ابزارهای غیر مستقیم سياست پولی در ايران چیست؟

بانک مرکزی می‌تواند مستقیماً از قدرت تنظیم‌کنندگی خود استفاده نموده و یا به طور غیرمستقیم از اثرگذاری بر روی شرایط بازار پول به عنوان انتشار دهنده پول پرقدرت (اسکناس و مسکوک در جریان و سپرده‌های نزد بانک مرکزی) استفاده نماید. بر همین اساس دو نوع ابزار سیاست پولی قابل تفکیک می‌باشد که ابزار‌های مستقیم (عدم اتکا بر شرایط بازار) و غیرمستقیم (مبتنی بر شرایط بازار) سیاست پولی نامیده می‌شوند. ابزار‌های سیاست پولی در ایران بر مبنای تفکیک مذکور به شرح ذیل می‌باشد.

ابزار‌های غیرمستقیم

سبت سپرده قانونی: نسبت سپرده قانونی از جمله ابزار‌های سیاست پولی بانک مرکزی می‌باشد. بانک‌ها موظفند همواره نسبتی از بدهی‌های ایجاد شده و بطور اخص سپرده‌های اشخاص نزد خود را در بانک مرکزی نگهداری کنند. بانک مرکزی از طریق افزایش نسبت سپرده قانونی حجم تسهیلات اعطایی بانک‌ها را منقبض و از طریق کاهش آن، اعتبارات بانک‌ها را منبسط می‌نماید. بر طبق ماده (۱۴) قانون پولی و بانکی نسبت سپرده قانونی از ۱۰ درصد کمتر و از ۳۰ درصد بیشتر نخواهد بود و بانک مرکزی ممکن است برحسب ترکیب و نوع فعالیت بانک‌ها نسبت‌های متفاوتی برای آن تعیین نماید.

اوراق مشارکت بانک مرکزی: اجرای بهینه سیاست‌های پولی توسط بانک مرکزی، توسط ابزار اصلی و محوری عملیات بازار باز صورت می‌گیرد که به بانک‌ها انعطاف لازم را در مدیریت نقدینگی و مداخله در بازار پولی اعطاء می‌نمایند. به منظور توسعه و بسط عملیات بازار باز و اجرای سیاست‌های پولی از حیث مدیریت نقدینگی و تاثیر بر بازار پول و سرمایه، یافتن بدیل‌های مناسب در قالب موازین شرع مقدس اسلام بعد از اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار گردید. اوراق قرضه به جهت مبتنی بودن بر بهره، اصولاً در اسلام پذیرفته شده نیست. لیکن اوراق مشارکت و سهیم نمودن سرمایه‌گذاران در فعالیت‌های اقتصادی و پرداخت سود‌های واقعی نه‌تن‌ها با مانع مواجه نیست بلکه مورد تشویق نیز می‌باشد. برای اولین بار، براساس ماده ۹۱ قانون برنامه سوم به بانک مرکزی اجازه داده شد که با تصویب شورای پول و اعتبار، از اوراق مشارکت بانک مرکزی استفاده نماید. شایان ذکر است که براساس برنامه چهارم توسعه، انتشار اوراق مشارکت بانک مرکزی با تصویب مجلس شورای اسلامی مجاز خواهد بود.

انتشار و عرضه اوراق مشارکت بانک مرکزی از جمله ابزار‌های سیاست انقباضی و اجرای عملیات بازار باز می‌باشد؛ بطوری که با عرضه این اوراق از حجم نقدینگی کاسته‌شده و وجوه این اوراق نزد بانک مرکزی مسدود می‌گردد. در بخش پایه پولی نیز انتشار این اوراق موجب افزایش جزء بدهی‌های بانک مرکزی و کاهش پایه پولی خواهد شد؛ لذا در مجموع انتشار اوراق موجبات کاهش رشد نقدینگی را فراهم می‌سازد. در واقع سیاستگذار پولی را قادر می‌نماید تا در مواقع لزوم از طریق کنترل نقدینگی، دستیابی به نرخ تورم پایین را میسر سازد.

سپرده ویژه بانک‌ها نزد بانک مرکزی: یکی از مهمترین اقداماتی که در جهت استفاده مطلوب از ابزار‌های غیرمستقیم پولی در چارچوب قانون عملیات بانکی بدون ربا صورت گرفت، اجازه افتتاح حساب سپرده ویژه بانک‌ها نزد بانک مرکزی است که در اواخر سال ۱۳۷۷ به تصویب شورای پول و اعتبار رسید. هدف اصلی از اجرای این طرح، اعمال سیاست‌های پولی مناسب جهت کنترل و مهار نقدینگی از طریق جذب منابع مازاد بانک‌ها بوده است. لازم به ذکر است که بانک مرکزی به سپرده ویژه بانک‌ها نزد خود براساس ضوابط خاصی سود پرداخت می‌کند.

