پرداخت الکترونیک چه مزایایی دارد؟

تاریخچه استفاده از کیف پول، ارتباط تنگاتنگی با روی کار آمدن اسکناس دارد. دلیل اصلی استفاده از کیف پول این بود که اشخاص تمام پول و سرمایه خود را در طی روز جابجا نکرده و تنها مقدار مورد نیاز روزانه خود را به همراه داشته باشند. با استفاده از کیف پول، هر میزان وجه که جهت گذراندن امور روزانه مورد نیاز بود، قابل حمل شد. به این ترتیب کیف پول به یکی از وسایل ضروری هر شخص تبدیل شد.

کیف پول الکترونیکی از سال‌ها پیش محل مناقشه است. برخی به آن ایرادات فنی وارد می‌کنند و برخی دیگر از مزایای استفاده از این امکان فناورانه می‌گویند. با پیشرفت علم و گسترش استفاده از گوشی‌های هوشمند و کامپیوترها، کاربرد پول به شکل اسکناس کاهش یافت. در دوران کنونی، تبادلات به صورت الکترونیکی و با استفاده از تلفن‌های همراه بسیار متداول شده است. در حال حاضر ۸۰ درصد تبادلات مالی در ایالات متحده به صورت الکترونیکی انجام می‌شود. با توجه به این افزایش چشمگیر استفاده از تکنولوژی در تبادلات بانکی، مفهوم کیف پول الکترونیکی نیز روی کار آمده است.

کیف پول الکترونیکی چیست؟

کیف پول الکترونیکی یک سرویس آنلاین است که با استفاده از آن می‌توانید تراکنش‌های اینترنتی مانند خرید شارژ و خرید بسته اینترنت، پرداخت قبوض و … را با گوشی موبایل خود یا کامپیوتر انجام دهید. کاربرد کیف پول بانکی الکترونیکی همانند کیف پول معمولی است، ولی کیف پولی که به جای اسکناس و سکه، حاوی وجه و اعتبار الکترونیکی است.

مزایای استفاده از کیف پول الکترونیکی

سهولت در استفاده
امن و مطمئن
سرعت بالا
ارتباط آسان با سایر حساب‌ها
تجمیع تراکنش‌های خرد

«کیف پول الکترونیکی در واقع ابزاری است برای انجام‌دادن تراکنش‌های مالی الکترونیکی که به صورت مستقل از شبکه بانکی (برون‌خط) عمل کرده و جایگزینی برای مسکوکات و اسکناس، خصوصا پول خرد محسوب می‌شود». این تعریف مهرداد خطیبی مدیر عامل کیف پول الکترونیکی اپراتور اول از کیف پول الکترونیکی است.
از طریق کیف پول الکترونیکی می‌توان تراکنش‌هایی را از قبیل شارژ کیف پول، انتقال وجه، پرداخت قبض، شارژ سیم‌کارت و بسته اینترنتی، خرید خدمات دیجیتال، مانده‌گیری و برداشت وجه انجام داد. همچنین ورود پول به کیف پول الکترونیکی از روش‌های مختلفی مانند اتصال به شبکه بانکی انجام می‌شود و پس از آن، کیف پول می‌تواند مستقل از شبکه بانکی فعالیت خودش را شروع کند.

کیف‌پول‌های الکترونیکی می‌توانند از طریق تکنولوژی‌های مبتنی بر بستر‌های اپراتوری تلفن‌همراه (پیامک یا USSD)، اپلیکیشن‌ها، وب‌سایت‌ها، NFC مبتنی بر گوشی یا سیم‌کارت، کارت‌های هوشمند، QR، BLE، صوت و یا حتی ابزار بایومتریک ارائه شوند.

انواع کیف پول الکترونیکی

 

مهندس خطیبی گفت: «بر مبنای «تمرکز عملیات»، سه دسته کیف‌پول اپراتورمحور، بانک‌محور و تعاملی وجود دارد. «Mobile Money»‌ها کیف پول‌های اپراتورمحور هستند و خود به دو دسته Net Money و Chip Money تقسیم می‌شوند. این کیف‌پول‌ها مستقل از اکوسیستم بانکی هستند و اساسا ماهیت پیاده‌سازی آن‌ها، عدم وابستگی به شبکه بانکی است.»

«Net Money عنوانی است که به کیف پول‌های آنلاین، مانند جیرینگ داده شده است. این کیف‌پول‌ها مبتنی بر شبکه‌های اپراتوری هستند. در این سیستم، داده‌ها در سمت سرور ذخیره می‌شوند. موجودی این کیف‌پول‌ها قابل‌بازیابی، مسدود کردن و انتقال به سایر سیم‌کارت‌های مشتری است و امکان برداشت وجه هم دارند. اما Chip Money‌ها به صورت آفلاین کار می‌کنند و اطلاعات موجودی آن‌ها مانند کارت شهروندی در تراشه کارت ذخیره می‌شود. بنابراین درصورت سرقت، موجودی این کیف‌پول‌ها قابل‌برداشت یا بازیابی نیست.»

او در ادامه گفت: لازمه کیف پول‌های اپراتورمحور، توسعه شبکه پذیرندگی توسط اپراتور‌های کیف‌پول الکترونیکی (EPO) است. از آن‌جا که کیف‌پول‌های اپراتورمحور، در اکوسیستم بسته ارائه شده و مستقل از شبکه بانکی فعالیت می‌کنند، باید پذیرنده‌ای باشد که خدمات را به مشتریان ارائه دهد. کیف پول الکترونیکی جیرینگ به این دلیل وارد میدان شد که بتواند شبکه پذیرندگی را توسعه دهد، اما حدود یک سال از شروع فعالیتش می‌گذشت که بانک مرکزی، دستور توقف توسعه اکوسیستم نمایندگی جیرینگ را صادر کرد.

