تبعات سرزنش زوجین نابارور

باروری از جمله چالش‌هایی است که طبق آمار‌های کشوری، حدود بیست درصد از زوج‌ها با آن مواجه می‌شوند. ناباروری اگرچه در نگاه نخست یک مسئله پزشکی به نظر می‌رسد، اما ابعاد فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای دارد. پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با در نظر داشتن این ابعاد، به مناسبت روز فرهنگ عمومی پویشی با عنوان «ناباروری و فرهنگ عمومی» از ۸ تا ۱۴ آبان ۱۴۰۰ برگزار کرده است و هدف اصلی آن ارتقا آگاهی عمومی درباره ناباروری، اصلاح باور‌های نادرست درباره ناباروری و فرهنگ‌سازی در زمینه مواجهه درست با زوج‌های نابارور است.

خطرات افزایش سن باروری
در تقویم این پویش، چهارشنبه ۱۲ آبان با شعار «دخالت، سرزنش و ترحم: عوامل انزوای زوج‌های نابارور» نامگذاری شده است. زوج‌های نابارور به دلیل بروز ناباروری و دشواری‌های درمان به خودی خود فشار‌های روانی زیادی را متحمل می‌شوند و گاه اطرافیان با پرسش‌های مکرر و مطالبات و توصیه‌های مداوم این فشار را دوچندان می‌کنند.

بهزاد قربانی روانپزشک گفت: ناباروری در نگاه نخست یک مشکل یا بیماری جسمی به نظر می‌رسد، اما ابعاد روانی، اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای دارد. این ابعاد بسته به زمینه فرهنگی هر جامعه کمتر یا بیشتر می‌شود. بدیهی است که مشکل ناباروری مانند هر بیماری دیگر استرس‌های روانی برای زوج‌های نابارور به دنبال دارد. فرزند آوری و تولیدمثل همواره یک امر بدیهی به شمار می‌آید و هر زن و مردی که ازدواج می‌کنند گمان می‌کنند که به‌طور طبیعی صاحب فرزند می‌شوند. وقتی این امر محقق نمی‌شود، استرس زیادی به زوج وارد می‌شود و روند پذیرش ناباروری و تشخیص و درمان آن روندی پراسترس برای ایشان است.

وی در ادامه توضیح داد: حال اگر زوج نابارور در جامعه‌ای زندگی کنند که در آن ناباروری تابو و استگیما باشد و در فرهنگ آن جامعه، نازایی نقصان و ناتوانی قلمداد شود، این استرس‌ها دوچندان می‌شوند و زوج نابارور علاوه بر فشار‌ها و اضطراب ناشی از مواجهه با ناباروری و درمان آن، باید نگران رفتار‌ها و واکنش‌های اطرافیان نیز باشند؛ بنابراین بسیار مهم است که در این خصوص فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی کافی صورت بگیرد و ما بیاموزیم که در برخورد با زوج‌های نابارور چه رفتار‌هایی نادرست و استرس‌آور است.

این روانپزشک با برشمردن برخی رفتار‌های رایج در مواجهه با زوج‌های نابارور، بیان کرد: معمولاً وقتی چند سال از زندگی مشترک زوجب می‌گذرد، اطرافیان از آن‌ها می‌پرسند «چرا بچه‌دار نمی‌شوید؟»، «کی قرار است بچه‌دار شوید؟»، «سن‌تان دارد بالا می‌رود، دیر نشده؟». جالب است که در فرهنگ ما این قبیل پرسش‌ها طبیعی و عادی قلمداد می‌شود. در واقع انگار نمی‌دانیم که این موضوعات جزو حریم شخصی افراد است و ورود به آن‌ها به‌لحاظ اخلاقی نادرست است. این نوع مواجهه و کنکاش و پرسش‌وجو فقط محدود به موضوع ناباروری نیست. پرس‌وجو درباره موضوعات شخصی دیگر نیز امری عادی در مراودات اغلب ماست. برای نمونه، به‌راحتی از یک دختر جوان می‌پرسیم که چرا ازدواج نکردی یا از دوستان و آشنایان می‌پرسیم که حقوق‌تان چقدر است. در حالی که این موضوعات جزو مسائل خصوصی و حریم شخصی است و اغلب افراد دوست ندارند درباره این موضوعات با دیگران صحبت کنند.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در ادامه توضیح داد: علاوه بر کنجکاوی و پرس‌وجو‌های مداوم، اظهار دلسوزی و تأسف و رفتار‌های ترحم‌آمیز هم از جمله رفتار‌های آسیب‌رسان به زوج‌های نابارور است. درست است که اغلب این واکنش‌ها از سر همدردی و محبت است، اما باید به آثار و نتایج آن هم دقت کنیم. ترحم و دلسوزی باعث مخدوش شدن عزت نفس زوج نابارور و ایجاد استرس و فشار روانی برای آن‌ها می‌شود. بنابراین، اگرچه نیت ما از این رفتار‌ها خیرخواهانه است و قصد همدردی داریم، اما چون به شکل مناسب و در زمان مناسب انجام نمی‌دهیم، نتیجه برعکس دارند. ما باید همواره دو نکته را در نظر داشته باشیم.

