسنه یعنی زیبا و نیکو قرار گرفته و قرض نیکو باید از مال حلال باشد و آن را با منّت و اذیّت ضایع نکند. در شأن قرض الحسنه، آیات بسیاری آمده است. «کیست که به خدا «قرض الحسنه ای» دهد (و از اموالی که خدا به او بخشیده، انفاق کند) تا آن را برای او، چندین برابر کند؟ بی شک خداوند متعال مالی را که مؤمنین در راه او خرج کنند قرض گرفتن خودش نامیده والبته از این موارد بسیار است.

باید بپذیریم که ارزش قرض دادن بسیار زیاد است، زیرا سخاوتمندی و فضل را نشان می‌دهد. دین اسلام به اندازه‌ای برای صدقه ارزش قایل است که بار‌ها بر ثواب بی نهایت قرض دادن تاکید کرده و نه تنها در آیات قران بلکه در روایات و بیانات بزرگان دین نیز به آن اشاره شده است. امام محمد باقر (ع) فرمودند «هر که به مردی قرض دهد تا زمانی که قدرت بر ادای آن داشته باشد، مال او در زکوة است و خود او با ملائکه در نماز است تا آن را بگیرد.» و امام صادق (ع) نیز فرمودند بر در بهشت نوشته شده «ثواب صدقه را ده مقابل می‌دهند و ثواب قرض را هیجده مقابل» و در حدیثی دیگر فرمودند «هر مؤمنی که به مؤمنی از برای خدا قرض دهد در هر آنی ثواب صدقه را دارد تا مال به او برسد.» البته مراد از قرضی که ثواب آن رسیده، قرض الحسنه‌ای است که از برای خدا باشد، اما قرضی که به واسطه آن نفع دنیوی به صاحب مال می‌رسد و غرض او نفع بردن است، ثوابی ندارد. پیامبر اکرم (ص) نیز فرمودند کسی که به برادر خود قرض دهد، در برابر هر درهمی که قرض داده، هم وزن کوه احد و کوه رضوان و کوه سینا، حسنات خواهد داشت و اگر برای وصول آن مدارا کند، از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت.

با وجود این همه تاکید دینی، عرفی و اخلاقی بر قرض دادن، تفکرات ربوی گسترده که جامعه را آزار می‌دهد، سوال برانگیز است. واقعیت این است که باور جامعه به قرض دادن هنوز نهادینه نشده است. امروزه افراد بسیاری را سراغ داریم که سرمایه‌های کلانی دارند و هر روز بر افزایش سرمایه خود می‌اندیشند، اما گامی برای قرض الحسنه بر نمی‌دارند. مردمانی که برای درمان بیمارانشان پول نزول می‌کنند و هر ماه که نزول این پول را می‌پردازند، ناله و نفرین را همراه با پول به نزول خوار می‌دهند، یعنی باید نگران روابط اجتماعی جامعه باشیم. اما دلیل این همه بحران، ضعف فرهنگ سازی است. اگر به جای این همایش‌ها و سخنرانیها، به فرهنگ سازی برای امور خیر می‌پرداختیم، بی شک نتیجه بهتری می‌گرفتیم. براستی صداوسیما برای فرهنگ سازی قرض الحسنه چه کاری انجام داده است. هنگامی که صداوسیما برای تبلیغ حساب‌های قرض الحسنه، بابت هر دقیقه ده‌ها میلیون تومان دریافت می‌کند، یعنی فرهنگ قرض الحسنه در قربانگاه سوجویی‌ها جان می‌دهد. براستی در بین این همه فیلم که به مناسبت‌های مختلف از جمله ماه رمضان یا اعیاد مذهبی تولید و منتشر می‌شود، چقدر به مبحث قرض الحسنه پرداخته شده است؟ باید بپذیریم که جانماز آب کشیدن و ژست مذهبی گرفتن تا زمانی که به مرحله عمل نرسد، هیچ فایده‌ای ندارد و خلاصه اینکه تمامی این موارد نشان می‌دهد که از حرف تا عمل فاصله بسیار است.