بیمه باربری شامل پوشش برای تمام انواع حمل و نقل زمینی، هوایی و دریایی است که با توجه به وسعت مرزهای آبی ـ خاکی و آبی ایران، این بیمه میتواند جایگاه مهمی در صنعت بیمه داشته باشد. بیمه باربری با توجه به پایین بودن ضریب خسارت یکی از مناسبترین
رشتههای بیمهای است و به اصطلاح بیمهگران یک پرتفوی پر سود به حساب میآید؛ اما باز هم این بیمه آنطور که باید و شاید رشد نکرده و باز هم به طور تقریبی از سال ۸۲ به بعد سهم این بیمهنامه در حال کاهش بوده به طوری که از ۷/۲ درصد در سال ۸۸ به مرز ۱ درصد در سال ۹۷ رسیده است. یکی از عوامل این کاهش میتواند آن باشد که نرخ بیمههای باربری از اواخر سال ۸۱ تا کنون، طی چند مرحله کاهش داشته است؛ اما با این همه مبلغ حق بیمه باربری افزایش داشته است.
علاوه بر این، به نظر میرسد که نرخ حق بیمههای باربری در ایران بالاتر از نرخهای جهانی است و بیمه مرکزی نیز سعی کرده با اعمال تخفیف بر بیمههای باربری هر چه بیشتر به نرخهای بینالمللی نزدیک شود. بسیاری از مسؤلان بیمهای معتقدند که راه رشد نفوذ بسیاری از بیمهها، اجباری شدن آن است؛ اما گویا این روش در رشد بیمة باربری تأثیر چندانی نداشته است.
بیمه باربری بیش از آنکه متأثر از نرخ حق بیمه باشد متأثر از عوامل خارجی کشور، درآمدهای ارزی، واردات کالا، سیاستهای کلان اقتصادی و سایر عوامل در هر کشور به ویژه ایران است.
وابستگی بیمه باربری به روابط بینالمللبیمه باربری در کشور ما بیشتر مربوط به کالاهای وارداتی است و بخشی از آن نیز مربوط به صادرات است. هر شخص حقیقی و حقوقی که برای واردات نیازمند گشایش حساب ارزی باشد باید بیمه باربری را نیز خریداری کند. در چنین شرایطی مشخص است که با کوچکترین تغییری در اوضاع و احوال کشور این بیمهنامه متأثر میشود.
البته وضعیت بیمه باربری در بیمههای مناطق آزاد کمی متفاوت است؛ اما با این حال عواملی که نام برده شده حتی در اینگونه بیمهها نیز تأثیر دارد. در حقیقت بیمه باربری از منظر صنعت، تابعی است از اوضاع اقتصادی و سیاسی که با آن رابطة مستقیم دارد. بزرگترین بخش بیمه باربری میتواند سهم
بیمههای باربری داخل کشور باشد که با توجه به ناوگان حمل و نقل زمینی و راههای ایران بسیار گسترده است؛ اما با وجود بیشترین خسارت در حمل و نقل زمینی رخ میدهد، چنین نیست.
رقابت بیمه باربری داخلی و مسئولیتبیشترین خسارتهای باربری مربوط به حمل کالا با کامیون و کمترین خسارات مربوط به حمل با هواپیماست؛ البته در این نوع خسارتها کمبود وسایل مکانیزة بارگیری در تخلیه، نگهداری و سایر عوامل مزید بر علت است؛ اما در اینکه با این همه خسارت چرا بیمه باربری در حمل و نقل زمینی نقش چندانی ندارد، باید گفت که وجود پوشش بیمه مسئولیت متصدیان حمل و نقل موجب کاهش سهم و رشد بیمه باربری در حمل و نقل داخلی شده است. اگرچه این دو بیمه به طور کامل متفاوت هستند؛ ولی در نهایت، چون این بیمه به سود پرداختکنندة خسارت و ضرر دارندة کالاست، شرکتهای حمل و نقل ترجیح میدهند از بیمهنامة مسئولیت متصدیان حمل و نقل استفاده کنند.
