مالیات بر درآمد یکی از منابع تامین مالی
بودجه دولت است که مطابق قانون بر درآمد افراد حقیقی و حقوقی تعلق میگیرد. دولتها در هر جامعهای برای برآورده کردن نیازهای عمومی و ارائه خدمات به مردم، اقدام به جمعآوری مالیات میکنند.
مالیات یک مسئله با ریشه
تاریخی است که در طول زمان ادامه یافته و پیشرفتهتر شده است به طوری که در بسیاری از جوامع رشته و دروس اختصاصی حقوق مالیات و حتی وکیل مالیاتی داریم. ضمن آن که فرار مالیاتی و عدم پرداخت مالیات به موقع نیز در قانون جرمانگاری شده است و همین موضوع اهمیت و جایگاه مالیات را به خوبی نشان میدهد.
مالیات بر درآمد نوعی
مالیات است که توسط دولت بر افراد و اشخاص اعمال میشود و بسته به درآمد و عواید پرداختکننده مالیات متغیر است و عموماً مقدار این نوع مالیات برابر درصدی از درآمد قابل مالیاتگیری است. نرخ مالیات با افزایش درآمد قابل مالیاتگیری تغییر میکند. نرخهای مالیات ممکن است بسته به نوع یا خصوصیات مالیات پردازنده متغیر باشد. در این مقاله به تعریف این معقوله و انواع آن و قوانین و بخشنامههای مربوطه میپردازیم.
دکتر سید مسعود میرکاظمی معاون رئیسجمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه با بیان اینکه تمام مالیات پیشبینی شده سال 1401 حدود ۴۵۰ همت است، گفت: برخی مطرح میکنند که علت رشد این میزان مالیات چیست؟ باید به این نکته توجه کنیم که ۲۷۰ همت برای مالیات در سال جاری مصوب شد که عملکرد امسال بین ۳۱۰ تا ۳۲۰ همت خواهد بود، در واقع بر اساس این عملکرد منابع مالیاتی را افزایش دادیم و نه بر اساس مصوبه.
وی با بیان اینکه متوسط رشد مالیات ۴۰ تا ۴۴ درصد است، اظهار کرد: بخش قابل توجهی از مالیات، ارزش افزوده است و با توجه به تورم ۵۰ درصدی، باید این سؤال مطرح شود که آیا ارزش افزوده به همین میزان رشد نمییابد و آیا نباید از آن مالیات گرفته شود؟
رئیس سازمان برنامه و بودجه دولت سیزدهم تصریح کرد: پیش از این بسیاری از پایههای مالیاتی اخذ نمیشد که در بودجه سال آینده مقرر است از این پایهها مالیات اخذ شود. فرار مالیاتی به صورت جدی در حال پیگیری است.
۲ میلیون نفر مؤدی جدید شناسایی شد
میرکاظمی با اشاره به صحبتهای وزیر امور اقتصادی و دارایی در کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۱ یادآور شد: بر اساس صحبتهای ایشان، ۲ میلیون نفر مؤدی جدید از تراکنشهای بانکی شناسایی شده، افرادی که کار اقتصادی میکنند، اما هیچگونه پرونده مالیاتی ندارند، این در حالی است که مالیات از حقوق کارمندان دریافت میشود.
مالیات تولید در سال آینده ۵ درصد کاهش خواهد یافت
وی با بیان اینکه مالیات تولید ۵ درصد در سال آینده کاهش یافته، اضافه کرد: ۵ درصد مالیات اصناف واحدهایی که از کرونا آسیب دیدهاند کاهش یافته، اما مالیات افرادی که فرار مالیاتی دارند، باید افزایش یابد. رشد هزینههای ما منفی ۱۵ درصد بوده است و حقوق در سال آینده ۱۰ درصد رشد مییابد، از کجا باید تأمین کرد؟
رئیس سازمان برنامه و بودجه دولت سیزدهم توضیح داد: منابع مالیاتی در سال آینده حدود ۴۴۰ همت پیشبینی شده است، همچنین نفت ۳۸۱ همت پیشبینی شده است.
میرکاظمی با بیان اینکه باید کشور را اداره کرد، ادامه داد: ما تلاش کردیم با برگزاری جلسات بسیار طی ۳ ماه نواقص گذشته مانند تحمیل تورم به مردم، خلق پول و بیتوجهی به توسعه متوازن بر اساس آمایش سرزمینی را رفع کنیم.
وی با اشاره به پیشبینی رشد ۸ درصدی اقتصاد در لایحه بودجه بیان کرد: این عدد بر اساس قانون برنامه پیشبینی شده و شما نمایندگان نیز باید از ما تحقق این رشد را بخواهید، چراکه قانون برنامه ما را ملزم به رشد ۸ درصدی کرده است.
