نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت با اشاره به توقف سفر به عتبات عالیات طی دو سال گذشته در عین برقراری تورهای گردشگری، آخرین وضعیت اعزام زائران ایرانی به کربلای معلی را تشریح کرد.
به گزارش پول نیوز، سفر به سرزمین وحی، آرزوی اکثر قریب به اتفاق مسلمانان است، اما دو سال است که بهانه شیوع کرونا و تصمیم کشور عربستان، عاشقان حرم امن الهی را از این زیارت محروم کرده این در حالی است که یکی از مهم‌ترین رویداد‌ها در جهان اسلام، مراسم با شکوه حج است و اگر نگاهی دقیق‌تر به این فریضه الهی داشته باشیم، به خوبی در می‌یابیم که حج یکی از مظاهر عظیم وحدت و انسجام در امت اسلامی است.
علاوه بر اینکه دو سال است سرزمین وحی، زائران ایرانی را به خود ندیده، بسیاری از عاشقان اهل بیت نیز در حسرت سفر به عتبات عالیات و حرم امام حسین علیه السلام در کربلای معلی هستند، در پیش بودن ایام محرم و گمانه‌زنی‌هایی که درباره اعزام زائر به عراق مطرح شده، روزنه امیدی در دل عاشقان حسینی ایجاد کرده که شاید امسال این فراق به پایان برسد.
در این شرایط و برای اطلاع از آخرین وضعیت مناسک حج و عمره و زیارت عتبات عالیات عراق و سوریه در مناسبت‌های پیش رو با "حجت‌الاسلام عبدالفتاح نواب؛ نماینده، ولی فقیه در امور حج و زیارت" به گفتگو پرداختیم تا از آخرین اقدامات و برنامه‌های بعثه و سازمان کسب اطلاع کنیم؛ در ادامه مشروح این گفتگو تقدیم مخاطبان میشود:
*با آمدن کرونا بسیاری از برنامه‌ها و امورات خرد و کلان دستخوش تغییرات زیادی شد، سازمان حج چه پیش بینی‌هایی در این دو سال داشت که محقق نشد؟
حجت‌الاسلام نواب: طبق پیش‌بینی ابتدایی، این روزها و ساعات باید در مکه مکرمه برای خدمت‌گذاری به ضیوف الرحمن می‌بودیم، اما اینگونه نیست که هرچه انسان تدبیر می‌کند خداوند هم همان را مقدر کرده باشد؛ کسی باورش نمی‌شد که به خاطر ویروس کرونا برای دومین سال حج تعطیل شود.
آنچه انجام میشود، حداقلِ حداقل است، حتی برای ثبت نامی که برای سال ۹۹ انجام شد قبل از زمان کرونا و شروع آن در اسفند ۹۸، طبق برنامه‌های معمول مذاکرات انجام گرفت.
نمایندگان سازمان حج و بعثه رهبری در جلسات مربوطه در مکه حضور پیدا کردند، با وزیر حج عربستان مذاکره و برنامه ریزی خوبی انجام شد، اما کرونا که آمد گفتند همانطور که در چین طی دو ماه از بین رفت و همین که پای ویروس به گرما برسد کرونا از بین میرود، اما هرچه پیش رفتیم کشور‌های بیشتری درگیر شدند و سال گذشته حج برگزار نشد.
با این حال برای اینکه مسجدالحرام خالی نباشد بین ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر از خود سعودی‌ها به حج رفتند. امسال امیدوار به برگزاری حج بودیم که باز هم انجام نشد.
البته از عربستان درخواست داشتیم که، چون از ایران کسی در عربستان حضور ندارد و این حق زائران ایرانی است که در حج حضور یابند، هر تعداد که سهم ایران از این ۴۵ هزار اتباع کشور‌های خارجی که باید از داخل عربستان باشند، از ایران مشرف شوند، اما موافقت دولت عربستان حاصل نشد و نهایتا حجی که انجام میشود بدون حضور ایرانیان است. حالا آماری نداریم و آن‌ها هم آماری نمی‌دهند که از هر کشور چه تعداد حضور دارند.
ما حتی برای حج سال گذشته شعار هم پیش بینی کرده بودیم که حج، معنویت، همبستگی و اقتدار اسلامی بود و امسال هم شعار حج؛ خودسازی، انسجام، اقتدار اسلامی و دفاع از مسجدالاقصی بود، یعنی این جوانب را هم پیش بینی کرده بودیم، اما حج برگزار نشد.
در برنامه‌های حج، حج کانون وحدت و همبستگی و اتحاد کشور‌های اسلامی است اگر در جایگاه خودش قرار بگیرد اقتدار بزرگی را به جامعه اسلامی هدیه می‌دهد، اما متأسفانه می‌بینیم که اختلاف و تفرقه در کشور‌های اسلامی بیش از هر جای دیگر جهان است. کاش فرصتی میشد همه مسئولان کشور‌های اسلامی کنار هم می‌نشستند و برای وحدت گفتگو می‌کردند که به نفع همه کشور‌های اسلامی است.
*به هرحال عربستان امسال هم با حضور محدود ایرانی‌ها در حج موافقت نکرد! از قبل مطرح بود که این مناسک باید با مشارکت کشور‌های اسلامی برگزار شود؛ در این زمینه آیا جلسات و کارگروه‌هایی با حضور کشور‌های اسلامی برگزار شده که متعرض وضعیت فعلی شویم چرا که عربستان تا به امروز به بهانه کرونا، مناسک حج را تعطیل کرده و کشور‌های اسلامی سهمی در تصمیم‌گیری برای مناسک حج نداشته‌اند؟!
حجت‌الاسلام نواب: بهترین راهش این است که دولت میزبان از میهمانان دعوت کند و لجنه مشورتی برای بهره برداری از نقطه نظرات کشور‌های مختلف در اجرای بهتر حج تشکیل شود؛ مشورت حق کشور‌های دیگر است و کشور میزبان هم میتواند از این مشورت استفاده کند.
جهان اسلام پر از فرهیختگان بسیار وارسته‌ای است که می‌توانند کمک کار خیلی خوبی باشند برای کسانی که در سرزمین‌های اسلامی و حرمین شریفین هستند. ما هم با کشور‌های اسلامی و مسئولان حج آن‌ها جلساتی داشته ایم، برخی کشور‌ها مانند ترکیه هم اقداماتی انجام دادند که مسئولان حج کشور‌ها در این مراسم شرکت کردند.
