دو راهی خاموشی یا مازوت سوزی/ بحران کمبود گاز در زمستان

بخش عمده این آلودگی هوا مربوط به استفاده نیروگاه‌های برق حرارتی و کارخانه‌های تولید سیمان است که از سوخت مایع و مازوت استفاده می‌کند، استفاده از سوخت مازوت به دلیل ساختار شیمیایی که در هوا ایجاد می‌کند به‌مراتب اثرات منفی بیشتری بر سلامت مردم و آلودگی محیط‌زیست خواهد داشت.

با توجه به مشکلاتی که در حوزه انرژی وجود دارد و دیگر بر کسی پوشیده نیست، توجه به علل و ریشه‌ها و چاره‌اندیشی برای حل و رفع آن، یک ضرورت به‌شمار می‌آید. اگر قطعی برق در تابستان امسال برخی مدیران و تصمیم‌گیران را متوجه عمق و عواقب این مسئله کرد، باید یادآور شد چنانچه به شکلی زیربنایی و فوری به حل کاستی‌ها مبادرت نشود، این وضع امتداد خواهد یافت. چه اینکه محتمل است در زمستان نیز با مشکل کمبود گاز روبه‌رو شویم. از این رو این مسئله در محافل دولتی و کارشناسی باید به‌عنوان یک دغدغه جدی، مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

کمبود منابع انرژی و قطعی‌های احتمالی که می‌تواند به بحران‌های اجتماعی منجر شود و تبعاتی جدی را درپی داشته باشد، اهمیت توجه مدیران و پژوهشگران دلسوز را به این بحث دوچندان می‌کند.

براساس آماری که در سال ۹۹ منتشر شد، بیشترین سهم مصرف گاز به بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده تعلق دارد. به‌طور میانگین روزانه ۲۶۰ میلیون مترمکعب مصرف داریم، اما این مقدار در فصل زمستان تا ۶۵۰ میلیون مترمکعب افزایش می‌یابد، نکته‌ای که باید بر آن تأکید کرد این است که در میان بخش‌های مختلف، مصرف خانگی بیشترین سهم را دارا نیست، بلکه عمده مصرف گاز به نیروگاه‌ها اختصاص دارد.

مصرف روزانه نیروگاه‌ها به‌طور میانگین ۱۶۵ میلیون مترمکعب است که در تابستان با توجه به افزایش مصرف برق، مصرف گاز به ۲۶۰ تا ۲۷۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. پس از نیروگاه‌ها، صنایع عمده یعنی پتروشیمی، فولاد و پالایشگاه‌ها در رتبه بعدی قرار می‌گیرند.

همان‌طور که وزیر محترم نفت نیز اشاره کرده‌اند، با توجه به آمار ارائه‌شده، بررسی‌های انجام شده و تراز کنونی تولید گاز و مصرف آن در کشور، به‌نظر می‌رسد روزانه با کمبود حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب گاز روبه‌رو شویم. در واقع سیاستگذاری‌های کلان بر این رویکرد استوار است که اولویت با تأمین گاز مصرفی در حوزه خانگی و تجاری باشد تا در حد امکان در این حوزه‌ها با مشکل قطعی و کمبود گاز روبه‌رو نشویم. از این رو باید بار اصلی کاهش مصرف، بر دوش دیگر حوزه‌ها یعنی نیروگاه‌ها و صنایع عمده قرار گیرد.

امید می‌رود با اتخاذ تصمیم‌های صحیح، تدابیر و مدیریت‌های کارآمد، به سویی گام برداریم که حداقل در حوزه خانگی و تجاری دچار کمبود انرژی نشویم. با این حال چالش کمبود و قطعی گاز در حوزه صنایع عمده مثل پتروشیمی و فولاد به قوت خود باقی است و باید در این خصوص نیز سیاست‌هایی آینده‌نگر، اندیشیده و اجرایی شود.

همان‌طور که در ابتدا اشاره شد، قطعی گاز تنها چالش پیش رو نیست، زیرا محتمل است در زمستان با قطعی برق نیز روبه‌رو شویم. با این حال باید اذعان داشت که علت قطعی برق در تابستان که پیک مصرفی است، کمبود ظرفیت تولید بود، اما مسئله‌ای که در زمستان سبب قطعی برق می‌شود، اخلال در تأمین سوخت نیروگاه‌ها، همچنین چالش‌هایی است که خود نیروگاه‌ها در تعمیرات با آن روبه‌رو می‌شوند. در فصل زمستان مصرف برق بالا نیست، اما از آنجا که مصرف گاز افزایش می‌یابد و در حوزه‌های دیگر هم گازرسانی به نیروگاه‌ها محدود می‌شود، این مسئله می‌تواند به کاهش تولید برق و در نتیجه امکان قطعی آن در مصارف خانگی و تجاری منجر شود. یکی از راهکار‌های مواجهه با این مشکل، استفاده از سوخت مایع است. نیروگاه‌ها با تکیه بر سوخت مایع می‌توانند به تولید ادامه دهند.

در اینجا لازم است به موضوع ناترازی گاز اشاره کنم. ناترازی گاز دو وجه دارد و فقط بحث افزایش تولید در میان نیست. در واقع علت ناترازی به‌دلیل کمبود تولید در مقایسه با مصرف بالاست. برای رفع ناترازی باید افزایش تولید و کاهش مصرف داشته باشیم. از سوی دیگر باید به ظرفیت تولید هم توجه کنیم، البته از نظر ذخایر کمبودی نداریم، اما مشکل پیش رو، کاهش تولید است.