تعریف مالیات بر درآمد چیست؟
مالیاتی که دولت بر درآمد مالی حاصل شده به وسیله همه افراد و نهادها در حوزه قوانین حسابرسی اعمال میکند، مالیات بر درآمد گفته میشود که معادل انگلیسی این مفهوم Income Tax است. طبق قانون، کسبوکارها و اشخاص باید هرساله درآمدهایشان را گزارش کنند تا تعیین شود که آیا آنها مشمول پرداخت مالیات هستند یا خیر. در واقع ما با مفهوم مالیات شرکتها مواجه هستیم. درآمد مالیاتی یک منبع کلیدی مالی است که دولت از آن برای تأمین مالی فعالیتهایش استفاده کرده و به جامعه خدمت میکند. بیشتر کشورها از سیستم مالیات بر درآمد تصاعدی استفاده میکنند که در آن افراد با درآمد بالاتر نرخ مالیاتی بیشتری نسبت به افراد با درآمد پایینتر میپردازند.
در کشورهایی مانند کشورهای اروپایی میزان مالیات بر درآمد بسیار بالا است به طوری که فاصله طبقاتی میان یک پزشک و کارگر آن چنان به چشم نمیخورد. البته در این جوامع مالیاتهای دیگری مانند مالیات بر دارایی نیز نرخ بالایی دارد. به چنین سیستمی مالیات تصاعدی میگویند که هرچقدر درآمد افراد بالاتر رود، مالیاتی بیشتری از آنان گرفته خواهد شد.
اولین مالیات بر عملکرد وضع شده در آمریکا در طول جنگ ۱۸۱۲ اتفاق افتاد. هدف اصلی آن تأمین مالی بازپرداخت یک بدهی ۱۰۰ میلیون دلاری بود که مربوط به هزینههای جنگ میشد. بعد از جنگ، مالیات لغو شد، ولی در اوایل قرن بیستم این موضوع تبدیل به یک مسئله دائمی شد. در ایران نیز قوانین مربوط به پرداخت مالیات بر عملکرد وجود دارد، اما به دلیل گروهبندیهای غیرمتعارف و عدم شفافیت اطلاعاتی سازوکار اجرایی برای دریافت مالیات چندان کارآمد نیست.
در نظام حقوقی ایران نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی مانند شرکتها اصولا یکسان است و این مقدار در ماده ۱۰۵ قانون مالیاتهای مستقیم ۲۵ درصد از درآمد سالیانه در نظر گرفته شده است، اما برای افراد حقیقی هر ساله با توجه به تورم و دیگر موارد به صورت تصاعدی بالا میرود. در واقع افراد چه حقیقی و چه حقوقی باید میزان درآمد سالیانه خود را به موجب اظهارنامه مالیاتی گزارش دهند تا برای مبلغ مالیات آنان تصمیمگیری شود.
انواع مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد انواع مختلفی دارد. در واقع بسته به اینکه این درآمد چه برای اشخاص حقوقی و چه حقیقی از چه راهی حاصل شده است، با یکدیگر متفاوت میشود و تبع نرخهای متفاوتی هم خواهد داشت. ما در ادامه به چند مورد از مهمترین مالیاتهای بر درآمد خواهیم پرداخت.
مالیات بر درآمد مشاغل
مشاغل مطابق قانون مالیاتهای مستقیم به کسبه، اصناف، پیشهوران، صاحبان حرف، کارگاههای تولیدی، صاحبان کارخانهها و صنعتگرانی گفته میشود که یا به صورت انفرادی و حقیقی و یا حقوقی و در قالب مشارکت گروهی مشغول به کار هستند. افرادی که به این مشاغل آزاد مشغول هستند و در ایران درآمدی کسب میکنند، مشمول پرداخت مالیات بر درآمد میباشند.
طبق تقسیم بندی ماده ۹۵ قانون مالیاتهای مستقیم، صاحبان مشاغل در یکی از گروههای زیر قرار میگیرند.
گروه الف: صاحبان مشاغلی که مکلف به ثبت فعالیتهای شغلی خود در دفاتر و روزنامه و کل هستند.
گروه ب: صاحبان مشاغلی که بر حسب قانون مالیاتهای مستقیم مکلف به ثبت فعالیتهای شغلی خود در دفاتر درآمد و هزینه هستند.
گروه ج: صاحبان مشاغلی که مشمول مقررات بندهای (الف) و (ب) فوق نیستند و مکلفند صورت خلاصه وضعیت درآمد و هزینه خود را طبق نمونههای تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی نگهداری کنند.
