سلطه منطق سیاست بر اقتصاد و نرخ ارز و قیمت سوخت

اسماعیل گرامی مقدم نماینده پیشین مجلس در یادداشت اختصاصی برای گروه رسانه های پول نیوز نوشت:

درباره افزایش احتمالی قیمت ارز در لایحه بودجه سال 1399 می توان اینگونه اظهار نظر کرد که افزایش ارز از جنبه هایی، به نفع دولت است. به ویژه این که می تواند مطالبات خودش را از بانک های بدهکار وصول کند و به این ترتیب بسیاری از بدهی های خودش را پرداخت کند.
افزایش نرخ ارز به نفع بانک مرکزی هم هست. برای این که بانک های دیگر، بدهی های خود را پرداخت می کنند. اما در کنار این جنبه ها، تورمی که در اثر افزایش قیمت ارز به وجود می آید باعث نارضایتی ها و خالی شدن سفره مردم می شود.
به نظرم، دولت در شرایط کنونی، توجه دارد که مردم کشش و توان افزایش قیمت ها را از این بیش تر ندارند. اما درباره آنچه که می تواند پول ملی را تقویت کند و باعث تولید شود می توان گفت اقتصاد، در کشور از منطق سیاست پیروی می کند. در حالی که در کشورهای توسعه یافته، برعکس این وضع است. یعنی سیاست، از منطق اقتصاد پیروی می کند.
بنابراین، چون اقتصاد ما از سیاست و به ویژه سیاست خارجی تبعیت می کند، تا زمانی که این تحریم ها به همین شکل ادامه پیدا کند و متوقف نشود خواه ناخواه سرمایه از خارج از کشور وارد تولید ما و چرخه اقتصاد نخواهد شد. لذا تا زمانی که این اتفاق نیفتد و میزان تولید بالا نرود، نمی توانیم انتظار داشته باشیم که درآمدهای ارزی کسب کنیم.

وقتی که درآمدهای ارزی هم ثابت باشند در آن صورت هر سال تورم و افزایش قیمت ارز را خواهیم داشت. اگر وقتی قیمت ارز بالا می رود و صادرات روان تر انجام شود به نفع صادر کننده است. اما با تحریم ها و بیمه نبودن کشتی ها و این که نفت خودمان را نمی توانیم در خارج از کشور بفروشیم و نمی توانیم دلار کسب کنیم که میزان تولید را بالا ببریم و صادرات انجام نمی شود، لذا این قسمت قضیه هم امیدوار کننده نیست.
بنابراین، نکته ای که می ماند این است که منطق سیاست را باید پذیرفت. با این تحریم ها و با این بسته شدن بسیاری از بانک های دنیا بر مبادلات کشورمان، مشکلاتی ایجاد شده. هر چند که در یک سال اخیر، ارزهایی از طرف مردم به بازار تزریق شد و باعث توقف افزایش قیمت دلار شد. اما با این اوضاع، ممکن است دوباره جهش قیمت ارز را داشته باشیم. چون در سال های 1396 و 1397 بسیاری از مردم، به دلیل نگرانی نسبت به کاهش ارزش دارایی های خود، به سمت و سوی خرید دلار رفتند. الان هم این دلارها است که وارد بازار می شود و پیش بینی می شود که نزدیک به 100 میلیارد دلار در خانه ها وجود داشته که الان این ارزها به بازار تزریق می شود.

اما اگر این ارزها مصرف شود و تحریم ها همچنان وجود داشته باشند، عملاً با قطع شدن صادرات نفت، ما نمی توانیم درآمدهای ارزی جدید داشته باشیم. در آن صورت هست که قیمت دلار در برابر ریال، افزایش پیدا خواهد کرد.
افزایش قیمت ارز در بودجه، برای ایران درآمدزا نیست بلکه صورت مساله را تا حدودی پاک می کند ولی معضل اصلی پا بر جا است. یعنی چون قیمت ارز بالا می رود اگر یکی از بانک ها به بانک مرکزی بدهکار باشد، این بدهکاری را خیلی راحت تر می تواند پرداخت کند ولی اتفاقی در عرصه اقتصاد و شاخص های کلان اقتصادی رخ نمی دهد. حتی در شاخص های اقتصادی، باعث نزول شاخص ها می شود.
به عنوان مثال نرخ رشد اقتصادی حتماً کاهش پیدا خواهد کرد. رشد اشتغال متوقف می شود. تورم هم با افزایش قیمت دلار، افزایش پیدا می کند.
برخی نمایندگان مجلس اعلام کرده اند که تصمیم گیری درباره افزایش قیمت سوخت در اختیار دولت است اما نمایندگان در رای گیری استمزاجی، مخالفت خود را با افزایش قیمت سوخت اعلام کرده و گفته اند در شرایط فعلی قیمت حامل های انرژی نباید افزایش پیدا کند. این نوع رای دادن نمایندگان مجلس، به دلیل این است که شالوده اقتصاد ایران این طور است و در جهتی است که اقتصاد، منطق سیاست را دارد. به همین دلیل نمایندگان مجلس هم، نگاه انتخاباتی دارند.
چون نمایندگان مجلس، نگاه انتخاباتی دارند بنابراین باید سیاست ها را به گونه ای تدوین کنند که نارضایتی مردم کم شود. لذا درست است که افزیش قیمت حامل های انرژی به نفع اقتصاد کشور است ولی قطعاً به ضرر نمایندگان مجلس خواهد بود. چون مورد پرسش قرار می گیرند که چرا قیمت حامل های انرژی افزایش پیدا کرده است. البته اگر قیمت سوخت افزایش پیدا کند قیمت اقلام دیگر نیز مثل قیمت حمل و نقل افزایش پیدا خواهد کرد.
به همین دلیل، چون اقتصادمان نسبت به فرمول های تاثیرگذار بر اقتصاد، وارونه است بر همین اساس، بسیار پیچیده می شود وقتی که می خواهیم اقتصاد کشور را در جهت منطقی قرار بدهیم. والا اگر موضوع سیاسی مطرح نباشد و موضوع انتخاباتی نباشد، هر اقتصاددانی و هر مقام دولتی، به سمت و سوی سیاست های افزایش برابری و واقعی کردن قیمت ها خواهد رفت.
الان پایین بودن قیمت بنزین، تبعات بسیار سنگینی دارد. آلودگی هوا به همین دلیل ایجاد می شود. آلودگی هوا، باعث پدیده های اجتماعی و پدیده های اجتماعی در جامععه می شود و هزینه های بسیار زیادی را دراین حوزه ها ایجاد می کند.
بنابراین، قیمت بنزین، چون منطق سیاسی دارد بعید به نظر می رسد تا پایان سال 1398 افزایش پیدا کند. برای سال 1399نیز، نمایندگان مجلس با احتیاط لایحه بودجه را بررسی می کنند و همین منطق را خواهند داشت.

اسماعیل گرامی مقدم

*دکترای اقتصاد از دانشگاه پونای هندوستان و نماینده بجنورد در مجلس هفتم