مصرف روزانه ۳۵ میلیون لیتر گازوئیل در نیروگاه‌های برق حرارتی

محسن طرزطلب مدیرعامل شرکت تولید نیروی برق حرارتی با اشاره به میزان مصرف مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌های کشور، اظهار می‌کند: میزان مصرف گازوئیل در نیروگاه، بسته به آن که چه میزان گاز بتوانند تأمین کنند متفاوت است، اما به‌طور متوسط ۳۰ تا ۳۵ میلیون لیتر گازوئیل در نیروگاه‌ها مصرف می‌شود. در شرایط کنونی هیچ مشکلی برای تأمین این دو سوخت وجود ندارد، اما نگران این مسئله هستیم که با سرد شدن هوا و افزایش مصرف گاز با مشکلاتی مواجه شویم لذا باید برای آن شرایط نیز آمادگی صددرصدی داشته باشیم».

طرزطلب بیان می‌کند: تأمین گاز نیروگاه‌ها در هفته گذشته بهتر شده است ذخیره سوخت مایع نیز نسبت به سال قبل شرایط مناسب‌تری دارد، اما نگرانی‌ها نیز وجود دارد که با افزایش مصرف گاز خانگی و سرد شدن هوا با مشکلاتی مواجه شویم لذا جلساتی را در حال برگزاری داریم تا مشکلی ایجاد نشود.
امکان استفاده از مازوت وجود دارد

کرامت ویس‌کرمی مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی درباره مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌ها عنوان می‌کند «امکان استفاده از مازوت در نیروگاه‌های مناطقی که به لحاظ زیست‌محیطی مجوز داده می‌شود، وجود دارد. در مناطق دیگر به‌عنوان سوخت دوم در نیروگاه ذخیره می‌شود و با هماهنگی محیط‌زیست و دیگر دستگاه‌ها در روز‌هایی از سال بسته به شرایط اجازه مصرف داده می‌شود».

وی ادامه می‌دهد: زمانی که نیروگاه‌های بخار اُفت فشار گاز داشته باشند ناچارند از مازوت استفاده کنند که البته در حوزه کلان‌شهر‌ها نیست، میزان تحویل مازوت بستگی به شرایط سال و در تابستان و یا زمستان متفاوت است و زمانی که تأمین گاز طبیعی کاهش یابد میزان مازوت تحویلی افزایش پیدا می‌کند، ضمن اینکه نیروگاه‌ها همیشه باید سوخت ذخیره دوم را داشته باشند و سوخت پشتیبان عمده نیروگاه‌ها سوخت گازوئیل است، تعداد محدودی نیز از مازوت استفاده می‌کنند که معمولاً خارج از محدوده کلان‌شهر‌ها هستند.

مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی درباره میزان سوخت مایع و مازوت تحویلی به صنایع نیز می‌گوید: صنایع سیمان یکی از مصرف‌کنندگان سوخت مازوت هستند، بنا بر مصوبه هیئت‌وزیران زمان پیک مصرف زمستان که گاز تحویلی قطع می‌شود، برای اینکه روند تولید با اختلال مواجه نشود، مازوت با نرخ گاز طبیعی در اختیار صنایع قرار داده می‌شود.

ویس کرمی با اشاره به مصرف سوخت مایع در کارخانه‌های تولید سیمان عنوان می‌کند «کارگروه آلودگی هوای هر کلان‌شهری مشخص می‌کند که کارخانه سیمان در چه ساعات و روز‌هایی امکان مصرف مازوت دارند و اصلاً می‌توانند از این سوخت استفاده کنند یا خیر. اما در هر حال سوخت دوم قابل تأمین است و تسهیلاتی هم دیده شده که به قیمت گاز طبیعی و به صورت اعتباری تحویل داده شود یعنی سوخت را مصرف می‌کنند و بعد از دو ماه بهای آن را پرداخت می‌کنند».

وی درباره میزان تولید و توزیع بنزین با استاندارد‌های یورو نیز بیان می‌کند «در حال حاضر در کل پالایشگاه‌های کشور بالغ بر ۷۵ میلیون لیتر بنزینی که استاندارد‌های زیست‌محیطی را داشته باشد، تولید می‌شود و بالغ بر ۳۰ میلیون لیتر نیز بنزین یورو ۴ در کشور توزیع می‌کنیم».
مدیریت مصرف تنها راه عبور از آلودگی هوا

سعید عباسی کارشناس حوزه برق با اشاره به استفاده از مازوت در نیروگاه برق حرارتی اظهار می‌کند «با توجه به کمبود گاز در کشور برای جلوگیری از خاموشی در شبکه چاره‌ای جز استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌های برق حرارتی نیست. البته استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌های برق حرارتی با موانعی از سوی محیط‌زیست همراه است، اما معمولاً در شرایط اضطرار اجازه استفاده از این سوخت داده می‌شود.

وی بیان می‌کند: عوامل متعددی در آلودگی هوای فصل زمستان تأثیرگذار است که یکی از مهم‌ترین موارد آن استفاده نیروگاه‌های برق حرارتی کارخانه‌های تولید سیمان از سوخت مایع است. موقعیت جغرافیایی تهران وارونگی دما را تشدید کرده است، به طوری‌که در فصل زمستان آلودگی و ذرات معلق به سطح زمین نزدیک می‌شوند و شرایط ناسالمی را به لحاظ محیط‌زیستی ایجاد خواهد کرد. با توجه به محدودیت‌های موجود و عدم امکان ساخت نیروگاه برق در کوتاه‌مدت، باید هدف‌گذاری دقیقی برای مدیریت تقاضا انجام داد تا علاوه بر بهینه‌سازی میزان فشار بر شبکه گاز و برق را کاهش داد».