گستره بیکران
فضا، این آفریده خالق بزرگ آسمانها و زمین پُر از رمز و رازهایی است که انسان همواره در پی کشف و بهرهبرداری از آن بوده است. در این میان و به شهادت تاریخ، ایرانیان در ستارهشناسی و رصد فضا پیشگام بوده و دانشمندان بزرگی داشتهاند. اینکه تقویم امروز
شمسی حاصل رصد دقیق حکیم عمر خیام و تیم ستارهشناسان همراه او بوده تنها یکی از شواهد این ادعاست و این یعنی ایرانیان میراثداران بزرگ دانش پایهٔ ستارهشناسی و بهرهبرداری کاربردی از چنین دانشی بودهاند. با چنین پیشینه و دیرینهٔ ارزشمندی انتظار آن است که در عصر حاضر نیز ایرانیان، چون گذشته با انگیزه و علاقه در مرزهای دانش گام بردارند و در کشف راز و رمز کیهان پیشرو باشند.
دانشپژوهان و فعالان حوزه فضایی که در به ثمر رسیدن دستاوردهای
علمی و اجرایی تاثیرگذار بودهاند، دور از انصاف است اگر تصور ما از دانش و فناوری فضایی فقط به ساخت ماهواره، پرتاب و در مدار قرار گرفتن آن معطوف باشد چرا که این موضوع هرچند بسیار با اهمیت است، اما مهمتر از آن کاربردی کردن دستاوردهای صنعت فضایی در زندگی روزمره مردم است، آنجا که
صنعت فضایی میتواند برای بهبود ارتباطات، مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست، افزایش بهرهوری در کشاورزی، مدیریت بحرانهای طبیعی و صدها کاربرد دیگر وارد عمل شود و در بهبود کیفیت زندگی مردم نقش موثری ایفا کند. امروز فناوری فضایی به نماد اقتدار علمی، توسعه و پیشرفت کشورها تبدیل شده است.
پیشرفت چشمگیر جمهوری اسلامی ایران در حوزه فضایی و ارتقاء جایگاه ایران از رتبه ۴۵ در سال ۱۹۹۶ به رتبه ۱۱ جهان در سال ۲۰۱۷ با همت و تلاش دانشمندان مومن و متعهد ایران اسلامی محقق شده است. برنامهریزی دقیق در اواسط دهه هشتاد تا اوایل دهه نود برای
استعدادیابی و جذب جوانان نخبه و متخصص با تکیه بر دانش و نوآوری موجب برداشتن گامهایی مقتدرانه همچون پرتاب ماهواره امید با ماهوارهبر بومی سفیر امید در سال ۱۳۸۷ شد و پس از آن ایران به جمع باشگاه محدود کشورهای دارای توانمندی طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره پیوست.
فناوری فضایی در ایران تا اوایل دهه ۹۰ روند رو به رشدی داشت، اما طی سالیان اخیر رشد آن متناسب با توان نخبگان و جایگاه علمی و فناوری کشور نبوده است. هر چند در این سالها جهشهایی در این حوزه داشتهایم، اما ظرفیتهای کشور ما بسیار بیشتر از جایگاه فعلی ما در این صنعت مهم و راهبردی است.
به علت اهمیت فوقالعاده صنعت فضایی، کشورهای صاحب این فناوری، در تلاش برای ایجاد انحصار مطلق در این حوزه هستند و در این راه از همه ابزارهای خود نهایت استفاده را بردهاند. از این رو ما باید تلاش کنیم به کمک همه حاضران و فعالان در این صنعت و با تکیه بر توان جوانان و دانشمندان ایرانی، چرخهٔ کامل فضایی، از ساخت ماهواره و پرتابگر تا ساخت ایستگاههای بهرهبرداری، و در نهایت خدمات کاربردی فضاپایه را به صورت کاملا بومی در اختیار داشته باشیم.
مایه بسی مباهات و افتخار است که در میان دانشمندان جوان حوزه فضایی در ایران تعدادی از زنان نخبه مشغول به فعالیتند ودر بومیسازی فناوری فضایی نقش کلیدی دارند و این نکته با شعار امسال هفته جهانی فضا با عنوان «زنان در فضا» مطابقت دارد. تردید ندارم که فناوری فضایی به زودی با همکاری و همافزایی همه علاقمندان، دانشپژوهان، فعالان و دستاندرکاران این حوزه در مسیر توسعه و تحقق اهداف نظام جمهوری اسلامی گام برخواهد داشت.
