این روزها خبرهایی مبنی بر کشف بزرگترین
میدان گاز طبیعی در بخش ایران در دریای خزر در نزدیکی شهر چالوس در رسانههای داخلی و جهان منتشر شده که به اعتقاد سایمون واتکینز کارشناس آژانس اویل پرایس، اگر برآوردهای اولیه از ذخایر گازی میدان
چالوس درست باشد، گاز ایران قادر خواهد بود حداقل ۲۰ درصد از گاز مورد نیاز اروپا را تامین کند. با این حال، حجم عرضه، مسیر و قیمت به احتمال زیاد با روسیه هماهنگ میشود، که این امر باعث افزایش قدرت انرژی مسکو بر اروپا که در حال حاضر یک نقطه کلیدی اختلاف نظر بین اروپا و ایالات متحده است، میشود.
واتکینز گفت، میدان گازی چالوس علاوه بر قطب گاز جنوبی در اطراف
میدان پارس جنوبی، یک مرکز گاز جدید در شمال ایران ایجاد میکند. وی چشم انداز توسعه منابع گاز ایران را با توافقنامه راهبردی امضا شده بین ایران و چین و همچنین قرارداد ۲۰ ساله با روسیه که سالها در حال آماده سازی است، پیوند میدهد.
«اردشیر دادرس»، «رئیس انجمن صنفی سی ان جی ایران»، میگوید
روسیه مانع از استخراج گازِ ایران از ۸ میدان گازی در دریای خزر شده تا جایگاه خود را به عنوان بزرگترین دارنده گاز در جهان حفظ کند. به این ترتیب، به نظر میرسد روسها یک بار دیگر با فریبکاری به منافع ایران ضربه زده اند. اما ماجرا از کجا شروع شده و به کجا ختم میشود؟
محمد مهدی حاتمی: شواهدی تازی از رقابت گازی میان
ایران و روسیه حالا هویدا شده است. «رئیس انجمن صنفی سی ان جی» ایران میگوید طبق معاهده و توافق ایران و روسیه، تا زمانی که تراز گاز ایران مثبت است و تولید به نسبت مصرف داخلی ایران جواب گو است، ایران حق استخراج از ۸ میدان گازی خود در دریای خزر را ندارد.
«اردشیر دادرس»، عنوان کرد؛ در حال حاضر روسیه ۱۸.۱ درصد از ذخایر گاز دنیا را دارد و این میزان در مورد ایران، ۱۷.۹ درصد است. به گفته این مقام صنفی، اگر ایران از دریای خزر هم
گاز استخراج کند، این رقم به ۱۸.۲ درصد رسیده و ایران از نظر منابع گازی، در مقام بالاتری از روسیه قرار میگیرد. به گفته دادرس، طبق توافقهایی که قبلا با روسیه صورت گرفته نباید چنین شود و روسیه همچنان باید در صدر باشد.
استانیسلاو میتراخوویچ، کارشناس برجسته صندوق امنیت ملی انرژی نیز معتقد است”تأیید ذخایر، در بهترین حالت باید با مشارکت شرکتهای تخصصی دارای تجربه بینالمللی انجام شود، اما حتی بدون این میدان جدید هم ایران دارای ذخایر قابل توجه است و به عنوان رقیب احتمالی گاز روسیه در اروپا در نظر گرفته میشود. ” وی افزود: “این واقعیت که روسیه و ایران متحدان تاکتیکی در درگیری سوریه هستند و به طور کلی در مواضع سیاست خارجی همپوشانی دارند، به هیچ وجه این موضوع را که ما رقبای مستقیم در بازار هیدروکربن هستیم، نفی نمیکند.
میتراخوویچ خاطرنشان میکند: دسترسی محدود
نفت و گاز ایران به بازارهای جهانی به دلیل تحریمهای غربی، برای شرکتهای روسی سودآور بود. روسیه همچنین عرضه کننده گاز به بازار چین است و علاقهای به تقسیم این بازار با ایران ندارد. به گفته این کارشناس، امروزه دیگر فرمول اولیه مذاکرات “روسیه به اروپا گاز عرضه میکند و اجازه دهید ایران به آسیا عرضه کند” کار نخواهد کرد. این که چرا روسیه باید به توسعه میادین ایران برای ایجاد رقابت برای گاز خود در اروپا، ترکیه و چین کمک کند، یک سوال بزرگ است.
