مزایای چک الکترونیکی چیست و چه کاربردهایی دارد؟

هیچ کس مطمئن نیست که اولین چک چه زمانی نوشته، یا بر روی چوب یا سنگ حک شده است. بعضی کارشناسان بر این عقیده اند که ممکن است رومی‌ها در حدود ۳۵۲ سال قبل از میلاد چک را ابداع کرده باشند. حتی اگر این مطلب صحیح باشد ظاهرا این ایده‌ها در آن زمان چندان جایگاه کاربردی نداشته اند. بانک‌ها یا موسسات مشابه آن در بین النهرین، یونان و روم باستان وجود داشته اند و احتمالا سپرده‌ها را از یک حساب به دیگر حساب‌ها انتقال می‌داده اند. اما هیچ مدرک مستندی از آن انتقال‌ها باقی نمانده است.

آخرین مدرک از سپرده گذاری‌ها در قالب چیزی به نام چک ایتالیای قرون وسطی و کاتالونیا مربوط می‌شود. در این نواحی بانک‌های قدیم سپرده گذاران را مقید می‌کردند قبل از آنکه بانک سپرده شان را مصادره کند و یا آن را به حسب مشتری دیگری انتقال دهد، شخصا به بانک مراجعه کنند. استفاده عملی از ابزار‌های نوشتاری برای نیل به چنین مقاصدی به تدریج شکل گرفت.

گفته می‌شود که چک در ایالات متحده، حدود سال ۱۶۸۱ برای اولین بار استفاده شد. وقتی بازرگانان در بوستون زمین خود را در یک سرمایه گذاری گرو می‌گذاشتند، دریافتند که می‌توان به جای این کار چک نوشت. اولین چک چاپی مربوط به سال ۱۷۶۳ است که از بانک داری بریتانیایی لورنس چایلدز (Lawrence Childs) به جای مانده است.

اگر چه امروزه چک در سطح وسیعی قابلیت دارد، اما بانک داری مشکلات بزرگی را در خصوص آن مشاهده می‌نماید که هم‌چنان وجود دارد: به راستی چگونه می‌توان این قطعه کاغذ را به گونه‌ای جریان داد تا بتوان در بانک‌های دیگر آن را وصول کرد. در چک‌های رسیده می‌فرستاد. اما این امر، رفت و آمد‌های زیاد و بعضا سرقت پول‌ها در نتیجه ناامنی را موجب می‌شد.

راه حل این مشکل در قرن هفدهم هم زمان با پیدایش علم بانک داری در بریتانیا پیدا شد. داستان از این قرار بود که یکی از پیک‌های بانک لندن در یک یا چند نقطه مستقر می‌شد و پیک‌های سایر بانک‌ها را می‌پذیرفت. آن‌ها می‌توانستند در این مکان مذاکره کنند و تمام چک‌های صادر شده از سایر بانک‌ها را قابل پرداخت نموده، تصمیم به معاوضه آن‌ها بگیرند یا این که جریان آن‌ها را در جهت دیگری قرار دهند. این سیستم را اصطلاحا سیستم Clearinghouse می‌گویند. پیوستن به این شبکه کاغذی بانک‌ها که در آن معاوضه چک با یکدیگر صورت می‌گیرد هم چنان کاربر دارد.

مفهوم چک الکترونیکی طی پروژه‌ای از F S T C، شرکت سرویس‌های نوین مالی (Financial Services Technology Consortiurn) گسترش داده شده است. FSTC دارای ۱۰۰ عضو است که شامل تعدادی از بانک‌های بزرگ، کارپردازان فنی امور مالی، دانشگاه‌ها و لابراتوار‌های تحقیقاتی است. کار فنی بر روی پروژه چک الکترونیکی در چند مرحله انجام شد. تولید ایده‌های جدید، انجام تحقیقات اولیه، ساخت و تثبیت نمونه‌های اولیه، به قاعده در آوردن خصوصیات برای سیستم آزمایشی و اجرایی سیستم آزمایشی.


یک چک الکترونیکی نسخه الکترونیکی و یا به عبارتی نسخه نمایشی چک کاغذی است.