مالیات بر درآمد حاصل از املاک
مالیات بر درآمد صرفا شامل درآمد حاصل از مشاغل مختلف نیست بلکه ممکن است افراد حقوقی و حقیقی از مالکیت املاک و مستغلات خود و در نتیجه اجاره آنها درآمدی کسب کنند. ماده ۵۳ قانون مالیاتهای مستقیم در این باره میگوید درآمد مشمول مالیات املاکی که به اجاره واگذار میگردد عبارت است از کل مال الاجاره اعم از نقدی و غیر نقدی پس از کسر ۲۵ درصد بابت هزینهها و استهلاکات و تعهدات مالک نسبت به مورد اجاره. مبنای تعیین میزان اجاره هم اجارهنامه رسمی است که اگر تقدیم نشود یه اصلا تنظیم نشده باشد نرخ عرفی منطق با توجه به نظر مشاورین املاک منطقه محاسبه میشود. مالک و یا مالکین مانند صاحبین مشاغل هر ساله تا پایان تیرماه درآمد اجاره خود به همراه سایر متعلقات را به اداره امور مالیات تسلیم نمایند.
مالیات بر املاک و مستغلات شامل معافیتهایی هم میشود. طبق تبصره ۱ ماده ۳ قانون مالیاتهای مستقیم، محل سکونت پدر و مادر یا همسر یا فرزند یا اجداد همچنین محل سکونت افراد تحت تکفل مالک اجاری تلقی نمیشود مگر اینکه بهموجب اسناد و مدارک ثابت گردد که اجاره پرداخت میشود در صورتیکه چند واحد مسکونی محل سکونت مالک و یا افراد مزبور باشد یک واحد برای سکونت مالک و یک واحد مسکونی برای هر یک از افراد مذکور به انتخاب مالک از شمول مالیات موضوع اجاره معاف هستند؛ یعنی چنانچه مالک دارای ۴ واحد مسکونی و سه فرزند بالغ باشد میتواند یک واحد برای خود فرزندان یک واحد تخصیص دهد و از شمول مالیات اجاره معاف باشد. مالیات بر درآمد مختص به تمامی افراد حقوقی و حقیقی است که مالک عین یا سرقفلی ملک هستند که برای به اجاره گذاشتن و یا نقل و انتقال آن باید مالیات پرداخت کنند.
مالیات بر درآمد وکلای دادگستری
وکلای دادگستری پس از دریافت یک پرونده، با دریافت حق الوکاله و الصاق تمبر مشمول پرداخت مالیات میشوند. ضمن آن که برای تمدید سالانه پروانه خود نیز باید مالیاتی پرداخت کنند و این شامل پروانه کارآموزی وکالت نیز میشود. مالیات حق الوکاله در دعاوی مالی معادل ۵ درصد حداقل حق الوکاله است و در سایر دعاوی هم با اختلاف کمتر حدودا همین میزان میباشد.
سایر درآمدها مانند درامد حاصل از کلیه فعالیتهای کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگلها، باغات اشجار از هر قبیل و نخلیات از پرداخت مالیات معاف است و این در راستای حمایت از تولید داخلی و کمک به چرخیدن چرخ اقتصادی برای صاحبین این مشاغل در اقصی نقاط کشور است.
درآمد اتفاقی، یعنی آن دسته از درآمدهایی که اشخاص حقیقی و حقوقی از راه معاملات بلاعوض و محابات کسب کردهاند، مطابق ماده ۱۱۹ قانون مجازاتهای مستقیم، ارزش معاملاتی آنان محاسبه و سپس مشمول کسر مالیات میشوند.
درآمدهای زیر به استناد ماده ۱۲۷ قانون مالیاتهای مستقیم مشمول مالیات اتفاقی نمیشوند:
کمکهای نقدی و غیر نقدی بلاعوض سازمانهای خیریه یا عام المنفعه یا وزارتخانهها یا موسسات دولتی و شرکتهای دولتی یا شهرداریها یا نهادهای انقلاب اسلامی به اشخاص حقیقی پس از مواردی که مشمول مالیات فصل حقوق است.
وجوه یا کمکهای مالی اهدائی به خسارت دیدگان جنگ، زلزله، سیل، آتش سوزی و یا حوادث غیر مترقبه.
جوایزی که دولت برای تشویق صادرات و تولید و خرید محصولات کشاورزی پرداخت مینماید.
درآمدهای معاف از مالیات
ماده ۹۱ قانون مالیاتهای مستقیم، درآمدهای زیر را از پرداخت مالیات معاف کرده است:
رؤسا و اعضای مأموریتهای سیاسی خارجی در ایران و رؤسا و اعضای هیأتهای نمایندگی فوقالعاده دول خارجی نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت متبوع خود بهشرط معامله متقابل و همچنین رؤسا و اعضای هیأتهای نمایندگی سازمان ملل متحد و مؤسسات تخصصی آن در ایران نسبت به درآمد حقوق دریافتی از سازمان و مؤسسات مزبور درصورتیکه تابع دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند.