در بیمهنامه حمل و نقل خطرها را بر حسب نیاز
بیمهگذار میتوان اضافه کرد و سرمایه آن نیز محدودیت ندارد؛ اما در بیمه مسئولیت محدودیت سرمایه وجود دارد و در ضمن اگر حامل کالا مقصر شناخته نشود، هیچ خسارتی به دارنده کالا پرداخت نشود. در این بیمهنامه خسارت به طور کامل به بیمهگذار و صاحب کالا پرداخت میشود، در مجموع بیمه باربری بسیار وسیع بوده و خطرهای بیشتری را پوشش میدهد. با تمام آنچه گفته شد، بیمه باربری بسیار وابسته به اقتصاد، صنعت، سیاست، پول و درآمد است و در مجموع رشد آن بستگی به همه این عوامل دارد.
ترکیب پرتفوی بیمه باربری نیز همین امر را تأیید میکند، چرا که حدود ۸۵ درصد پرتفوی باربری مربوط به باربری وارداتی و تنها ۱۵ درصد آن مربوط به بیمههای داخلی و صادراتی است.
رشد کند بیمه باربری در ۱۰ سال گذشتهحق بیمه تولیدی در رشتة باربری طی ۱۰ سال گذشته از حدود ۹۰۰ میلیارد ریال در سال ۸۸ به بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال افزایش یافته است که نشاندهندة رشد ۱۲ برابری طی دهه گذشته است. در همین زمان نیز حق بیمه تولیدی کل رشتهها از حدود ۴۰ هزار میلیارد ریال در سال ۸۸ به بیش از ۸۰۰ هزار میلیارد ریال افزایش یافته است که رشد ۲۰ برابری را در پرتفوی شرکتهای بیمه ثبت کرده است. این اختلاف قابل توجه نشان میدهد که روز به روز سهم بیمه باربری در پرتفوی
شرکتها رو به کاهش بوده و آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است.
همزمان با اینکه حق بیمه تولیدی در این رشته رشد ۱۲ برابری را تجربه کرده است، خسارت پرداختی نیز رشد ۵/۱۲ برابری را ثبت کرده است و پا به پای حق بیمه تولیدی افزایش یافته است. این در حالی است که خسارت پرداختی در کل رشتهها تنها رشد ۴/۱۳ برابری را تجربه کرده است و در مقایسه با حق بیمه تولیدی افزایش کمتری را تجربه کرده است.
مقایسة نسبت خسارت در صنعت بیمه و رشته باربری نشان میدهد که طی سالهای ۸۸ تا ۹۶ نسبت خسارت بیمه باربری با میانگین سالانه حدود ۳۰ درصد فاصله چشمگیری با ضریب خسارت ۸۷ درصدی کل رشتهها داشته است. این در حالی است که با تغییر سیاست صنعت بیمه و کاهش پوشش بیمه در برخی از رشتهها، به ویژه درمان، نسبت خسارت کل صنعت در سال ۹۹ به حدود ۵۳ درصد کاهش یافته و نسبت خسارت بیمه باربری نیز کاهش حدود ۱۲ درصدی را در سال ۹۹ تجربه کرده است.
نگاهی به سهم این رشته در پرتفوی صنعت بیمه نشان میدهد که این رشته در سالهای اخیر به شدت افت کرده است و سهم آن از حق بیمه تولیدی از حدود ۷/۲ درصد در سال ۸۸ به ۸/۱ درصد در سال ۹۹ رسیده است. این در حالی است که خسارت پرداختی این رشته تغییر محسوسی را تجربه نکرده و در حدود ۱ درصد ثابت باقی مانده است.
سهم شرکتها از بیمه باربریترازنامة شرکتهای بیمه بورسی نشان میدهد که در سال ۹۹ از مجموع کل
حق بیمه تولیدی شرکتهای بورسی که بالغ بر ۵۳۲ هزار میلیارد ریال است تنها ۱۰ هزار میلیارد ریال مربوط به رشته باربری میشود که کمتر از ۲ درصد از پرتفوی این شرکتها را تشکیل میدهد. از مجموع ۲۸۶ هزار میلیارد ریال خسارت پرداختی این شرکتها نیز ۶/۲ هزار میلیارد ریال مربوط به به بیمه باربری میشود که کمتر از ۱ درصد از خسارات پرداختی در پرتفوی شرکتهاست.
