جای خالی دیپلماسی فعال ایران در وضعیت فعلی افغانستان

قدرت گرفتن طالبان در افغانستان منجر به وقوع اتفاقات گسترده در این منطقه استراتژیک برای ایران شد؛ اتفاقی که شاید می‌توانستیم آن را با دیپلماسی خاص مدیریت و برنامه ریزی کنیم از اینرو برنامه رو در رو شبکه چهار سیما به سراغ دو کارشناس رفت تا پیرامون مسائل افغانستان به گفتگو بپردازیم.

 

مهمانان این هفته برنامه رو در رو آقای زهره‌وند سفیر سابق ایران در افغانستان و سید رضا صدر حسینی کارشناس مسائل غرب آسیا بودند.

زهره‌وند در ابتدای برنامه در رابطه با ویژگی‌های لیست کابینه طالبان گفت: قرار بود به گفته خود طالبان، دولت تمام شمول باشد، اما مهمترین ویژگی آن این باشد که دولت موقت و دوره آن دو ساله است و تمام افراد کابینه را طالبان تشکیل داده است، ولی افکار عمومی‌نسبت به این ترکیب اعتراض و یا دل خوش نیستند.

وی در ادامه افزود: طالبانی که امروز با آن مواجه هستیم؛ بسیار متفاوت‌تر از گذشته است. در حال حاضر انعطاف طالبان بسیار بالا است. البته منظومه رفتاری طالبان همان رفتار دهه ۸۰ باقی مانده است و در حال حاضر آموزش دیده‌اند و می‌توانند شرایط را رعایت کنند چرا که اگر غفلت داشته باشند به یکباره با یک خیزش عظیم مواجه خواهند شد.

البته باید یادآور شد که وضعیت شمال افغانستان با جنوب این کشور بسیار متفاوت است؛ به جهت اینکه تمرکز اکثر اقوام پشتو در این منطقه می‌باشد؛ بنابراین اگر این دسته از افراد احساس کنند که از صحنه سیاست حذف شده‌اند، واکنش تندی نشان خواهند داد. در حال حاضر به هر تقدیر به خاطر حسادت ساختار سیاسی که وجود داشت، رهبران خسته و ناکارآمدی که در دهه‌های گذشته وجود داشتند و با شرایط اشرف غنی جلو آمده بود؛ باعث ایجاد خلاء بسیار جدی بین مردم و حاکمیت شده بود لذا طالبان توانست قدرت را در دست بگیرد. به طور کلی باید در نظر داشت که در افغانستان هیچ قومی نمی‌تواند بر قوم دیگری مسلط شود و چالش همیشه در این کشور قومی بوده است.

سید رضا صدرالحسینی کارشناس مسائل غرب آسیا در رابطه با کابینه فعلی طالبان گفت: متاسفانه کابینه فعلی انتظارات را به طور کامل برآورده نکرده است. به طور کلی کابینه طالبان با تأخیر اعلام شد که البته این تاخیر به علت اختلاف نظر موجود طولانی شده و اتفاق نظر عمومی روی این کابینه در کشور افغانستان وجود نداشت البته بعضی از جریان‌های مخالف هم شاید در این میان بی تقصیر نباشند به دلیل اینکه همانگونه که اشاره شد طالبان با توجه به تغییراتی که به صورت تاکتیکی نه به صورت عمده برای ادامه حیات سیاسی خود انجام داد حالا نیز نیازمند ایجاد یک اتفاق نظر در داخل است و در این میان نیز باید مراقب روابط پایدار با همسایگان خود باشد و عرف نظام بین‌الملل را به طور کامل در تصمیمات خود دخیل کند.

وی ادامه داد: طالبان به عنوان یکی از معدودترین قدرت‌های منطقه برای برگزاری و تشکیل کابینه خود اقدام به برگزاری وبینار با همسایگان داشت؛ هرچند نظرات آن‌ها را به صورت صد درصد قبول نمی‌کند، اما این نشان دهنده این است که یک عقلانیت تاکتیکی تاریخ امروز به طور کامل در طالبان مشاهده می‌شود بنابراین ضمن این که انتظار می‌رفت از اقوام دیگر برای همین دولت موقت هم دعوت به عمل بیاید، اما بالاخره امروز طالبان حاکمیت دارد و روبروی سناریو آمریکا در افغانستان بایستد؛ این نکته حائز اهمیت است که تلاش همسایگان به خصوص جمهوری اسلامی ایران با توجه به ارتباطات ویژه‌ای که بیش از چهل سال با کشور افغانستان دارد و پذیرای مهاجران افغان بود و توصیه مقام معظم رهبری بر روی این موضوع کاملاً استوار است که مردم افغانستان و حفظ شرایط طبیعی زندگی آنان برای ما اولویت دارند.