اگر این جلسات را داشته باشیم هم می‌توانیم مقابل اسلام هراسی و هم شیعه هراسی، بهتر نقش داشته باشیم. در این گفتگو‌ها به این مسائل هم پرداخته شده است و حتی درباره سوزاندن قرآن، بیانیه‌هایی در محکومیت این موضوع صادر شد که مبدع آن ایران بود.
*با توجه به فرصت دو ساله که حج تعطیل بوده، کارگروه‌هایی برای آسیب شناسی حوزه حج و عمره تشکیل شده، این کارگروه‌ها چه خروجی و کارکردی داشته است؟
حجت‌الاسلام نواب: با توجه به اینکه تعطیلی حج اعلام شد، در شورای برنامه ریزی بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت مقرر شد از این فرصت برای بازسازی خودمان استفاده کنیم. حجی که درگذشته انجام میشد، قطعا اشکالاتی داشته است که بازسازی و آسیب شناسی آن باید انجام شود.
در این راستا ۲۱کمیته تشکیل شد که میتوان به کارگروه ثبت نام، مسکن حج، عمره و عتبات، تغذیه و تدارکات حج، عمره و عتبات، امور قربانی و نحوه تعامل بانک توسعه اسلامی، راه اندازی سفر‌های عمره، ارائه خدمات ایام تشریق، مدیریت حوادث غیر مترقبه و بهره گیری از شیوه‌های نوین اشاره کرد. در جریان راه اندازی کارگروه‌ها برنامه‌هایی مصوب شد که پیش از این در برگزاری حج سابقه نداشت است.
* آیا مطالبات رهبری در حوزه حج و عتبات در این قالب بررسی شده است؟
حجت‌الاسلام نواب: ما دو محور داشتیم؛ یکی مطالبات سال‌های گذشته مقام معظم رهبری، یکی هم بیانیه گام دوم انقلاب که آن‌ها را هم باید لحاظ می‌کردیم. یکی از انتظارات رهبر انقلاب حضور ایرانی‌ها در اجتماعات سایر زائران مخصوصا در نماز جماعت و دیگری بهره بردن از فرصت‌های حضور در سرزمین وحی است که از آن با عنوان «فرصت صالحان» یاد کردند و این امر توسط روحانیون پیگیری میشود.
موضوع دیگر نیاز‌های مادی زائران است که رهبری فرمودند باید قدر این نعمت خدمت را دانست؛ قشر راضی برگشته از حج و خدماتی که دریافت کرده اند بسیار بالا و چشمگیر است البته نمی‌گوییم کارمان بی نقص است و باید بیشتر کار کنیم، اما حتی کشورمیزبان سطح خدمات ایران به زائرانش را خیلی بالا می‌داند.
یکی دیگر از انتظارات رهبری، پرهیز از اختلاف است که سعی شده زائران توجیه شوند و حرف و سخن تفرقه آمیز نزنند. یکی از نتایج تفرقه در دنیای اسلام همین است که در همه جای دنیای اسلام همه درگیر هستند هرچند ریشه بخشی از آن، خارج از جامعه اسلامی است.
انتظار دیگر، بحث برائت از مشرکین است که ان شاءالله در حج‌های آینده این کار ادامه خواهد داشت. حتی درباره دعای کمیل نیز در ملاقات‌ها گفته بودیم اگر آن‌ها ادعا میکنند نمی‌توانند امنیت دعا را برقرار کنند، ما دعای کمیل را در پشت بام مسجدالنبی میخوانیم.
آنجا دیگر زائران ما در دست آن‌ها هستند، ما جز دعا برنامه دیگری نداریم و میخواهیم این دعا را به صورت جمعی بخوانیم، شایسته است که کشور میزبان مساعدت لازم را انجام دهد؛ اجابت این درخواست احترام به شخصیت میهمان و به نوعی احترام به خودشان هم هست.
پشت بام مسجدالنبی جای مناسبی است و زائران با پله برقی می‌توانند از آن مکان استفاده کنند و با تشکراز همه خدمتگذاران حرم برنامه را تمام میکنند. برگزار شدن باشکوه برنامه‌ها نمادی برای عزت و اقتدار اسلام است بنابراین نه فقط ایران بلکه همه کشور‌های اسلامی باید آن را اجرا کنند.
ما باید از فرصت حج استفاده کنیم و استفاده درست از این فرصت باعث حل بسیاری از مشکلات جهان اسلام میشود.
*حدود یک میلیون نفر در صف تمتع و بیش از ۵ میلیون نفر در صف عمره هستند، اما برخی به خاطر گرانی‌ها شاید توانایی مالی انجام فریضه را نداشته باشند و برخی دیگر منصرف شده باشند، میزان انصرافی‌ها از حج چقدر بوده است؟
حجت‌الاسلام نواب: یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در انتظار تمتع و ۵ میلیون و ۸۵۰ هزار نفر در نوبت عمره هستند؛ غیر از کسانی که سال ۹۸ برای ثبت نام اقدام و پولشان را از بانک خارج کردند، هیچ کدام پولشان در اختیار سازمان حج و زیارت نیست و در سپرده بانک است.
وقتی نوبت اعزامشان شود، به بانک اعلام میشود که این افراد می‌توانند ثبت نام کنند، بانک هم براساس مقررات خود سود سپرده می‌دهد و وقتی از بانک جدا شدند با سود وارد مرحله ثبت نام برای اعزام می‌شوند.
برخی از افرادی که در این گردونه هستند، دیگر توانایی سنی و مالی ندارند، پول آن‌ها نیز در بانک است، اما بسیاری از آن‌ها فیش شان را می‌فروشند و این ارقام در برخی استان‌ها متفاوت است.
اما طبق مکاتبات صورت گرفته با دولت درباره کسانی که در سال ۹۸ برای حج ۹۹ ثبت نام کرده و پول را به سازمان آورده بودند، ارزی که باید به زائران پرداخت میشد، قیمت گذاری و پول به بانک مرکزی واریز شد تا بانک مرکزی از کشور ثالث برای ما ارز ارسال کند.
* با چه پایه قیمتی؟
حجت‌الاسلام نواب: آن زمان قیمت دلار حدود ۱۲ هزار تومان بود که ۹ هزار تومان حساب کردند. بین ارز رقابتی و آزاد، حد وسط را در نظر گرفتند. سعی دولت براین است که بتواند خدمتی به زائر کند بنابراین قیمتی که می‌گیرد از قیمت بازار مقداری کمتر باشد.