چند ویژگی اولیه چک‌های الکترونیکی از این قرارند: همان اطلاعاتی را دارند که در چک‌های کاغذی موجود است. می‌توانند با همان ارزش و چهارچوب قانونی چک‌های کاغذی پایه ریزی شوند. قابلیت پیوند به اطلاعات نامحدود و معاوضه سریع بین سایر بخش ها. می‌توانند در هر تراکنش مشابه چک‌های کاغذی امروزی استفاده شوند. توسعه قابل استفاده بودن در مقایسه با چک‌های کاغذی با اضافه کردن مبلغ.
بانک مرکزی در مراسمی با حضور رییس کل این بانک و وزرای اقتصاد و صمت از خدمت نوین «چک الکترونیک» رونمایی کرد که نوع جدیدی از چک است که سرعت، دقت و امنیت بیشتری در عملکرد و نقدشوندگی نسبت به چک‌های کاغذی دارد.

به گزارش ایرنا از بانک مرکزی، چک الکترونیک نوع جدیدی از چک است که سرعت، دقت و امنیت بیشتری در عملکرد و نقدشوندگی نسبت به چک‌های کاغذی دارد و تمام قوانین چک کاغذی برای آن قابل اجراست و با یک امضای الکترونیکی اعتبار پیدا می‌کند.

به همین منظور، سامانه چکاد با هدف ایجاد بستری برای ارائه چک امن دیجیتال و رفع مخاطرات احتمالی چک‌های کاغذی راه‌اندازی شده است که امکان مدیریت و نظارت آنلاین مبادله چک را برای شبکه بانکی و بانک مرکزی فراهم می‌کند.

از مزایای چک الکترونیک می‌توان به سرعت زیاد در ثبت و پردازش چک‌های الکترونیکی، عدم نیاز به ارسال نسخه فیزیکی چک، حذف نگرانی افراد در خصوص ثبت چک در سامانه و امنیت بالا و عدم امکان سرقت یا تحریف چک اشاره کرد.

چک الکترونیکی چیست؟

چک دیجیتال موجودیتی مشابه چک کاغذی دارد و تمامی مقررات چک کاغذی در مورد آن صدق می‌کند. در چک دیجیتال کاغذی از موجودیت چک حذف و با استفاده از امضای دیجیتال چک معتبر می‌شود.

در این خصوص سامانه چکاد با هدف ایجاد بستر امن بین بانکی جهت ارایه چک دیجیتال و برطرف نمودن مشکلات چک فیزیکی ایجاد شده و بانک‌ها با بهره‌گیری از سرویس‌های ارایه شده توسط این سامانه می‌توانند سرویس‌های چک دیجیتال را برای مشتریان خود عرضه کنند.

پیش نیاز‌های استفاده از خدمات سامانه چکاد (سامانه چک امن دیجیتال)

عضویت در همراه بانک، نصب و فعال‌سازی برنامه «هامون» جهت ثبت امضای الکترونیکی و همچنین داشتن یک حساب جاری با امکان صدور دسته چک پیش نیاز‌های استفاده از خدمات سامانه چکاد به منظور دریافت و صدور چک دیجیتال است.

پس از فعال‌سازی خدمت چک دیجیتال در منوی مربوطه در همراه بانک خدمات مربوط به چک دیجیتال اعم از درخواست صدور دسته چک، صدور چک، امکان وصول درون بانکی و بین بانکی چک، بانکی مشاهده دسته چک صادر شده و برگه‌های چک دیجیتال، مشاهده چک‌های دریافتی، انتقال چک دیجیتال، ضمانت چک، مسدودسازی چک، ابطال چک و نقد کردن چک بدون مراجعه به شعبه قابل انجام خواهد بود.

نقد کردن چک الکترونیکی

مانند چک‌های کاغذی، کسی که چک را می‌نویسد (یعنی همان صادرکننده) باید اطلاعات خواسته شده را وارد سامانه کند و درخواست خود را به صورت دیجیتال در قسمت تعیین شده در سامانه چک الکترونیکی ثبت کند تا ترمینـال‌های دستگاه، آن را به بانک انتقال دهند.

دریافت‌کننده هم باید اطلاعات چک الکترونیکی را به دقت مطالعه کرده و ثبت آن را تایید کند تا چک در قالب سپرده در اختیار بانک پرداخت‌کننده قرار بگیرد. زمانی که گیرنده درخواست نقد شدن چک را کند، بانک عامل بعد از تایید چک دیجیتال ثبت شده در سیستم، حسابی که مربوط به آن است را شارژ می‌کند تا پرداخت در زمان مقرر صورت بگیرد.

