روز گذشته خبر بازپس فرستادن سیب زمینی از یکی از کشورهای هدف صادراتی رسانه ای شد. این اولین بار نیست که محصولات کشاورزی ایران به دلیل باقی مانده سموم یا فلزات سنگین از سوی کشور هدف صادراتی پس فرستاده می‌شود و بارها برای محصولات مختلف شاهد این اتفاق بوده‌ایم. تکرار این اتفاقات موجب نگرانی مردم شده و این پرسش را ایجاد کرده است که چه دستگاه یا دستگاه های موظف به تامین سلامت محصولاتی که مردم استفاده می‌کنند، هستند؟ مگر سلامت محصولات کشاورزی ما چه مشکلی دارد که سایر کشورها حاضر به مصرف آن نیستند؟ محصولات پس فرستاده شده چه سرنوشتی پیدا می کند؟

بر اساس قوانین موجود، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ‌با همکاری وزارت جهاد کشاورزی موظف به تأمین سلامت محصولات کشاورزی هستند و موظفند مقدار مصرف مجاز سموم و کودهای شیمیایی برای تولید محصولات کشاورزی را مشخص و عرضه محصولاتی را که به‌صورت غیرمجاز از سموم و کودهای شیمیایی استفاده کرده‌اند، ممنوع کنند.

در اجرا تأمین سلامت محصولات کشاورزی نیازمند همکاری ۹ مجموعه سازمانی از جمله سازمان حفظ نباتات، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی، مؤسسه تحقیقات خاک و آب، دفتر محیط زیست و سلامت غذا، مرکز سلامت بهداشت و محیط کار و سازمان غذا و دارو است که وظیفه هماهنگی بین بخشی آن را دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور برعهده دارند.

موضوع تأمین سلامت محصولات کشاورزی مشکل حل نشده با سابقه طولانی بیش از نیم قرن در ایران است. اولین بار در ایران در سال ۱۳۴۶ موضوع سلامت محصولات کشاورزی مورد توجه قرار گرفت و آیین‌نامه "اجرایی قانون حفظ نباتات مبنی بر نمونه‌برداری و ممانعت از عرضه محصولات دارای سموم به بازار" مطرح و تصویب شد.

از آن سال تا امروز بارها این موضوع پراهمیت به شکل‌های مختلف مطرح شد، اما هیچ‌یک به‌درستی انجام نگرفته است و به رغم تمام قوانین و تعدد دستگاه‌ها موظف به تامین و حفظ سلامت محصولات کشاورزی و گذشت سال‌ها از اینگونه طرح‌ها، همچنان شاهد پا برجا بودن این مشکل مهم هستیم که علاوه بر از دست رفتن اعتبار جهانی محصولات ایرانی، موجبات نگرانی مردم را فراهم کرده است.

اطلاع از سرنوشت محصولات بازپس فرستاده شده شاید مهم‌ترین پرسش این روزهای مردم باشد و نگرانی از اینکه محصولی که دیگر کشورها حاضر به مصرف آن نیستند در بازار داخلی عرضه شود. مسئله‌ای که با توییت مشاور حسن روحانی تشدید شد. حسام الدین آشنا در توییتی بیان کرد؛ «تقاضا می کنم اجازه ندهید محصولات غذایی برگشت خورده را داخل بازار کنند»

مسعود لطیفیان، محقق و پژوهشگر محصولات کشاورزی، در پاسخ به این پرسش، دلیل بازپس فرستادن محصولات کشاورزی از کشور هدف صادراتی را عامل تعیین کننده در سرنوشت آن ها عنوان کرد. ‌

وی توضیح داد: اینکه محصول به چه دلیلی از کشور هدف صادراتی بازگرداننده می‌شود عامل اساسی است که مشخص می‌کند محصولات کشاورزی امحا یا در بازار داخلی عرضه شود.

به گفته این کارشناس معمولا باز پس فرستادن محصولات کشاورزی به دلیل آفت یا بیماری و باقی مانده سم یا فلزات سنگین انجام می شود.

لطیفیان با تاکید بر اینکه عامل آفت یا بیماری تهدیدی برای سلامت انسان نیست، اظهار کرد: در این مورد کشور هدف صادراتی تنها به دلیل جلوگیری از انتقال آفت و بیماری مانع ورود محصول به کشور خود شده و آن ها را برگشت می دهد. اگر محصول به دلیل آفت یا بیماری ها باز پس فرستادن شده باشد با برخی از عملیات های فیزیکی امکان مصرف بدون خطر برای سلامتی افراد، وجود دارد.

لطیفیان یادآور شد: تا کنون هیچ نوع بیماری مشترک خطرناک بین انسان و گیاه شناسایی نشده است و‌ مصرف محصولات آفت زده یا بیمار همراه با آسیب خطرناک برای مصرف انسانی نیست.

وی اما شرایط را برای محصولاتی که به دلیل باقی مانده سموم یا فلزات سنگین به کشور برگشت داده شده اند را کاملا متفاوت عنوان کرد. این پژوهشگر گفت: در صورت تایید وجود سموم و فلزات سنگین خطرناک در محصولات امکان مصرف آن وجود ندارد و تنها باید امحا و از دسترس خارج شود.

لطیفیان در پاسخ به این پرسش که چه دستگاهی وظیفه جلوگیری از عرضه این محصولات‌ و امحای آن ها را دارد، گفت: این وظیفه بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بوده و به طور مشخص معاونت غذا و دارو باید اقدام به این امر کند.

وی تصریح کرد: موارد قانونی نیز وجود دارد که فردی که اقدام به صادرات محصولات کشاورزی نا سالم کرده است نیز مسئول بوده و باید پاسخگو باشد. لطیفیان پرداخت بخشی از هزینه امحا را یکی از موارد قانونی دانست که متوجه فرد متخلف در صادرات محصول ناسالم می شود.