هنوز پول این دسته از زائران در اختیار بانک مرکزی است و در اختیار ما نیست. بانک مرکزی هم پول‌هایی که ازخارج از کشور برای این برنامه حواله می‌کند به حساب ارزی سازمان حج در کشور عربستان واریز میشود.
*پس ثبت نام کنندگان سال ۹۹، با همان قیمت سال ۹۹ به حج می‌روند؟
حجت‌الاسلام نواب: دو سه متغیر امکان دارد ایجاد شود؛ اگر هیچ مسئله‌ای در عربستان اتفاق نمی‌افتاد، وظیفه این بود که دقیقا با همان پولی که حساب کرده بودند حج آن‌ها انجام شود وهیچ پولی نباید دریافت میشد، ولی در این فاصله کشورعربستان مالیات بر ارزش افزوده را ۱۰ درصد افزایش داده است که این میزان روی تغذیه، اسکان و حمل و نقل تأثیر می‌گذارد.
این ۱۰ درصد را سازمان حج و زیارت نمی‌تواند بپردازد، آنچه توافق شده مربوط به قیمت آن زمان بود، اگر افزایش یابد، آن را باید زائر بپردازد. ما هرسال سعی کردیم که قیمت تمام شده را بگیریم و اگر مبلغی از زائر پیش سازمان مانده باشد برگردانیم که در حج سال گذشته بین ۱۲۰ تا ۱۶۰ هزار تومان به ازای هر زائر اضافه آمد که برگرداندیم.
*از اعزام زائران به سوریه خبری نیست؟
حجت‌الاسلام نواب: پیگیر این موضوع هستیم، افرادی هم به سوریه رفته اند تا اگر امکان باشد، اعزام زائر صورت گیرد. پیش از کرونا حدود ۴ ماه اعزام زائران انجام شد، اما در حال حاضر سوریه آرامش ندارد.
ما باید از امنیت و سلامت زائران اطمینان داشته باشیم، دوستانی که اخیرا به سوریه رفته اند می‌گویند برخی از بخش‌های سوریه، ساعات زیادی برق ندارد و با توجه به فشار‌هایی که بوده، گرانی هم زیاد است.
ازسوی دیگر شرایط هنوز طوری نیست که ما زائر اعزام کنیم، ممکن است یک پرواز در هفته به صورت متفرقه انجام شود، اما سازمان حج و زیارت باید به گونه‌ای برنامه ریزی کند که پرواز‌ها بتوانند همدیگر را پوشش دهند، اما اکنون شرایط اینطور نیست.
*وضعیت عتبات عراق چطور شد؟ هفته گذشته وزارت بهداشت عراق گفت از طرف ما مشکلی نیست، آیا پرواز‌ها و کاروان‌های زائران کشورمان مجددا دایر میشود؟
حجت‌الاسلام نواب: تا دو سه روز پیش ما امیدوار بودیم برای عرفه تعدادی زائر در عراق داشته باشیم و برنامه ریزی کرده بودیم، اما دولت عراق با توجه به وضعیت برق، گرما و کرونا و هفته‌ای که ایام عید قربان و عرفه در آن هست، کل عراق را تعطیل کرده است و ما نمی‌توانیم کاری کنیم. اعزام هم منوط به این است که گفتگو شود که فعلا عراق تعطیل است.
* برای ایام محرم و اربعین چطور؟
حجت‌الاسلام نواب: برنامه ریزی‌ها درحال انجام است، هم ستاد اربعین و هم کمیته فرهنگی و آموزشی اربعین در حال برنامه ریزی هستند تا در اربعین ان شاءالله تعدادی از زائران را اعزام کنیم.
* آیا دولت عراق در این زمینه همراه است؟
حجت‌الاسلام نواب: محدودیتی نیست مگر اینکه مشکلی پیش بیاید البته آنچه درباره وزارت بهداشت عراق اشاره کردید هنوز در سازماندهی جمعی و وزارت خارجه آن‌ها مطرح نشده است. فقط وزیر بهداشت آن‌ها اعلام آمادگی کرده است.
اگر بخواهد کاری به این شکل انجام شود، وزارت خارجه عراق باید در جریان باشد و موافقت خود را اعلام کند و وزارت کشورشان نیز باید انجام امور را به دست بگیرد.
*آیا برای اعزام اربعین محدودیت داریم؟
حجت‌الاسلام نواب: تا جایی که ستاد کرونا موافقت کند، اقدام می‌کنیم؛ وقتی ستاد کرونا بررسی می‌کند و می‌بیند که شرایط به گونه‌ای است که میتوان زائر اعزام کرد، قطعا می‌گوید اولویت اول با کسانی است که واکسن زده باشند و باید هنگام خروج از کشور و بازگشت تست پی سی آر بدهند، زیرا کرونا نامشخص است و ممکن است کشور را درگیر کند.
* در حال حاضر کاروان‌های رسمی حدود دو سال است که متوقف شده اند.
حجت‌الاسلام نواب: بعد از درگیری‌های داخلی عراق که قبل از کرونا بود، مشکل ایجاد شد و اعزام کاروان‌ها مرتب کم شد تا اینکه با آمدن کرونا قطع شد.
*از آن تاریخ به بعد کرونا علت اصلی توقف اعزام زائران به عراق اعلام شد؟
حجت‌الاسلام نواب: کرونا که آمد مسائل داخلی عراق با تغییرات سیاسی فروکش کرد، اما عراق هر زمان آماده یکسری از مسائلی است که روی اعزام زائران ما سایه می‌اندازد. امیدواریم امنیت داخلی عراق کاملا برقرار شود تا زائران ایرانی به صورت انبوه به این کشور بروند.
* این موضوع را به این دلیل مطرح کردیم که تا به امروز بهانه عدم اعزام به عراق، کرونا اعلام شده است، اما تورهای اعزامی به ترکیه هنوز دایر هستند! اگر واقعا برای ستاد کرونا بحث شیوع کرونا اهمیت دارد چرا تورهای ترکیه دایر است، اما عتبات تعطیل شده است؟ این در حالی است که طبق آمار‌های رسمی کرونا در شهر‌های توریستی ترکیه خیلی وخیم‌تر از عراق بود و در عراق تلفات بعضا در بسیاری از روزها، صفر بوده است، اما ستاد ملی مقابله با کرونا همچنان اصرار به تعطیلی سفر‌های عتبات دارد در حالی که حتی برای یک ساعت، تورهای توریستی ترکیه و دیگر کشور‌های توریستی تعطیل نشده است!