رؤسا و اعضای مأموریتهای کنسولی خارجی در ایران و همچنین کارمندان مؤسسات فرهنگی دول خارجی نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دول متبوع خود بهشرط معامله متقابل.
کارشناسان خارجی که با موافقت دولت جمهوری اسلامی ایران از محل کمکهای بلاعوض فنی و اقتصادی و علمی و فرهنگی دول خارجی و یا مؤسسات بینالمللی به ایران اعزام میشوند نسبت به حقوق دریافتی آنان از دول متبوع یا مؤسسات بینالمللی مذکور.
کارمندان محلی سفارتخانهها و کنسولگریها و نمایندگیهای دولت جمهوری اسلامی ایران در خارج نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت جمهوری اسلامی ایران درصورتیکه دارای تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند بهشرط معامله متقابل.
حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و پایان خدمت و خسارت اخراج و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث و حق سنوات و حقوق ایام مرخصی استفادهنشده که در موقع بازنشستگی یا ازکارافتادگی به حقوقبگیر پرداخت میشود.
هزینه سفر و فوقالعاده مسافرت مربوط به شغل.
مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران و خانههای ارزانقیمت سازمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه که مورداستفاده کارگران قرار میگیرد.
وجوه حاصل از بیمه بابت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن.
عیدی سالانه یا پاداش آخر سال جمعاً معادل یک دوازدهم میزان معافیت مالیاتی موضوع ماده ۸۴ این قانون.
خانههای سازمانی که با اجازه قانونی یا بهموجب آییننامههای خاص در اختیار مأموران کشوری گذارده میشود.
وجوهی که کارفرما بابت هزینه معالجه کارکنان خود یا افراد تحت تکفل آنها مستقیماً یا بهوسیله حقوقبگیر به پزشک یا بیمارستان به استناد اسناد و مدارک مثبته پرداخت کند.
مزایای غیر نقدی پرداختی به کارکنان حداکثر معادل دو دوازدهم معافیت موضوع ماده ۸۴ این قانون.
درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم از نظامی و انتظامی، مشمولان قانون استخدامی وزارت اطلاعات و جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و آزادگان.
میزان مالیات بر درآمد در سال ۱۴۰۰
مطابق بودجه دولتی مصوب مجلس در سال جاری، وضعیت مالیات بر درآمد و حقوق کارکنان دولتی و غیر دولتی به شرح زیر است:
افرادی که درآمد ماهانه آنها تا ۴ میلیون تومان است و در سال به ۴۸ میلیون تومان میرسد؛ در پلکان مالیاتی جایی نمیگیرند و با نرخ صفر درصد، از پرداخت مالیات معافند.
افرادی که درآمد ماهانه آنها از ۴ تا ۸ میلیون تومان است و در سال ۴۸ تا ۹۶ میلیون تومان میرسد؛ در پلکان اول مالیاتی قرار میگیرند و با نرخ ۱۰ درصد نسبت به مازاد ۴ میلیون تومان مشمول پرداخت مالیات هستند.
افرادی که درآمد ماهانه آنها از ۸ تا ۱۲ میلیون تومان است و در سال ۹۶ تا ۱۴۴ میلیون تومان میرسد؛ در پلکان دوم مالیاتی قرار میگیرند و با نرخ ۱۵ درصد نسبت به مازاد ۴ میلیون تومان میبایست مالیات پرداخت کنند.
افرادی که درآمد ماهانه آنها از ۱۲ تا ۱۸ میلیون تومان است و در سال ۱۴۴ تا ۲۱۶ میلیون تومان میرسد؛ در پلکان سوم مالیاتی قرار میگیرند و با نرخ ۲۰ درصد نسبت به مازاد ۴ میلیون تومان ملزم به پرداخت مالیات بر درآمد خود هستند.
افرادی که درآمد ماهانه آنها از ۱۸ تا ۲۴ میلیون تومان است و در سال ۲۱۶ تا ۲۸۸ میلیون تومان میرسد؛ در پلکان چهارم مالیاتی قرار میگیرند و با نرخ ۲۵ درصد نسبت به مازاد ۴ میلیون تومان مشمول پرداخت مالیات هستند.
افرادی که درآمد ماهانه آنها از ۲۴ تا ۳۲ میلیون تومان است و در سال ۲۸۸ تا ۳۸۴ میلیون تومان میرسد؛ در پلکان پنجم مالیاتی قرار میگیرند و با نرخ ۳۰ درصد نسبت به مازاد ۴ میلیون تومان باید مالیات بدهند.
افرادی که درآمد ماهانه آنها بیش از ۳۲ میلیون تومان است و در سال بیش از ۳۸۴ میلیون تومان میرسد؛ در پلکان ششم مالیاتی قرار میگیرند و با نرخ ۳۵ درصد نسبت به مازاد ۴ میلیون تومان مالیات بر درآمد آنهاست.