از کل حق بیمه تولیدی این شرکتها بیش از نیمی از حق بیمه در اختیار شرکتهای آسیا، دانا، پاسارگاد، البرز و دی است که در حدود ۲۹۰ هزار میلیارد ریال حق بیمه تولید شده است (شکل ۵). این در حالی است که در رشته باربری سه شرکت آسیا، البرز و سامان بیش از نیمی از حق بیمه (۲/۵ هزار میلیارد ریال) را تولید کردهاند.
در حالی که بیمه نوین تنها ۳ درصد از حق بیمه تولیدی توسط شرکتهای بورسی را در اختیار دارد؛ اما در رشته باربری ۷ درصد از حق بیمه مربوط به این شرکت است. بیمه آسیا با تولید ۳/۳ هزار میلیارد ریال حق بیمه در سال ۹۹ سهم ۳۳ درصدی را از کل حق بیمه تولیدی این رشته در بین شرکتهای بورسی در اختیار دارد.
بررسی خسارات پرداختی کل و باربری نیز نشان میدهد که
بیمه آسیا با پرداخت ۴۶ هزار میلیارد ریال خسارت، ۱۶ درصد از کل خسارات پرداختی شرکتهای بورسی را پرداخت کرده است در حالی که بیمه نوین با پرداخت یک هزار میلیارد ریال سهم قابل توجه ۴۰ درصدی را از خسارات رشته باربری پرداخت کرده است. بیمه آسیا نیز با پرداخت خسارت ۶۴۵ میلیارد ریالی سهم ۲۵ درصدی را از خسارت پرداختی در این رشته دارد.
نسبتهای شرکتهامقایسة نسبت خسارت به دست آمده از شرکتهای عضو بورس نشان میدهد که بیمه نوین با نسبت خسارت ۱۴۵ درصد در رشته باربری بالاترین نسبت خسارت را داراست در حالی که در کل رشتهها نسبتی کمتر از ۶۰ درصد را تجربه کرده است. بیمه ملت نیز در رشته باربری نسبت خسارت بالاتری نسبت به مجموع پرتفوی را تجربه کرده است که در حدود ۱۲۶ درصد است. کمترین نسبت خسارت در رشته باربری در شرکتهای تعاون و دی به ترتیب با نسبت خسارت منفی ۱۳ درصد و منفی ۱۱ درصد مشاهده شد، در حالی که کمترین نسبت خسارت کل پرتفوی در شرکت پاسارگاد مشاهده شد.
نگاهی به سهم این رشته در پرتفوی شرکتها نشان میدهد که بیشترین سهم بیمه باربری در پرتفوی شرکتهای نوین، سامان و آسیا مشاهده شده است که به ترتیب سهم ۵، ۷/۴ و ۴ درصد داشتند. این در حالی است که از نظر خسارت پرداختی رشته باربری سهم قابل توجه ۱۳ درصدی را در خسارات پرداختی بیمه نوین داشته است و در شرکتهای سامان و آسیا این سهم کمتر از ۲ درصد است. در بیمه ملت نیز سهم حق بیمه تولیدی کمتر از ۲ درصد و سهم خسارت پرداختی در حدود ۶/۳ درصد است.
بررسی اختلاف نسبت خسارت در بیمه باربری در مقایسه با کل رشتهها نشان میدهد که بیمه حافظ بیشترین اختلاف را بین نسبت خسارت
بیمه باربری با کل رشتهها مشاهده کرده است. شرکتهای آرمان و میهن نیز به ترتیب با اختلاف ۸۴ و ۷۴ درصدی در رتبههای بعدی قرار دارند. به عبارت دیگر در این شرکتها رشته باربری در مقایسه با کل پرتفوی شرکت بسیار سوددهتر بوده است. این در حالی است که در بیمه نوین و ملت نسبت خسارت در رشته باربری به ترتیب ۸۷ درصد و ۷۶ درصد بیشتر از میانگین نسبت خسارت کل پرتفوی شرکت است. بیمه آسیا نیز ضریب خسارت در رشته باربری را ۳۵ درصد کمتر از کل ضریب خسارت پرتفوی خود تجربه کرده است.