حجت‌الاسلام نواب: برای مردم این ابهام بزرگ وجود دارد و توقع بود بعثه در این زمینه اعلام نظری کند؛ مردم احساس میکنند با زیارت عنادی وجود دارد؛ اگر دغدغه ستاد، جان مردم است چرا با رفتن به ترکیه مخالفت نمی‌شود؟!
مقام معظم رهبری فرمودند گوش به فرمان مصوبات ستاد ملی مبارزه با کرونا باشید، وظیفه ما بود که نظر آقا را اطاعت کنیم، اما درخواست‌ها را به ستاد کرونا اعلام کردیم و مکرر هم در این باره صحبت کردیم حتی یک بار هم موافقتی شد، ریاست سازمان حج و زیارت در جلسه ای، این را مطرح کرد، اما از ناحیه دوستانی که در وزارت بهداشت هستند تکذیب شد در صورتی که خودشان این را به نوعی تأیید کرده بودند!
ما از کنار این مسائل گذشتیم و امیدواریم این عزیزان بتوانند مدال افتخار مبارزه با کرونا و پاک شدن کشور از کرونا را به گردن بیندازند ولو اینکه عتبات تعطیل شود و برنامه‌های زیارتی تحت الشعاع قرار گیرد.
ما راضی نیستیم زائری که قرار است به اعتاب مقدسه اعزام شود به ویروس مبتلا و خانواده‌هایی مصیبت زده شوند. اما در این زمینه هیچ اقدامی نمی‌توانیم بکنیم و باید گوش به فرمان ستاد کرونا باشیم وآن‌ها هم کارشناسی و دبیر کارشان وزارت بهداشت است.
البته این دوگانگی که مشاهده می‌کنید در خیلی از کشور‌ها است. حتی در عربستان، در جده کنسرت برگزار میشود، اما حج که عموما مناسک آن در فضای باز است، تعطیل است. برنامه طواف در فضای باز و سعی در طبقات مختلف است، برنامه عرفات هم در فضای باز و مشعر در فضای باز است. هنگام بازی فوتبال کنار هم نشسته اند و از طرف دیگر طواف مسجدالحرام تعطیل است.
این سوالات درجا‌های دیگر هم وجود دارد و فقط مربوط به ستاد کرونای ایران نیست البته حمل به صحت ما این است که آقایان حتما به مسائلی اشراف و اطلاع دارند که ما نداریم، اما اگر تدبیر از اول میشد، امکان داشت که هیچ کدام از حرم‌ها تعطیل نشود.
*این امکان وجود داشت؟!
حجت‌الاسلام نواب: بله. الان مگر وضعیت قرمز نیست، اما تردد در حرم‌ها انجام میشود؛ مردم خیلی همراه هستند اگر از مردم بخواهند که در صورت تشرف، به جای روزی سه بار، یکبار به حرم بروند، ظرفیت از ۱۰۰ به ۳۰ درصد کاهش می‌یافت.
*در ادامه همین سوال، اگر خاطرتان باشد، مقام معظم رهبری قبل از احیای ماه مبارک رمضان به اعضای ستاد ملی کرونا تذکر دادند که همه باید تابع دستورات ستاد باشند، اما ستاد هم باید افرادی را در مباحث مناسک دینی و مناسبت‌ها به کار بگیرد که واقف به عظمت این مناسک هم باشند و به نوعی رهبری گلایه خود را رساندند که ممکن است در ستاد ملی کرونا عده ای، واقف و مشرف به اهمیت و عظمت این مناسک و مناسبت‌های دینی نباشند!.
حجت‌الاسلام نواب: ضمن اینکه شما هم گفتید که می‌توانستیم با تدبیری این مناسک را هم داشته باشیم. این دوگانگی هم که اشاره کردید، اگر در کشوری مانند ترکیه باشد اشکالی ندارد، بالاخره آنجا حکومتی لائیک استقرار دارد، اما این دوگانگی در جمهوری اسلامی ایران، سنگین است و ما در حوزه رسانه خودمان پاسخی نداریم به مردم بدهیم؛ آیا در جلسات مشترکی که با ستاد کرونا داشتید، تذکری داده اید یا طرح موضوع شده است؟
ببینید این موافقتی هم که جدیداً ستاد کرونا اعلام کرده درباره کسانی که میخواهند مشرف بشوند و تست پی سی آر بدهند، بعد از این جلسات بوده است ضمن اینکه در حال حاضر هفته‌ای دو پرواز به عراق میرود و معمولا ظرفیت آن تکمیل است هرچند بیشتر عراقی‌ها از آن استفاده میکنند، اما زائران ایرانی هم می‌روند.
البته برای زائران ایرانی به دلیل اینکه در چارچوب مدونی نیست، گران تمام میشود. در حال حاضر سفر به عتبات حدود ۱۷ میلیون تومان برای زائر ایرانی هزینه دارد، اما اگر با چارچوب برود به دلیل اینکه با برنامه و به صورت انبوه می‌روند خیلی ارزانتر تمام میشود. امیدواریم کرونا فروکش کند و سفر‌های عتبات آغاز و حج آینده هم با جمعیت زیادی انجام شود.
*بنابراین نمیتوان انتظار داشت که با رایزنی و گفتگو با ستاد کرونا این مشکل حل شود؟
حجت‌الاسلام نواب: آقایان دغدغه سلامت جامعه را دارند؛ هر شهری که قرمز میشود آن‌ها احساس میکنند که موفقیت‌شان کم میشود؛ برای آن‌ها هم افسردگی آور است وقتی شهر‌های بیشتری قرمز میشود. بدون همکاری دولت و مردم، کاهش شهر‌های قرمز تحقق نخواهد یافت.
منبع: تسنیم
علاوه بر اینکه دو سال است سرزمین وحی، زائران ایرانی را به خود ندیده، بسیاری از عاشقان اهل بیت نیز در حسرت سفر به عتبات عالیات و حرم امام حسین علیه السلام در کربلای معلی هستند، در پیش بودن ایام محرم و گمانه‌زنی‌هایی که درباره اعزام زائر به عراق مطرح شده، روزنه امیدی در دل عاشقان حسینی ایجاد کرده که شاید امسال این فراق به پایان برسد.