نخست، همدردی با ترحم متفاوت است و نباید در ابراز همدردی به‌گونه‌ای رفتار کنیم که شکل ترحم به خود بگیرد و طرف مقابل احساس ضعف، ناتوانی و حقارت کند. دوم، ابراز همدردی باید به شکل درست و در زمان مناسب انجام شود. اگر زوج نابارور نیاز به همدلی و حمایت داشته باشند حتماً با دوستان و اقوامی که به آن‌ها حس نزدیکی و اعتماد دارند، درد دل می‌کنند. اگر خودشان به مسئله ناباروری اشاره‌ای نمی‌کنند یا مایل به صحبت درباره آن نیستند ما نباید از سر دلسوزی درباره این موضوع با آن‌ها صحبت کنیم.

قربانی، سرزنش را یکی دیگر از رفتار‌های نامناسب در مواجهه با زوج نابارور دانست و بیان کرد: متأسفانه برخی وقتی متوجه مشکل ناباروری زوجی می‌شوند، به شکل‌های مختلف آن‌ها را بابت بروز این مشکل سرزنش می‌کنند. جملاتی مانند اینکه «ما در خانواده سابق ناباروری نداشتیم»، «چرا دنبال دوا و درمان نمی‌روید»، «لابد به سلامت و تغذیه خودتان توجه نمی‌کنید» و «ما تا الان باید دو سه نوه داشتیم»، نمونه‌هایی از جملات سرزنش‌آمیزی است که در چنین مواقعی گفته می‌شود. آشکار است که گفتن این جملات نه تنها کمک‌کننده نیست بلکه باعث رنجش و اضطراب زوج می‌شود. بنابراین، باید مراقب باشیم که حرف‌ها و رفتار‌های ما چه بار روانی و پیامد‌هایی دارد.

این روانپزشک افزود: یادآوری این نکته ضروری است که مواجهه اعضای خانواده، مانند پدر و مادر و خواهر و برادر با زوج نابارور پیچیدگی‌های بیشتری دارد. اعضای خانواده از سر نگرانی و محبت اغلب مدام از زوج نابارور درباره روند تشخیص و درمان سوال می‌کنند، پزشکان و روش‌های درمانی مختلف را به آن‌ها پیشنهاد می‌کنند، یا در جمع‌ها و دورهمی‌های خود درباره این موضوع صحبت می‌کنند. پدران و مادران مدام درباره آرزوی داشتن نوه حرف می‌زنند و یا به این نکته اشاره می‌کنند که فلان فامیل چندین نوه دارد. این برخورد‌ها و حرف‌ها زوج نابارور را در موقعیت بسیار دشواری قرار می‌دهد. اینکه همیشه باید پاسخگوی سوالات جزئی، اظهارنظرها، توصیه‌ها و مطالبات خانواده باشند، فشار روانی بسیار زیادی به آن‌ها وارد می‌کند. ما همواره به زوج‌های نابارور توصیه می‌کنیم درباره جزئیات روند درمان خود با خانواده صحبت نکنند، اما باید به خانواده‌ها هم توصیه کنیم کمتر پیگیری و سوال کنند و به‌خصوص در جمع درباره موضوع ناباروری فرزند یا خواهر و برادر خود حرف نزنند.

قربانی با بیان پیامد‌های رفتار‌های نامناسب اطرافیان با زوج نابارور گفت: همان‌طور که گفته شد برخورد نامناسب با زوج نابارور، مانند دخالت و کنکاش، رفتار و گفتار ترحم‌آمیز و سرزنش و تحقیر، استرس و فشار روانی شدیدی به زوج نابارور وارد می‌کند. این وضعیت باعث می‌شود که زوج نابارور ترجیح دهند کمتر در جمع ظاهر شوند تا کمتر در معرض اینگونه رفتار‌ها قرار بگیرند و به‌تدریج منزوی شوند. این انزوا خود باعث افسردگی، اضطراب و افزایش فشار روانی می‌شود. در واقع مبنای اصلی همدردی این است که بتوانیم خود را جای دیگری بگذاریم و به شکلی رفتار کنیم که دوست داریم در موقعیت مشابه با ما رفتار شود. بنابراین، باید مواظب باشیم تا با سوالات مکرر، دلسوزی‌های نابه جا و سرزنش و زخم زبان عرصه را به زوج نابارور تنگ نکنیم و آن‌ها را به سمت انزوا و افسردگی سوق ندهیم.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در پایان یادآور شد: ما در زمینه تشخیص و درمان ناباروری هم‌طراز کشور‌های پیشرفته‌ایم، اما در خصوص ابعاد روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی ناباروری به تغییرات جدی نیازمندیم. اگرچه آگاهی عمومی در زمینه ناباروری افزایش یافته و فرهنگ احترام به حریم شخصی افراد به تدریج در حال گسترش است، اما همچنان نیازمند آموزش و فرهنگ‌سازی در این خصوص هستیم. هدف اصلی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا از برگزاری کمپین ناباروری و فرهنگ عمومی نیز توجه دادن جامعه و رسانه‌ها به اهمیت ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و تلاش برای اصلاح باور‌های نادرست و رفتار‌های نامناسب، استرس‌آور و آسیب‌زا با زوج‌های نابارور است. رسانه‌ها با تولید محتوا‌های آموزشی جذاب می‌توانند در این زمینه نقش مهمی ایفا کنند و همانند همیشه در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی پیشرو باشند.

منبع: مهر