ادغام ارزی در قلب آمریکای جنوبی

روسای جمهور آرژانتین و برزیل در نشستی در بوئنس آیرس، در بیانیه­‌ای مشترک از طرح ادغام ارزی دو کشور رونمایی کردند. این طرح با هدف رفع موانع تجاری بین دو کشور و تسهیل صادرات و واردات و حل مشکل عدم قطعیت در نوسانات ارزی در پیش گرفته شده است و در صورت موفقیت باعث کاهش هزینه­‌های اجرایی و ریسک­های خارجی ناشی از کمبود دلار به عنوان ارز اصلی واسطه در خرید و فروش بین­‌المللی می‌­شود. با ایجاد ارزی مشترک، روند تجاری صادرات و واردات بین دو کشور تسهیل می‌شود؛ علی‌الخصوص برای آرژانتین که مدت­ها است از کمبود ذخایر ارزی دلار رنج می‌­برد. این حوزه اقتصادی در صورت وقوع به دومین بلوک بزرگ ارزی دنیا پس از اتحادیه اروپا بدل می­‌شود. اگر چه این پیمان نمی‌تواند مشکلات ساختاری اقتصادی داخل آرژانتین را حل کند، بنابراین موفقیت کل این فرآیند نیازمند اصلاحات اقتصادی در آرژانتین است، در غیر این صورت نه تنها این این پیمان در جهت رفع مشکلات دو کشور عمل نخواهد کرد، بلکه برزیل هم دچار تلاطمات اقتصادی خواهد شد. مشکلات داخلی آرژانتین باعث شده که این طرح با انتقاد سنگین اقتصاددانان روبه‌­رو شوه و به عقیده آن‌ها هرچند ایجاد حوزه ارزی مشترک باعث تسهیل و کاهش هزینه­‌های تجاری می­‌شود، اما اثر سو دیگر آن که سابقاَ نیز در اتحادیه اروپا مشاهده شده، امکان انتقال شوک­های اقتصادی از یک کشور به سایر نقاط آن حوزه ارزی است.

پیمان پولی ناموفق بین دو کشور مسبوق به سابقه است

این اولین بار نیست که برزیل و آرژانتین این ایده را در سر می­‌پرورانند؛ اما، عدم ثبات سیاسی و مشکلات کلان اقتصادی مانع عملی شدن آن بوده است. در سال ۱۹۸۷ میلادی نیز دو کشور از حسابی مشترک با نام «گاچو» [۱]با هدف سنجش تراز تجاری میان خود رونمایی کردند، که این طرح نیز به سبب ابرتورم و کاهش ارزش پول دو کشور به نتیجه نرسید. در سال ۲۰۱۹ رئیس جمهور ژایر بولسونارو [۲]از حزب راست­گرای برزیل طرحی مشابه را جهت ایجاد ارزی مشترک ایراد کرده بود که علاوه بر عدم حمایت اقتصاددانان بالاخص مخالفت شدید بانک مرکزی برزیل و شکاف موجود با دولت چپ­گرای فرناندز [۳]در آرژانتین، اینبار نیز به سرانجام نرسید. پیش از این ونزوئلا نیز در مسیر ایجاد یک ارز مشترک جهت رفع موانع ارزی و تجارت خارجی با همسایگان خود شامل بولیوی، پرو، کلمبیا و اکوادور قدم برداشت که این اقدام نیز حاصلی دربر نداشت. این تاریخچه تصویر مثبتی از تجربه ایجاد حوزه ارزی مشترک در آمریکای جنوبی نشان نمی‌­دهد. اساسا عدم ثبات اقتصادی در یک یا دو طرف مانع موفقیت چنین پیمان‌هایی است.


آرژانتین چه توقعی از پیمان پولی دارد؟

انگیزه اصلی سیاسی آرژانتین از پیگیری این طرح ایجاد ثبات اقتصادی در ساختار پولی خود است، که نظیر سایر کشور‌های دچار مشکلات ساختاری اقتصادی بودجه‌ای و پولی است، به جای حل اصل مشکل، راه حل را در جای دیگری جستجو می‌کند. این کشور دهه‌­ها است که با مشکل کمبود ذخایر ارزی و رکود‌های پی در پی اقتصادی مواجه و سیاست­های بانک مرکزی نیز باعث ایجاد بازار سیاه موازی برای ارز با نام «دلار آبی» [۴]شده که ناشی از بی­‌اعتمادی به واحد پولی این کشور یا همان پزو [۵]است که در حال حاضر تورم ۹۶ درصدی را تجربه می­کند. در سال ۲۰۱۸ آرژانتین وامی به مبلغ ۴۰ میلیارد دلار از صندوق بین‌­المللی پول برای جبران کسری بودجه شدید خود دریافت کرد که بازپرداخت این وام نیز با ادامه روند رکود روند تورمی و تحلیل بیشتر ذخایز ارزی این کشور به چالش جدیدی بدل شده است.

برزیل بزرگترین شریک تجاری آرژانتین بوده و تجارت بین دو کشور نقش حیاتی در اقتصاد این دو بازی می­‌کند. طوفان­‌های اخیر بازار‌های مالی بین‌­المللی لطمه‌­های سنگینی به تجارت بین دو کشور وارد و حجم تجارت این دو را از ۴۰ میلیارد دلار در دهه گذشته به رقم فعلی ۳۰ میلیارد رسانده است. از دلایل اصلی این امر بی ثباتی اقتصادی آرژانتین و جهش‌های ارزی است که مشکلات عدیدی در نقل و انقالات مالی بین­‌المللی علی‌­الخصوص با برزیل به عنوان یکی از بزرگترین شرکای تجاری ایجاد کرده است.