در این شرایط و برای اطلاع از آخرین وضعیت مناسک حج و عمره و زیارت عتبات عالیات عراق و سوریه در مناسبت‌های پیش رو با "حجت‌الاسلام عبدالفتاح نواب؛ نماینده، ولی فقیه در امور حج و زیارت" به گفتگو پرداختیم تا از آخرین اقدامات و برنامه‌های بعثه و سازمان کسب اطلاع کنیم؛ در ادامه مشروح این گفتگو تقدیم مخاطبان میشود:
*با آمدن کرونا بسیاری از برنامه‌ها و امورات خرد و کلان دستخوش تغییرات زیادی شد، سازمان حج چه پیش بینی‌هایی در این دو سال داشت که محقق نشد؟
حجت‌الاسلام نواب: طبق پیش‌بینی ابتدایی، این روزها و ساعات باید در مکه مکرمه برای خدمت‌گذاری به ضیوف الرحمن می‌بودیم، اما اینگونه نیست که هرچه انسان تدبیر می‌کند خداوند هم همان را مقدر کرده باشد؛ کسی باورش نمی‌شد که به خاطر ویروس کرونا برای دومین سال حج تعطیل شود.
آنچه انجام میشود، حداقلِ حداقل است، حتی برای ثبت نامی که برای سال ۹۹ انجام شد قبل از زمان کرونا و شروع آن در اسفند ۹۸، طبق برنامه‌های معمول مذاکرات انجام گرفت.
نمایندگان سازمان حج و بعثه رهبری در جلسات مربوطه در مکه حضور پیدا کردند، با وزیر حج عربستان مذاکره و برنامه ریزی خوبی انجام شد، اما کرونا که آمد گفتند همانطور که در چین طی دو ماه از بین رفت و همین که پای ویروس به گرما برسد کرونا از بین میرود، اما هرچه پیش رفتیم کشور‌های بیشتری درگیر شدند و سال گذشته حج برگزار نشد.
با این حال برای اینکه مسجدالحرام خالی نباشد بین ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر از خود سعودی‌ها به حج رفتند. امسال امیدوار به برگزاری حج بودیم که باز هم انجام نشد.
البته از عربستان درخواست داشتیم که، چون از ایران کسی در عربستان حضور ندارد و این حق زائران ایرانی است که در حج حضور یابند، هر تعداد که سهم ایران از این ۴۵ هزار اتباع کشور‌های خارجی که باید از داخل عربستان باشند، از ایران مشرف شوند، اما موافقت دولت عربستان حاصل نشد و نهایتا حجی که انجام میشود بدون حضور ایرانیان است. حالا آماری نداریم و آن‌ها هم آماری نمی‌دهند که از هر کشور چه تعداد حضور دارند.
ما حتی برای حج سال گذشته شعار هم پیش بینی کرده بودیم که حج، معنویت، همبستگی و اقتدار اسلامی بود و امسال هم شعار حج؛ خودسازی، انسجام، اقتدار اسلامی و دفاع از مسجدالاقصی بود، یعنی این جوانب را هم پیش بینی کرده بودیم، اما حج برگزار نشد.
در برنامه‌های حج، حج کانون وحدت و همبستگی و اتحاد کشور‌های اسلامی است اگر در جایگاه خودش قرار بگیرد اقتدار بزرگی را به جامعه اسلامی هدیه می‌دهد، اما متأسفانه می‌بینیم که اختلاف و تفرقه در کشور‌های اسلامی بیش از هر جای دیگر جهان است. کاش فرصتی میشد همه مسئولان کشور‌های اسلامی کنار هم می‌نشستند و برای وحدت گفتگو می‌کردند که به نفع همه کشور‌های اسلامی است.
*به هرحال عربستان امسال هم با حضور محدود ایرانی‌ها در حج موافقت نکرد! از قبل مطرح بود که این مناسک باید با مشارکت کشور‌های اسلامی برگزار شود؛ در این زمینه آیا جلسات و کارگروه‌هایی با حضور کشور‌های اسلامی برگزار شده که متعرض وضعیت فعلی شویم چرا که عربستان تا به امروز به بهانه کرونا، مناسک حج را تعطیل کرده و کشور‌های اسلامی سهمی در تصمیم‌گیری برای مناسک حج نداشته‌اند؟!
حجت‌الاسلام نواب: بهترین راهش این است که دولت میزبان از میهمانان دعوت کند و لجنه مشورتی برای بهره برداری از نقطه نظرات کشور‌های مختلف در اجرای بهتر حج تشکیل شود؛ مشورت حق کشور‌های دیگر است و کشور میزبان هم میتواند از این مشورت استفاده کند.
جهان اسلام پر از فرهیختگان بسیار وارسته‌ای است که می‌توانند کمک کار خیلی خوبی باشند برای کسانی که در سرزمین‌های اسلامی و حرمین شریفین هستند. ما هم با کشور‌های اسلامی و مسئولان حج آن‌ها جلساتی داشته ایم، برخی کشور‌ها مانند ترکیه هم اقداماتی انجام دادند که مسئولان حج کشور‌ها در این مراسم شرکت کردند.
اگر این جلسات را داشته باشیم هم می‌توانیم مقابل اسلام هراسی و هم شیعه هراسی، بهتر نقش داشته باشیم. در این گفتگو‌ها به این مسائل هم پرداخته شده است و حتی درباره سوزاندن قرآن، بیانیه‌هایی در محکومیت این موضوع صادر شد که مبدع آن ایران بود.
*با توجه به فرصت دو ساله که حج تعطیل بوده، کارگروه‌هایی برای آسیب شناسی حوزه حج و عمره تشکیل شده، این کارگروه‌ها چه خروجی و کارکردی داشته است؟
حجت‌الاسلام نواب: با توجه به اینکه تعطیلی حج اعلام شد، در شورای برنامه ریزی بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت مقرر شد از این فرصت برای بازسازی خودمان استفاده کنیم. حجی که درگذشته انجام میشد، قطعا اشکالاتی داشته است که بازسازی و آسیب شناسی آن باید انجام شود.