 

برای اولین بار تمام جریان‌های افغانی یعنی دولت افغانستان و گروه‌های مختلف طالبان در ایران جمع شدند؛ اتفاقی که توانایی اجرای آن را نه دوحه و نه هیچ کجای دیگر نداشت.

زهره‌وند در رابطه با پنجشیر و محاصره طالبان در این منطقه گفت: پنجشیر در حال حاضر نماد مقاومت بوده و هست. پنجشیر یک زیست بوم تاجیک‌ها است و همچنین سمبل مقاومت در زمان احمد شاه به حساب می‌آید. در حال حاضر هم سمبل مقاومت احمد مسعود است؛ پنجشیر دارای موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی است و دارای ورودی و خروجی چندانی نیست و این دره بالغ بر ۱۰۰ کیلومتر طول دارد و چند شهرستان در آن واقع شده است و ارتفاعاتی که در این باره وجود دارد بالغ بر سه الی چهار هزار متر است؛ بنابراین تسلط بر کلیت این منطقه ساده نیست ضمن اینکه تاجیک‌ها نوعی گرایش به محیط پیرامونی خود دارند هر چند افغانستان حوزه تمدنی ایران به حساب می‌آید؛ باید ژئوپلیتیک مقاومت خود را نیز اینجا تعریف کند. به طور کلی باید در نظر داشت که سایه اقوام مختلف در شکل‌گیری یک دولت فراگیر باید وجود داشته باشد و طالبان فعلا ظاهر را حفظ کرده است. آمریکا نقش بسزایی در از بین بردن ظرفیت ما در افغانستان داشته است، بنابراین ما نباید اجازه دهیم که این نقشه ژئوپلتیک تغییر یابد از این رو باید بر ظرفیت‌های منطقه‌ای خود مسلط شویم و دیپلماسی وادار کند که ما به موقعیت قبلی خود بازگردیم.

صدر حسینی در رابطه با اتفاقات پنجشیر گفت: پنج شیر نماد مقاومت افغانی است؛ شاید یکی از اشکالاتی که در این ایام اخیر به دلیل عدم توضیح حقیقی از جانب کسانی که افغانستان و پنجشیر را می‌شناسند به وجود آمد؛ تصور شد که اتفاقی که در پنجشیر افتادن پنجشیر مظهر مقاومت از و مقاومت نیاز به رهبری دارد نه آقای احمد مسعود این جایگاه را دارد و نه این منطقه کوچک جغرافیایی.

 

متاسفانه به دلیل مشاوره‌هایی که به احمد مسعود داده شد نتوانست به عنوان فرد شاخص در افغانستان بماند چرا که امروز دیگر پنجشیر به معنای واقعی کلمه وجود ندارد و نه شخص آقای احمد مسعود در این منطقه وجود دارد؛ بنابراین بحث کلی افرادی که در پنجشیر بودند خودشان بود نه نگاه گسترده و ملی به کشور.

زهره‌وند در رابطه با اینکه چرا ایران به پنجشیر در شرایط فعلی کمک نمی‌کند، گفت: دولت سیزدهم با شرایطی مواجه است که بهترین سیاست همین سیاست اتخاذ شده به حساب می‌آید. به طور کلی من به دیپلماسی بریده از میدان اعتقادی ندارم امنیت و رفاه در میدان تعریف می‌شود. اگر ما طی ۸ سال گذشته دیپلماسی فعال داشتیم دیگر امروز پاکستان خود را پیروز میدان نمی‌دانست.

زهره‌وند گفت: امروز دور جدید از بحران در منطقه در حال کلید خوردن است بنابراین سریعتر باید با کشور‌های شانگ‌های صحبت شود و نباید اجازه دهیم در افغانستان هژمونی پژمون اتفاق بیفتد چرا که در این صورت پاکستان ضربه مهلکی خواهد خورد ما باید این بحران را کنترل کنیم چرا که این حوزه تمدن ما است، یک افغانستان امن و در حال توسعه و نقطه قوتی برای تعامل با کل منطقه به وجود بیاید.

زهره‌وند در پایان با اشاره به نبود دیپلماسی فعال و هوشمند پیرامون مسئله افغانستان گفت: با توجه به گستره دره پنجشیر، نمی‌توان تمام پنجشیر را گرفت. متاسفانه نبود دیپلماسی هوشمند افغانستان را به این وضعیت رسانده است. وضعیت میدان را خوب می‌فهمیدند و منافع را به درستی تشخیص می‌دادند اجازه این اتفاق را نمی‌دادند. طالبان متغیر وابسته است یعنی نفوذ فیض حمید را کسی نمی‌تواند رد کند.