جایگاه صنعت گردشگری در ایران

عدم استفاده مناسب ایران از پتانسیل‌های گردشگری، عرصه را برای سایر کشور‌های منطقه خالی کرده و ضمن واگذاری بازار منطقه و دنیا، گردشگران ایرانی را نیز به سمت این کشور‌ها فرستاده است. صنعت گردشگری، بزرگترین و متنوع‌ترین صنعت در دنیا به حساب می‌آید. تأثیر گردشگری بر افزایش میزان اشتغال و درآمد‌های ارزی، رونق صنایع داخلی، گسترش همکاری‌های بین‌المللی موجب شده است تا نگرش کشور‌های دنیا به مرز آن تغییریافته و جایگاه مهمی در سیاست‌گذاری دولت‌ها پیدا کند.

صنعت گردشگری پس از صنایع خودروسازی، ساختمان و غذایی، چهارمین صنعت برتر جهان است. میزان مشارکت این بخش در تولید ناخالص داخلی جهان بیش از بخش‌هایی همچون خودروسازی و کشاورزی و مشارکت آن در اشتغال از خودروسازی نیز بیشتر بوده است. ارقامی همچون ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی (۱۰ تریلیون دلار)، تولید یک شغل از میان هر یازده شغل، صادرات ۳/۱ تریلیون دلاری، ۰۶/۰ درصد از صادرات جهان، رشد گردشگری بین المللی به میزان ۱۰۳۵ میلیون نفر و پیش‌بینی رشد تعداد گردشگر به میزان ۸/۱ بیلیون نفر در سال ۲۰۳۰، نشان می‌دهد صنعت گردشگری به یکی از بزرگترین و پررونق‌ترین بخش‌های اقتصادی جهان تبدیل شده است. با توجه به پتانسیل بالقوه‌ای که در صنعت گردشگری ایران وجود دارد، می‌توان امیدوار بود که با سرمایه گذاری و برنامه ریزی در این صنعت، کشور ایران می‌تواند به قطب بزرگ گردشگری درمنطقه تبدیل شود. به نحوی که در میان مدت و بلندمدت، درآمد‌های ارزی حاصل از آن به عنوان عاملی مؤثر در برون رفت از اقتصاد تک محصولی مطرح گردد.

کشور ایران یکی از قطب‌های مهم گردشگری در جهان به شمار می‌رود که با برخورداری از سابقه دیرین تمدن و فرهنگ، طبیعت و شرایط اقلیمی گوناگون و عوامل دیگر از این دست، توانایی قرارگیری در جایگاه مناسب نقاط پرجاذبه گردشگری در سطح آسیا و بین‌المللی را دارد.

بر اساس آمار‌های بین‌المللی، سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی جهان ۳،۲ درصد و سهم مستقیم اشتغال آن ۳.۸ درصد از کل اشتغال است؛ اما باوجود رشد سریع گردشگری در دنیای امروز و اقبال مساعد کشور‌های درحال‌توسعه برای استفاده از پتانسیل‌های این بخش، گردشگری در ایران هنوز با چالش‌های جدی مواجه بوده و به جایگاه مناسبی حتی در میان کشور‌های منطقه نرسیده است.

به نظر می‌رسد که عدم استفاده مناسب ایران از پتانسیل‌های بالای گردشگری، عرصه را برای سایر کشور‌های منطقه خالی کرده و کشور‌هایی نظیر امارات، ترکیه و گرجستان به‌خوبی از فرصت استفاده کرده و ضمن در دست گرفتن بازار منطقه و دنیا گردشگران ایرانی را نیز به خود جذب می‌کنند.

نکته مهم، اما در رابطه با این کشور‌ها آن است که هر سه کشور با یک برنامه‌ریزی بلندمدت و استراتژی دقیق در این راه گام نهاده و نقش دولت در این میان بسیار حائز اهمیت است. درواقع فصل مشترک میان تجربه هر سه کشور، عزم جدی دولت برای توسعه صنعت گردشگری، داشتن استراتژی توسعه گردشگری و پایبندی به اجرای آن، ارائه مشوق‌های کارآمد دولتی، همکاری مؤثر میان بخش دولتی و خصوصی و تبلیغات و بازاریابی در سطح بین‌المللی بود. علاوه بر آن در هر سه کشور تلاش شد تا با توجه به پتانسیل‌های موجود در آن کشور از قابلیت جذب گردشگر در همه انواع گردشگری مانند گردشگری سلامت، گردشگری ورزشی، اکو توریسم و سایر اشکال آن نیز استفاده شود.

صنعت گردشگری در ایران از ظرفیت‌های بسیار بالایی برای رشد و گسترش برخوردار است. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است. به نظر کارشناسان، این صنعت از توسعه‌ای که شایسته آن است برخوردار نبوده‌است. از دلایل آن می‌توان به آماده نبودن بستر‌های اقتصادی مناسب در ایران برای جذب سرمایه‌گذاری در ساخت هتل و سایر صنایع جانبی این حوزه اشاره کرد.

بی‌خبر بودن سرمایه‌گذاران از زمینه‌های موجود در ایران و تبلیغات ضعیف و نیز انتشار اخبار منفی از ایران، محدودیت‌های اجتماعی و مذهبی برای گردشگران خارجی و همچنین تنش‌های سیاسی نیز از دیگر موانع در راه رشد صنعت گردشگری در ایران است.

از لحاظ ابنیه و آثار تاریخی، جزء ۹ کشور نخست دنیا و از لحاظ جاذبه‌های اکوتوریستی در میان ۱۰ کشور برتر دنیا قرار دارد، که این امر نشان‌دهنده استعداد و قابلیت زیاد کشور در جهت رشد و توسعه صنعت گردشگری است. با توجه به اتکای بیش از حد اقتصاد ایران به صادرات نفت خام و آسیب‌پذیری فراوان آن در اثر تغییرات قیمت نفت و سایر شوک‌های اقتصادی و غیراقتصادی، توسعة صنعت گردشگری تا حد زیادی می‌تواند این آسیب پذیری را بکاهد و عامل موثری برای مقابله با فقر باشد و موجب افزایش درآمد قشر‌های مختلف جامعه، توزیع عادلانه ثروت، کاهش نرخ بیکاری، رونق اقتصاد و در نتیجه بهبود سطح رفاه و کیفیت زندگی مردم شود.

در ایران صنعت گردشگری آن چنان که باید و شایسته آن است گسترش و توسعه نیافته است. با وجود اینکه در تمامی برنامه‌های توسعه سالیانه اخیر، به رهایی از اقتصاد تک محصولی، متکی بر صادرات نفت تأکید شده، ولی در مقام عمل موفقیتی در این زمینه بدست نیامده است.

مطابق با سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران لازم است سهم ایران از شمار گردشگران جهانی به ۵/۱ درصد در سال ۱۴۰۴ افزایش یابد، یعنی حدود ۲۰ میلیون نفر گردشگر از بازار جهانی را سالانه به خود جذب نماید که این امر مستلزم سرمایه‌گذاری بیش از ۳۰ میلیارد تومان در این صنعت با سهم حدوداً ۱۶ درصدی بخش دولتی و مابقی از بخش خصوصی است.