در این راستا ۲۱کمیته تشکیل شد که میتوان به کارگروه ثبت نام، مسکن حج، عمره و عتبات، تغذیه و تدارکات حج، عمره و عتبات، امور قربانی و نحوه تعامل بانک توسعه اسلامی، راه اندازی سفر‌های عمره، ارائه خدمات ایام تشریق، مدیریت حوادث غیر مترقبه و بهره گیری از شیوه‌های نوین اشاره کرد. در جریان راه اندازی کارگروه‌ها برنامه‌هایی مصوب شد که پیش از این در برگزاری حج سابقه نداشت است.
* آیا مطالبات رهبری در حوزه حج و عتبات در این قالب بررسی شده است؟
حجت‌الاسلام نواب: ما دو محور داشتیم؛ یکی مطالبات سال‌های گذشته مقام معظم رهبری، یکی هم بیانیه گام دوم انقلاب که آن‌ها را هم باید لحاظ می‌کردیم. یکی از انتظارات رهبر انقلاب حضور ایرانی‌ها در اجتماعات سایر زائران مخصوصا در نماز جماعت و دیگری بهره بردن از فرصت‌های حضور در سرزمین وحی است که از آن با عنوان «فرصت صالحان» یاد کردند و این امر توسط روحانیون پیگیری میشود.
موضوع دیگر نیاز‌های مادی زائران است که رهبری فرمودند باید قدر این نعمت خدمت را دانست؛ قشر راضی برگشته از حج و خدماتی که دریافت کرده اند بسیار بالا و چشمگیر است البته نمی‌گوییم کارمان بی نقص است و باید بیشتر کار کنیم، اما حتی کشورمیزبان سطح خدمات ایران به زائرانش را خیلی بالا می‌داند.
یکی دیگر از انتظارات رهبری، پرهیز از اختلاف است که سعی شده زائران توجیه شوند و حرف و سخن تفرقه آمیز نزنند. یکی از نتایج تفرقه در دنیای اسلام همین است که در همه جای دنیای اسلام همه درگیر هستند هرچند ریشه بخشی از آن، خارج از جامعه اسلامی است.
انتظار دیگر، بحث برائت از مشرکین است که ان شاءالله در حج‌های آینده این کار ادامه خواهد داشت. حتی درباره دعای کمیل نیز در ملاقات‌ها گفته بودیم اگر آن‌ها ادعا میکنند نمی‌توانند امنیت دعا را برقرار کنند، ما دعای کمیل را در پشت بام مسجدالنبی میخوانیم.
آنجا دیگر زائران ما در دست آن‌ها هستند، ما جز دعا برنامه دیگری نداریم و میخواهیم این دعا را به صورت جمعی بخوانیم، شایسته است که کشور میزبان مساعدت لازم را انجام دهد؛ اجابت این درخواست احترام به شخصیت میهمان و به نوعی احترام به خودشان هم هست.
پشت بام مسجدالنبی جای مناسبی است و زائران با پله برقی می‌توانند از آن مکان استفاده کنند و با تشکراز همه خدمتگذاران حرم برنامه را تمام میکنند. برگزار شدن باشکوه برنامه‌ها نمادی برای عزت و اقتدار اسلام است بنابراین نه فقط ایران بلکه همه کشور‌های اسلامی باید آن را اجرا کنند.
ما باید از فرصت حج استفاده کنیم و استفاده درست از این فرصت باعث حل بسیاری از مشکلات جهان اسلام میشود.
*حدود یک میلیون نفر در صف تمتع و بیش از ۵ میلیون نفر در صف عمره هستند، اما برخی به خاطر گرانی‌ها شاید توانایی مالی انجام فریضه را نداشته باشند و برخی دیگر منصرف شده باشند، میزان انصرافی‌ها از حج چقدر بوده است؟
حجت‌الاسلام نواب: یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در انتظار تمتع و ۵ میلیون و ۸۵۰ هزار نفر در نوبت عمره هستند؛ غیر از کسانی که سال ۹۸ برای ثبت نام اقدام و پولشان را از بانک خارج کردند، هیچ کدام پولشان در اختیار سازمان حج و زیارت نیست و در سپرده بانک است.
وقتی نوبت اعزامشان شود، به بانک اعلام میشود که این افراد می‌توانند ثبت نام کنند، بانک هم براساس مقررات خود سود سپرده می‌دهد و وقتی از بانک جدا شدند با سود وارد مرحله ثبت نام برای اعزام می‌شوند.
برخی از افرادی که در این گردونه هستند، دیگر توانایی سنی و مالی ندارند، پول آن‌ها نیز در بانک است، اما بسیاری از آن‌ها فیش شان را می‌فروشند و این ارقام در برخی استان‌ها متفاوت است.
اما طبق مکاتبات صورت گرفته با دولت درباره کسانی که در سال ۹۸ برای حج ۹۹ ثبت نام کرده و پول را به سازمان آورده بودند، ارزی که باید به زائران پرداخت میشد، قیمت گذاری و پول به بانک مرکزی واریز شد تا بانک مرکزی از کشور ثالث برای ما ارز ارسال کند.
* با چه پایه قیمتی؟
حجت‌الاسلام نواب: آن زمان قیمت دلار حدود ۱۲ هزار تومان بود که ۹ هزار تومان حساب کردند. بین ارز رقابتی و آزاد، حد وسط را در نظر گرفتند. سعی دولت براین است که بتواند خدمتی به زائر کند بنابراین قیمتی که می‌گیرد از قیمت بازار مقداری کمتر باشد.
هنوز پول این دسته از زائران در اختیار بانک مرکزی است و در اختیار ما نیست. بانک مرکزی هم پول‌هایی که ازخارج از کشور برای این برنامه حواله می‌کند به حساب ارزی سازمان حج در کشور عربستان واریز میشود.
*پس ثبت نام کنندگان سال ۹۹، با همان قیمت سال ۹۹ به حج می‌روند؟
حجت‌الاسلام نواب: دو سه متغیر امکان دارد ایجاد شود؛ اگر هیچ مسئله‌ای در عربستان اتفاق نمی‌افتاد، وظیفه این بود که دقیقا با همان پولی که حساب کرده بودند حج آن‌ها انجام شود وهیچ پولی نباید دریافت میشد، ولی در این فاصله کشورعربستان مالیات بر ارزش افزوده را ۱۰ درصد افزایش داده است که این میزان روی تغذیه، اسکان و حمل و نقل تأثیر می‌گذارد.