امنیت چک دیجیتال

بدون شک چک الکترونیکی خیلی امن‌تر از چک کاغذی است، چراکه نمی‌توان آن را تغییر داد یا به طور کلی منکر صدورش شد. از آن گذشته بانک مرکزی زیرساختی ایجاد کرده تا صادرکنندگان یا انتقال‌دهندگان چک از طریق امضای دیجیتال، احراز هویت و اعتبارسنجی شوند و همین امر بر امنیت چک‌های دیجیتال اضافه می‌کند.

فراموش نکنید که در چک‌های کاغذی سنتی احتمال خط خوردگی یا اشتباه نوشتن همیشه وجود دارد و اگر این اتفاق بیفتد، راهی ندارید جز اینکه برگه چک را پشت‌نویسی یا ابطال کنید که البته پشت‌نویسی هم در قانون جدید چک با محدودیت‌هایی روبه‌رو است. اما در خصوص صدور این نوع چک، دیگر با چنین دردسر‌هایی مواجه نخواهید شد.

همچنین سامانه چکاد و کد نهاب امنیت چک‌های الکترونیکی را بیش از پیش تضمین می‌کنند. چکاد (چک امن دیجیتال) سامانه مرکزی چک الکترونیک است و نهاب هم سامانه‌ای حاوی اطلاعات هویتی مشتریان بانکی است که با اختصاص دادن شماره شناسایی ویژه برای هر کاربر بانکی، امکان احراز هویت آسان و سریع افراد در شبکه بانکی را فراهم می‌کند.

مزایای چک الکترونیکی

بی‌هیچ تردید یکی از مهم‌ترین مزایای چک الکترونیکی امنیت بالای آن است. چراکه با اعتبارسنجی وضعیت اعتبار بانکی فردی که چک می‌کشد مشخص می‌شود، امکان سرقت یا تحریف آن وجود ندارد و شما می‌توانید در صورت مشاهده اولین تخلف، چک را به‌راحتی مسدود کنید. از دیگر مزایا مهم این چک‌ها به این موارد می‌توان اشاره کرد؛

• عدم محدودیت تعداد برگ چک
• عدم امکان تغییر در برگ چک الکترونیکی
• صرفه‌جویی در مصرف کاغذ
• اطلاع‌رسانی از وضعیت نقل‌وانتقالات چک
• حذف مراحل زمان‌گیر مثل جابه‌جایی، دسته‌بندی و حسابداری چک‌ها
• کارمزد و هزینه عملیاتی پایین‌تر
• مدیریت ریسک بهتر
• سرعت بالا فرآیند‌های صدور و پرداخت چک
• امکان آگاهی از گردش حساب و مدیریت موجودی حساب برای جلوگیری از برگشت خوردن چک به کمک ابزار‌های مدرن همچون تلفن همراه، ای‌تی‌ام‌ها و اینترنت
• امکان جایگزینی در تمامی معاملات
• مطلع شدن صاحب چک بعد از پرداخت وجه

از این موضوع نیز نمی‌توان غافل شد که قانون جدید چک و چک‌های دیجیتال تا حد زیادی جرایم بانکی را کاهش داده است. از آنجا که با ثبت اطلاعات در سامانه‌های الکترونیکی، امکان صدور چک به وعده و بی‌محل وجود ندارد، احتمال برگشت خوردن و کلاهبرداری نیز کمتر می‌شود.

خدمات سامانه چک دیجیتال

سامانه چک الکترونیکی زیر نظر بانک مرکزی بستری امن برای صدور و پرداخت چک فراهم می‌کند. یکی از مهم‌ترین خدمات سامانه چک دیجیتال این است که به کاربر اجازه می‌دهد با فعال‌سازی خدمت چک الکترونیکی و با معرفی گواهی امضای الکترونیکی درخواست دسته چک دیجیتال بدهد.

درگاه‌های الکترونیکی امن بانک‌ها مانند اینترنت بانک و موبایل بانک یا نرم‌افزار‌های مخصوص شعب از جمله راه‌های دسترسی و استفاده از این سامانه هستند. به واسطه این درگاه‌ها ارتباط مطمئن میان سیستم متمرکز بانک‌ها و سامانه چک‌های الکترونیکی شکل می‌گیرد تا به واسطه آن، این خدمت از مجموعه خدمات بانکداری الکترونیک به مردم ارائه شود.