الکسی ماسلوف سرپرست موسسه شرق دور آکادمی علوم روسیه معتقد است پکن در زمینه نفت و گاز تجربیات گستردهای در ایران دارد و حتی بانک کلون در چین ایجاد شد که در طول تحریمهای سازمان ملل متحد علیه ایران در سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵، بارها برای تنظیم واردات نفت به ارزش دهها میلیارد دلار مورد استفاده قرار گرفت. به گفته وی “اخیراً، چین بارها آمادگی خود را برای اعطای وامهای صدها میلیون دلاری برای توسعه بخش انرژی در ایران اعلام کرده است، که تا حدی میتواند نگرانیهای چین در رابطه با افزایش خرید نفت و گاز برای توسعه بازار داخلی را کاهش دهد. ”
در عین حال، چین در بسیاری از مسائل با ایران مذاکره دشواری دارد. در سال ۲۰۱۹، شرکت نفت و گاز چین CNPC توسعه فاز ۱۱پروژه گاز ایران پارس جنوبی را رها کرد و پس از آن شرکت ایرانی پتروپارس آن را به تنهایی توسعه داد. با این حال، در پایان سال ۲۰۲۰، چین کار خود را در این بخش از سر گرفت و CNPC چینی ۵۰٫۱ درصد از سهم شرکت فرانسوی توتال را تصاحب کرد و این را به سهم ۳۰ درصدی موجود اضافه کرد.
«مجمع کشورهای صادرکننده گاز» (GECF) در سال ۲۰۰۸ میلادی و در زمانی که محمود احمدی نژاد رییس جمهور ایران بود، آغاز به کار کرد و ایران، با وجود پیشتازی در طرحِ ایده، نتوانست قدرت چانه زنیِ بالایی در این سازمان به دست بیاورد.
این سازمان امروز ۱۹ عضو دارد و در مجموع، بیش از ۷۰ درصد از ذخایر گاز متعارف در جهان را به خود اختصاص داده است، اما حالا این روسیه است که دست بالا را در این سازمان دارد و شواهد جدید نشان میدهند که این کشور، در حال ضربه زدن به منافع ایران در زمینه صادرات گاز، حتی از طریق همین سازمان است.
در این میان، دادههایی از برخی نشریات خارجی نشان میدهند که ایران برای گرفتن همین سهمِ ناچیز خود از سبد صادرات گاز در جهان، حتی مجبور به پرداخت باج به روسیه هم شده است: سهم ایران از «دریای خزر» کاهش پیدا کرده و روسیه متولی فروش و قیمت گذاریِ گاز صادراتیِ ایران به اروپا شده است.
ماجرا از کشف «میدان گازی چالوس» شروع شد. چندی پیش اعلام شد که یک میدان گازی بسیار بزرگ در شمال ایران و در حاشیه دریای خزر کشف شده که حدود یک چهارم میدان «پارس جنوبی» گاز طبیعیِ قابل استحصال دارد. این در حالی است که «پارس جنوبی» به نوبه خود یکی از بزرگترین میادین گازی در جهان است.
اما کشف این میدان گازی، عملاً به معنی تغییرِ زمین بازی در روابط میان ایران و اروپا است که میتواند ایران را به سطحی از مشارکت اقتصادی با اروپا ارتقا بدهد که در عمل موجب میشود ایران «تحریم ناپذیر» شود.
وب سایت معروف «اویل پرایس»، چندی قبل در مقالهای به قلم «سایمون واتکینز» به بررسی تغییرات ژئوپلیتیک ناشی از اکتشاف این میدان گازی جدید در ایران پرداخته و گزارش کرده بود که ایران با این میدانِ گازی جدید، توان تامین ۲۰ درصد از گاز اروپا را دارد و اینکه این امر میتواند تهدیدی ژئوپلیتیک برای نقش مسلط روسیه در بازار گاز اروپا باشد.
در این گزارش آمده بود که روسیه بسیار نگران آن است که ایران انحصار صادرات گازِ این کشور به اروپا را از بین ببرد. روسیه، اصلیترین تامین کننده گاز در اروپا است و در سال ۲۰۱۷ میلادی، حدود ۳۹ درصد از گازِ وارداتی کشورهای اروپایی توسط روسیه تامین میشد.
این در حالی است که برای برخی کشورهایِ قاره سبز، روسیه تنها منبع گاز بوده و هست. مثلاً، کشورهایی همچون فنلاند و استونی، ۱۰۰ درصد از گاز وارداتی خود را از روسیه میخرند. این نسبت برای اقتصادهای سنگین وزنی همچون اقتصاد آلمان هم به حدود ۵۰ تا ۷۵ درصد میرسد.
به این ترتیب، روسیه همواره چماقی بالای سر اروپاییها نگه داشته که میتواند آن را در موقع لزوم (به هنگام اختلافات سیاسی) روی سر اروپاییها فرود بیاورد. اروپاییها هم این را میدانند و به دنبال متنوع کردن منابع تامین گاز خود هستند. اما روسیه هم بیکار ننشسته و تقریباً همه رقبای خود را از میدان به در میکند. ایران، ظاهراً جدیدترینِ این رقبا است.