این ۱۰ درصد را سازمان حج و زیارت نمی‌تواند بپردازد، آنچه توافق شده مربوط به قیمت آن زمان بود، اگر افزایش یابد، آن را باید زائر بپردازد. ما هرسال سعی کردیم که قیمت تمام شده را بگیریم و اگر مبلغی از زائر پیش سازمان مانده باشد برگردانیم که در حج سال گذشته بین ۱۲۰ تا ۱۶۰ هزار تومان به ازای هر زائر اضافه آمد که برگرداندیم.
*از اعزام زائران به سوریه خبری نیست؟
حجت‌الاسلام نواب: پیگیر این موضوع هستیم، افرادی هم به سوریه رفته اند تا اگر امکان باشد، اعزام زائر صورت گیرد. پیش از کرونا حدود ۴ ماه اعزام زائران انجام شد، اما در حال حاضر سوریه آرامش ندارد.
ما باید از امنیت و سلامت زائران اطمینان داشته باشیم، دوستانی که اخیرا به سوریه رفته اند می‌گویند برخی از بخش‌های سوریه، ساعات زیادی برق ندارد و با توجه به فشار‌هایی که بوده، گرانی هم زیاد است.
ازسوی دیگر شرایط هنوز طوری نیست که ما زائر اعزام کنیم، ممکن است یک پرواز در هفته به صورت متفرقه انجام شود، اما سازمان حج و زیارت باید به گونه‌ای برنامه ریزی کند که پرواز‌ها بتوانند همدیگر را پوشش دهند، اما اکنون شرایط اینطور نیست.
*وضعیت عتبات عراق چطور شد؟ هفته گذشته وزارت بهداشت عراق گفت از طرف ما مشکلی نیست، آیا پرواز‌ها و کاروان‌های زائران کشورمان مجددا دایر میشود؟
حجت‌الاسلام نواب: تا دو سه روز پیش ما امیدوار بودیم برای عرفه تعدادی زائر در عراق داشته باشیم و برنامه ریزی کرده بودیم، اما دولت عراق با توجه به وضعیت برق، گرما و کرونا و هفته‌ای که ایام عید قربان و عرفه در آن هست، کل عراق را تعطیل کرده است و ما نمی‌توانیم کاری کنیم. اعزام هم منوط به این است که گفتگو شود که فعلا عراق تعطیل است.
* برای ایام محرم و اربعین چطور؟
حجت‌الاسلام نواب: برنامه ریزی‌ها درحال انجام است، هم ستاد اربعین و هم کمیته فرهنگی و آموزشی اربعین در حال برنامه ریزی هستند تا در اربعین ان شاءالله تعدادی از زائران را اعزام کنیم.
* آیا دولت عراق در این زمینه همراه است؟
حجت‌الاسلام نواب: محدودیتی نیست مگر اینکه مشکلی پیش بیاید البته آنچه درباره وزارت بهداشت عراق اشاره کردید هنوز در سازماندهی جمعی و وزارت خارجه آن‌ها مطرح نشده است. فقط وزیر بهداشت آن‌ها اعلام آمادگی کرده است.
اگر بخواهد کاری به این شکل انجام شود، وزارت خارجه عراق باید در جریان باشد و موافقت خود را اعلام کند و وزارت کشورشان نیز باید انجام امور را به دست بگیرد.
*آیا برای اعزام اربعین محدودیت داریم؟
حجت‌الاسلام نواب: تا جایی که ستاد کرونا موافقت کند، اقدام می‌کنیم؛ وقتی ستاد کرونا بررسی می‌کند و می‌بیند که شرایط به گونه‌ای است که میتوان زائر اعزام کرد، قطعا می‌گوید اولویت اول با کسانی است که واکسن زده باشند و باید هنگام خروج از کشور و بازگشت تست پی سی آر بدهند، زیرا کرونا نامشخص است و ممکن است کشور را درگیر کند.
* در حال حاضر کاروان‌های رسمی حدود دو سال است که متوقف شده اند.
حجت‌الاسلام نواب: بعد از درگیری‌های داخلی عراق که قبل از کرونا بود، مشکل ایجاد شد و اعزام کاروان‌ها مرتب کم شد تا اینکه با آمدن کرونا قطع شد.
*از آن تاریخ به بعد کرونا علت اصلی توقف اعزام زائران به عراق اعلام شد؟
حجت‌الاسلام نواب: کرونا که آمد مسائل داخلی عراق با تغییرات سیاسی فروکش کرد، اما عراق هر زمان آماده یکسری از مسائلی است که روی اعزام زائران ما سایه می‌اندازد. امیدواریم امنیت داخلی عراق کاملا برقرار شود تا زائران ایرانی به صورت انبوه به این کشور بروند.
* این موضوع را به این دلیل مطرح کردیم که تا به امروز بهانه عدم اعزام به عراق، کرونا اعلام شده است، اما تورهای اعزامی به ترکیه هنوز دایر هستند! اگر واقعا برای ستاد کرونا بحث شیوع کرونا اهمیت دارد چرا تورهای ترکیه دایر است، اما عتبات تعطیل شده است؟ این در حالی است که طبق آمار‌های رسمی کرونا در شهر‌های توریستی ترکیه خیلی وخیم‌تر از عراق بود و در عراق تلفات بعضا در بسیاری از روزها، صفر بوده است، اما ستاد ملی مقابله با کرونا همچنان اصرار به تعطیلی سفر‌های عتبات دارد در حالی که حتی برای یک ساعت، تورهای توریستی ترکیه و دیگر کشور‌های توریستی تعطیل نشده است!
حجت‌الاسلام نواب: برای مردم این ابهام بزرگ وجود دارد و توقع بود بعثه در این زمینه اعلام نظری کند؛ مردم احساس میکنند با زیارت عنادی وجود دارد؛ اگر دغدغه ستاد، جان مردم است چرا با رفتن به ترکیه مخالفت نمی‌شود؟!
مقام معظم رهبری فرمودند گوش به فرمان مصوبات ستاد ملی مبارزه با کرونا باشید، وظیفه ما بود که نظر آقا را اطاعت کنیم، اما درخواست‌ها را به ستاد کرونا اعلام کردیم و مکرر هم در این باره صحبت کردیم حتی یک بار هم موافقتی شد، ریاست سازمان حج و زیارت در جلسه ای، این را مطرح کرد، اما از ناحیه دوستانی که در وزارت بهداشت هستند تکذیب شد در صورتی که خودشان این را به نوعی تأیید کرده بودند!