چرا دولت برزیل به این پیمان علاقه‌مند است؟

با وجود اینکه اقتصاد برزیل حجم بسیار بیشتری نسبت به آرژانتین دارد و از ثبات اقتصادی به مراتب بالاتری نسبت به همسایه جنوبی خود بهره می­‌برد، در دو سال گذشته حد تورمی بالاتری را از هدف­گذاری پولی بانک مرکزی خود تجربه کرده که ناشی از اثرات اقتصادی همه‌­گیری کووید-۱۹ در چند سال گذشته و افزایش تورم جهانی در سال اخیر است.

با توجه به اهمیت ترانزیت دریایی در اقتصاد مدرن، برزیل با وجود برخورداری از سواحل گسترده با دسترسی اقیانوسی از مشکلات جغرافیایی متعددی جهت بهره­‌وری از ظرفیت بنادر خود روبه‌­رو است. یکی از نکات حائز اهمیت در روابط برزیل و آرژانتین، کیفیت به مراتب بهتر سواحل جنوب شرقی آمریکای جنوبی یعنی اروگوئه و آرژانتین جهت ترانزیت واردات دریایی به نقاط داخلی است؛ در نتیجه برزیل می‌­تواند از ادغام بیشتر اقتصادی خود با آرژانتین جهت بهره­‌وری از سواحل یاد شده و افزایش حجم تجارت دریایی خود استفاده کند.

فرق پول مشترک برزیل و آرژانتین با یورو چیست؟

کارکرد دقیق این ارز جدید هنوز مشخص نیست، اما تفاوت­های ماهوی با یورو دارد. ماهیت این طرح همانند حساب ارزی ارائه شده جهت تسهیل نقل و انتقالات مالی واردات و صادرات در اروپا در دهه‌­های ۸۰ و ۹۰ میلادی پیش از شکل­‌گیری حوزه مالی یورو است. دولت برزیل به دنبال آن است تا نرخ این ارز را به یک واحد مالی پایدار همچون طلا، دلار یا یورو پیوند زده تا از نوسانات شدید جلوگیری کند. هرچند هنوز مدرکی دال بر ادغام کامل سیستم سیاست­گذاری پولی دو کشور ارائه نشده، در صورت وقوع، بانک مرکزی آرژانتین انعطاف لازم جهت تصمیم­‌گیری پولی خود را با توجه به حجم کوچکتر اقتصادی نسبت به برزیل از دست خواهد داد، اما این ادغام می‌تواند آرژانتین را ناگزیر کند که شیوه مدیریت بودجه خود را اصلاح کند. اگر چه همچنان این ریسک را نیز به برزیل تحمیل می‌کند که پیامد‌های سیاستگذاری‌های غلط در آرژانتین دامنگیر اقتصاد تازه آرام یافته برزیل شود.

بازیگر اصلی این توافق کیست؟

به نتیجه رسیدن این توافق را، با وجود سوابق متعدد شکست­های اشاره شده در پیاده‌­سازی یک حوزه ارزی مشترک در آمریکای جنوبی، میتوان به سرکار آمدن دولت چپ­گرای لولا داسیلوا [۶]در برزیل، که یکی از حامیان اصلی همگرایی منطقه­‌ای و هم‌­جهتی بیشتر سیاسی او با بوئنس آیرس است نسبت داد. برزیل به عنوان قدرت اصلی منطقه­‌ای در آمریکای جنوبی سال‌ها است که سودای تبدیل خود به ستون مرکزی روند ادغام همسایگان را در سر داشته و در موارد متعددی پیش قدم طرح­های مشابه و همینطور ایفاء نقش واسط در اختلافات کشور‌های منطقه در دهه­‌های اخیر بوده است.

سرانجام این توافق چه می‌شود؟

رودریگو واگنر [۷]اقتصاددان و تحلیلگر حوزه ارزی، نیاز آرژانتین به یک لنگر مالی خارجی جهت بازگرداندن اعتماد به پزو را به عنوان یکی از اهداف اصلی آرژانتین جهت پیوستن به این طرح برمی‌­شمارد. با توجه به وضعیت اقتصادی چندسال اخیر آرژانتین ایجاد ثبات ارزی اولویت دولت­های مختلف چپ و راست در دهه‌­های اخیر آرژانتین بوده که معمولاَ با شکست مواجه شده است. آرژانتین علی­رغم برخورداری از ذخایر گسترده منابع طبیعی و جغرافیای وسیع به تناسب جمعیت، همواره در ایجاد محیطی مناسب جهت شکوفایی بخش خصوصی با مشکل مواجه بوده که دلیل اصلی آن عدم ثبات پزو و تغییرات مکرر سیاست­گذاری­های اقتصادی در دولت­های مختلف این کشور است.

با توجه به حجم قابل توجه برزیل در تجارت خارجی آرژانتین و وضعیت اقتصادی و ذخایر ارزی به مراتب بهتر این کشور نسبت به همسایه جنوبی خود، می­‌توان انتظار بازگشت ثباتی نسبی را به بازار ارزی آرژانتین داشت. از طرفی برزیل نیز به عنوان شریک اصلی تجاری آرژانتین در سال‌های اخیر با مشکلات عدیده­ای برای داد و ستد با این کشور روبه­‌رو شده است. مورد فوق این نگرانی را در برزیل ایجاد کرده که حجم قابل توجهی از صادرات خود به آرژانتین را به خاطر عدم توانایی این کشور در پرداخت ارزی به­ خصوص دلار از دست دهد و در واقع انگیزه اصلی برزیل حفظ بازار صادرات خود به همسایگان علی­‌الخصوص آرژانتین است. اما بهرحال چنانچه آرژانتین مشکلات مربوط به ساختار پولی و مالی خود را اصلاح نکند، این پیمان پولی نیز به سرنوشت سایر پیمان‌های پولی دچار خواهد شد.