هدف از انتشار اوراق مشارکت چیست؟

اوراق مشارکت در حکم یکی از ابزار‌های بازار بدهی به شمار می‌رود که در کنار اسناد خزانه، اوراق قرضه، اجاره، صکوک و سایر اوراق اهداف خاص خود را دنبال می‌کند. اوراق بدهی اوراقی است که از جانب شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف منتشر شده و در حکم بدهی شرکت‌ها به خریداران اوراق محسوب می‌شود.

اوراق مشارکت نیز به گونه‌ای است که معمولا از طرف سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی یا شرکت‌های بورسی و غیربورسی منتشر می‌شود تا عموم مردم آن را خریداری کنند. اصلی‌ترین هدف از این کار؛ تامین مالی و جذب سرمایه توسط شرکت‌های ناشر اوراق جهت انجام پروژه‌های عمرانی و انتفاعی است.

از طرف دیگر؛ مردم یا خریداران نیز می‌توانند با خرید اوراق مشارکت؛ از سود آن بهره‌مند شوند. به طوری که سود این اوراق در فواصل زمانی سه ماهه پرداخت شده و در تاریخ سررسید اوراق؛ اصل پول به حساب آن‌ها واریز می‌شود. اوراق مشارکت معمولا به صورت یک ساله یا چند ساله منتشر می‌شود. هر چند در بازه‌های زمانی کمتر یا بیشتر نیز امکان انتشار آن‌ها وجود دارد. اما عموما به صورت دو یا پنج ساله هستند.

اوراق مشارکت بورسی مربوط به شرکت‌هایی هستند که سهام آن‌ها در بازار سرمایه عرضه شده است؛ بنابراین اوراق این شرکت‌ها متفاوت با اوراق منتشر شده از طرف شهرداری‌ها یا سازمان‌های دولتی است. از همین رو خرید اوراق مشارکت شرکت‌های بورسی از طریق بازار سرمایه امکان‌پذیر است. همچنین نیاز به دریافت کد بورسی داشته و انجام معاملات به صورت آنلاین صوررت می‌گیرد.

خرید اوراق مشارکت سازمان‌های دولتی

بخش عمده‌ای از اوراق مشارکت مربوط به اوراق سازمان‌ها، نهاد‌ها و شرکت‌های دولتی بوده که برای تامین مالی پروژه‌های خود اقدام به انتشار اوراق می‌کنند. این اوراق در بازار سرمایه عرضه نشده و برای خرید آن‌ها باید به بانک‌های عامل که اطلاع‌رسانی می‌شود؛ مراجعه کرد. همچنین برای فروش آن‌ها نیز باید به همین بانک‌ها مراجعه کرد.

خرید اوراق مشارکت بانک مرکزی

اوراقی که از جانب بانک مرکزی منتشر می‌شود؛ معمولا به دو صورت خواهد بود. بخشی از آن‌ها مربوط به خود دولت بوده که در راستای اهداف اقتصادی و سیاست‌های بودجه‌ای دولت منتشر می‌شود. بخشی دیگر، اما مربوط به شرکت‌های غیربورسی بوده که برای تامین مالی پروژه‌های خود منتشر می‌کنند. در هر صورت خرید اینگونه اوراق از جانب بانک‌های عامل صورت می‌گیرد. نکته مهم در خصوص خرید اوراق مشارکت آن است که قیمت اسمی هر برگه اوراق معادل یک میلیون ریال است. شما باید حداقل ۱۰ عدد از این اوراق را خریداری کنید.

در خصوص خرید اوراق مشارکت نمی‌توان یک نسخه کلی برای تمام افراد پیچید. اما چنانچه اهل ریسک نیستید و وقت آن را ندارید که دائم به دنبال رصد کردن بازار و یادگیری باشید؛ خرید اوراق مشارکت گزینه مناسبی خواهد بود. البته انواع دیگری از اوراق بدهی از جمله اسناد خزانه وجود دارند که هر کدام تفاوت‌هایی جزئی در خصوص نحوه خرید و میزان سوددهی با اوراق مشارکت دارند؛ بنابراین توصیه ما این است که متناسب با سرمایه؛ دانش سرمایه‌گذاری؛ وقت و موقعیت مالی و شخصی خود دست به خرید اوراق بزنید. در این خصوص مشاوران خبره الوبیزنس می‌توانند به شما کمک کنند.