ما از کنار این مسائل گذشتیم و امیدواریم این عزیزان بتوانند مدال افتخار مبارزه با کرونا و پاک شدن کشور از کرونا را به گردن بیندازند ولو اینکه عتبات تعطیل شود و برنامه‌های زیارتی تحت الشعاع قرار گیرد.
ما راضی نیستیم زائری که قرار است به اعتاب مقدسه اعزام شود به ویروس مبتلا و خانواده‌هایی مصیبت زده شوند. اما در این زمینه هیچ اقدامی نمی‌توانیم بکنیم و باید گوش به فرمان ستاد کرونا باشیم وآن‌ها هم کارشناسی و دبیر کارشان وزارت بهداشت است.
البته این دوگانگی که مشاهده می‌کنید در خیلی از کشور‌ها است. حتی در عربستان، در جده کنسرت برگزار میشود، اما حج که عموما مناسک آن در فضای باز است، تعطیل است. برنامه طواف در فضای باز و سعی در طبقات مختلف است، برنامه عرفات هم در فضای باز و مشعر در فضای باز است. هنگام بازی فوتبال کنار هم نشسته اند و از طرف دیگر طواف مسجدالحرام تعطیل است.
این سوالات درجا‌های دیگر هم وجود دارد و فقط مربوط به ستاد کرونای ایران نیست البته حمل به صحت ما این است که آقایان حتما به مسائلی اشراف و اطلاع دارند که ما نداریم، اما اگر تدبیر از اول میشد، امکان داشت که هیچ کدام از حرم‌ها تعطیل نشود.
*این امکان وجود داشت؟!
حجت‌الاسلام نواب: بله. الان مگر وضعیت قرمز نیست، اما تردد در حرم‌ها انجام میشود؛ مردم خیلی همراه هستند اگر از مردم بخواهند که در صورت تشرف، به جای روزی سه بار، یکبار به حرم بروند، ظرفیت از ۱۰۰ به ۳۰ درصد کاهش می‌یافت.
*در ادامه همین سوال، اگر خاطرتان باشد، مقام معظم رهبری قبل از احیای ماه مبارک رمضان به اعضای ستاد ملی کرونا تذکر دادند که همه باید تابع دستورات ستاد باشند، اما ستاد هم باید افرادی را در مباحث مناسک دینی و مناسبت‌ها به کار بگیرد که واقف به عظمت این مناسک هم باشند و به نوعی رهبری گلایه خود را رساندند که ممکن است در ستاد ملی کرونا عده ای، واقف و مشرف به اهمیت و عظمت این مناسک و مناسبت‌های دینی نباشند!.
حجت‌الاسلام نواب: ضمن اینکه شما هم گفتید که می‌توانستیم با تدبیری این مناسک را هم داشته باشیم. این دوگانگی هم که اشاره کردید، اگر در کشوری مانند ترکیه باشد اشکالی ندارد، بالاخره آنجا حکومتی لائیک استقرار دارد، اما این دوگانگی در جمهوری اسلامی ایران، سنگین است و ما در حوزه رسانه خودمان پاسخی نداریم به مردم بدهیم؛ آیا در جلسات مشترکی که با ستاد کرونا داشتید، تذکری داده اید یا طرح موضوع شده است؟
ببینید این موافقتی هم که جدیداً ستاد کرونا اعلام کرده درباره کسانی که میخواهند مشرف بشوند و تست پی سی آر بدهند، بعد از این جلسات بوده است ضمن اینکه در حال حاضر هفته‌ای دو پرواز به عراق میرود و معمولا ظرفیت آن تکمیل است هرچند بیشتر عراقی‌ها از آن استفاده میکنند، اما زائران ایرانی هم می‌روند.
البته برای زائران ایرانی به دلیل اینکه در چارچوب مدونی نیست، گران تمام میشود. در حال حاضر سفر به عتبات حدود ۱۷ میلیون تومان برای زائر ایرانی هزینه دارد، اما اگر با چارچوب برود به دلیل اینکه با برنامه و به صورت انبوه می‌روند خیلی ارزانتر تمام میشود. امیدواریم کرونا فروکش کند و سفر‌های عتبات آغاز و حج آینده هم با جمعیت زیادی انجام شود.
*بنابراین نمیتوان انتظار داشت که با رایزنی و گفتگو با ستاد کرونا این مشکل حل شود؟
حجت‌الاسلام نواب: آقایان دغدغه سلامت جامعه را دارند؛ هر شهری که قرمز میشود آن‌ها احساس میکنند که موفقیت‌شان کم میشود؛ برای آن‌ها هم افسردگی آور است وقتی شهر‌های بیشتری قرمز میشود. بدون همکاری دولت و مردم، کاهش شهر‌های قرمز تحقق نخواهد یافت.
منبع: تسنیم
تولید 300 هزارتن کاتد به رغم کاهش بیش از 16 هزار تنی مصرف قراضه مس در سال 1401
مدیرعامل مس در مجمع عمومی عادی این شرکت که با حضور اکثریت سهامداران در تالار وزارت کشور برگزار شد از کسب رتبه پنجم ذخایر جهانی مس تنها با اکتشاف 7 درصدمساحت کشور خبر دادو گفت: با توسعه اکتشافات رسیدن به رتبه دوم و سوم جهانی نیز برای ایران متصور است.
قیمت دلار، یورو و پوند امروز چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ +جدول
قیمت انواع سکه و طلا امروز چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳+جدول
قیمت متوسط بازار آزاد و نمایندگی خودرو‌های سایپا امروز چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ + جدول
قیمت انواع ارز‌های دیجیتال امروز چهارشنبه ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ +جدول
مراسم ترحیم هفتمین روز در گذشت مادر همسر دکتر منوچهر متکی (+ فیلم)
بهره برداری از سامانه رضایت سنجی بیمه گذاران شرکت بیمه دی/ رضایتمندی ۹۷ درصدی مراجعان در اولین دوره نظرسنجی
صندوق‌های املاک و مستغلات بورس، مسیری برای کمک به بانک‌ها جهت رهایی از بنگاهداری
پرداخت مالیات مودیان از طریق درگاههای بانک مسکن امکان پذیر میشود
ولایتمداری فولاد آلیاژی با احداث شهرک صنایع پاییندستی
دست نوازش بانک سپه بر سر محرومان بیکار
فصل شگفتانگیز بیمههای مسئولیت بیمه پارسیان با تسهیلات و طرحهای متنوع
مزایده عمومی املاک بانک سامان