فناوری فضایی و قدرت ملی
بیتردید قدرت ملی ایفاگر نقش اصلی در بقای یک کشور است و بهرهمندی یک دولت از بالاترین میزان آن، برخورداری هرچه بیشتر از منافع ملی، امنیت ملی، اعتبار و پرستیژ بینالمللی را به همراه دارد. هرچند با گذشت چندین دهه از آغاز عصر فضا، این عرصه که خالق فرصتهای بسیاری برای کسب قدرت محسوب میشود، همچنان در نگاه شماری از کشورها خصوصاً کشور ما مهم قلمداد نمیشود. در عصری که دستیابی به فناوری فضایی عاملی برای سنجش قدرت ملی کشورها به حساب میآید، شناخت کارکردهای این نوع فناوری و توجه به تأثیر آن بر تحول ابعاد قدرت ملی در حوزههای نظامی و غیرنظامی از اهمیت بالایی برخوردار است، که در میان طیف وسیع چنین کارکردهایی، بارزترین نمونههای تأثیرگذار آن را میتوان بهگونهای مختصر بدین ترتیب شرح داد:
الف- در حوزههای غیرنظامی:
۱- بعد اقتصادی: گردش گری فضایی از جمله فعالیتهایی بهشمار میرود که متأثر از کاربرد فناوری فضایی و ایجاد بستری مناسب برای کسب درآمد بعد اقتصادی قدرت ملی را در مرکز توجه خود قرار میدهد. جمعآوری اطلاعات جهت نظارت و کنترل بر محیط زیست از طریق ماهوارههای سنجش از راه دور، همچنین بهرهبرداری از منابع طبیعی نیز از دیگر کارکردهای غیرنظامی فناوریهای فضایی است که بر بعد اقتصادی تأثیرگذار است.
۲- بعد فرهنگی: تأثیر فناوری فضایی بر بعد فرهنگی را بیش از پیش میتوان با نگاه به تهاجمات گسترده تبلیغاتی مشاهده کرد که از طریق ارسال برنامههای تلویزیونی و رادیویی ماهوارههای مخابراتی صورت میپذیرند و خطری جدی برای کشورهای درحال توسعه بهحساب میآیند. (زرگر، ۱۳۸۹: ۲۶)
ب- در حوزههای نظامی:
۱- بعد امنیتی و نظامی: سلطه بر اطلاعات امنیتی و دفاعی دیگر کشورها از برجستهترین نوع تأثیرگذاری فناوریهایی نظیر سنجش از راه دور است، که با جمعآوری اطلاعات مهم و بهکارگیری آنها ممکن میشود. این فناوری، هر چند کاربردهای متنوعی در زمینههای غیرنظامی دارد، اما با قابلیت جمعآوری اطلاعات مهم رقبا و استفاده از آنها جهت پیش برد اهداف و دستیابی بر قدرت ملی خود، به یک فناوری مهم در خدمت فعالیتهای نظامی تبدیل شده است. افزون بر این بایستی به دیگر کارکردهای نظامی فناوری فضایی بهویژه شناسایی، ناوبری و موقعیتیابی، ردیابی عملیات هستهای، جستجو، نجات، هشداردهی سریع، نظارت محیطی- عملیاتی، کنترل فضایی، و دفاع موشکی نیز اشاره کرد.
«عیسی زارعپور» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در جلسه تکریم و معارفه مدیران سابق و جدید سازمان فضایی ایران و بازرسی، نظارت مدیریتی و پاسخگویی به شکایات و معارفه نماینده ویژه وزیر در امور امنیت فاوا و مشاور وزیر درتعامل با نیروهای مسلح، با اشاره به اهمیت حوزه فضایی و عنایت و اشراف رهبر معظم انقلاب به این حوزه، ابراز امیدواری کرد: با حمایت همه بخشها و حرکت مجاهدانه بتوانیم صنعت فضایی را به ریل شتابان گذشته برگردانیم. با وجود زیرساختهای لازم و نیروی انسانی متخصص و متعهد در این حوزه میتوانیم صنعت فضایی را به صنعتی مترقی و پیشرفته برسانیم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره نقش بازرسی در حمایت از مدیران کارآمد و سالم، افزود: بازرسی و حراست دو بال مدیران کارآمد هستند که میتوانند مسیر را برای حرکت این مدیران باز کنند. حراست و بازرسی باید چشم بیدار مدیر مجموعه باشند و از مدیران صیانت کنند.
وزیر ارتباطات درباره انتصاب نماینده ویژه خود در امور امنیت فاوا، با اشاره به اینکه این حوزه نیاز به جراحی دارد، گفت: اگر به این حوزه توجه جدی نشود میتواند پاشنه آشیل دولت هوشمند و توسعه فناوری اطلاعات باشد، اما تقسیم کاری که در این حوزه در کشور انجام شده شفاف و کارآمد نیست و باید تغییر کند.
وی با اشاره به موافقت رئیسجمهوری با تغییر و بازنگری تقسیم کار در حوزه امنیت سایبری، ادامهداد: کار ویژه نماینده وزیر ارتباطات در امور امنیت فاوا تهیه پیشنهادات و راهکارهای مناسب برای این حوزه است که باید بخشهای مختلف وزارتخانه برای این موضوع همکاری کنند. مدیران سابق این وزراتخانه را سرمایههای این مجموعه و نظام عنوان و بر استفاده از تجربیات و مشاوره آنها در دوره جدید تاکید کرد.