اکوسیستم بسته بانکی

خطیبی در ادامه خیلی کوتاه به وضعیت کیف پول‌های اپراتورمحور بانک محور اشاره کرد و گفت: «برخلاف کیف‌پول‌های اپراتورمحور که در آن‌ها ایجاد اعتبار الکترونیکی، تصفیه و تسویه معاملات توسط ارائه‌دهنده خدمت انجام می‌شود، کیف‌پول‌های بانک‌محور یا Mobile Wallet‌ها در اکوسیستم باز به ارائه خدمات می‌پردازند. در این روش کیف پول به شبکه بانکی متصل است و برای ورود و خروج پول نیاز به محوریت و مالکیت بانک است.»

در نهایت نوع سوم کیف‌پول که به عنوان کیف پول تعاملی شناخته می‌شود، در تعامل بین بانک‌ها و EPO‌ها ارائه می‌شوند که خطیبی اعتقاد دارد مدل ایده‌آل برای آن‌ها همین کیف پول است.

او همچنین به نوع دیگری از دسته‌بندی کیف‌پول‌های الکترونیکی که بر مبنای «اکوسیستم ارائه خدمات» تعریف شده است، اشاره کرد و گفت: بر مبنای این دسته بندی، کیف پول‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول، کیف‌پول‌های Close Loop، قابل ارائه در شبکه پذیرندگی EPO و بدون نیاز به حضور بانک هستند؛ دسته دوم، کیف‌پول‌های Semi-Close Loop هستند که در تعامل با بانک یا PSP به‌عنوان تسهیل‌کننده خدمات پذیرندگی عمل می‌کنند؛ در مقابل، دسته سوم، Semi-Open Loop‌ها را شامل می‌شود که اگرچه از طریق شبکه بانکی یا PSP‌ها قابل ارائه هستند، اما قابلیت برداشت وجه ندارند. نهایتا دسته چهارم را کیف‌پول‌های Open Loop تشکیل می‌دهند که قابل‌ارائه با محوریت بانک بوده و محدودیتی در ارائه خدمات ندارند.

مصارف کیف پول الکترونیکی
خطیبی معتقد است ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که ضریب نفوذ بانکی بالایی داریم و یکی از مصارفی که باعث می‌شود نیاز به کیف پول الکترونیکی احساس شود، پرداخت‌های خرد است. «در کسب و کار‌هایی مانند تاکسی، نانوایی، دکه روزنامه فروشی، جایگاه سوخت، خدمات اپراتوری و انواع اکوسیستم‌هایی که مصرف پول خرد دارند، نیاز به استفاده از کیف‌پول الکترونیکی برای رفع دغدغه پول خرد، حس می‌شود. از طرف دیگر، خدمات حمل و نقل شهری، پارکینگ‌ها، پارکومتر‌ها و خدمات رفاهی و گردشگری نیز مانند مترو، اتوبوس، سینما، تئاتر، پارکینگ و کنسرت که مبتنی بر بلیت هستند، از جمله مصارف کیف پول الکترونیکی به حساب می‌آیند.»

خطیبی در مورد کاربرد‌های کیف پول الکترونیکی، به نوجوانان و جوانان اشاره می‌کند. آن‌هایی که به هر دلیل کارت بانکی در اختیار ندارند: «این افراد می‌توانند از طریق کیف پول الکترونیکی بین خودشان، پول رد و بدل کنند. امکان حساب و کتاب دُنگی نیز در کیف پول‌های الکترونیکی مهیاست.»

مورد استفاده دیگر کیف‌پول الکترونیکی، خدمات نگهداشت مشتری‌هاست: «در کسب‌و‌کار‌های مختلف برای جذب و نگهداشت مشتری بابت تراکنش به آن‌ها امتیاز می‌دهند. این امتیاز باید در جایی به پول تبدیل شود و قابلیت مصرف پیدا کند. کیف پول‌های الکترونیکی می‌توانند این قابلیت را ایجاد کنند و حتی جایگزین مناسبی برای بن‌کارت‌ها باشند.»

خطیبی می‌گوید در حال حاضر که تولید کارت‌های هوشمند گران قیمت است و به صرفه نیست، این قابلیت کیف پول الکترونیکی، می‌تواند به خوبی مورد استفاده قرار گیرد.

مزیت‌های کیف پول الکترونیکی؟
به گفته مهندس خطیبی، کیف پول الکترونیکی مزایای چند سویه‌ای دارد. از یک سمت برای مشتری مناسب است، از سوی دیگر تاثیرات مثبت اجتماعی و فرهنگی دارد و علاوه بر آن از نظر اقتصادی به صرفه‌تر است. او با این توضیح کوتاه گفت: استفاده از کیف پول الکترونیکی باعث می‌شود مشتریان بدانند پول‌شان را در کجا، به چه مقدار و برای خرید چه چیز‌های هزینه کرده‌اند. سرعت در پرداخت، شفافیت، راحتی، در دسترس بودن، مدیریت مصرف، قابلیت اطمینان، امنیت و کاهش میزان مفقودی و سرقت باعث می‌شود مشتریان برای استفاده از پول الکترونیکی مشتاق باشند. زمانی که فرد در پرداخت، راحت باشد و این کار را با امنیت انجام دهد نیازی نیست برای انجام کارهایش به بانک مراجعه کند. اگر ترتیبی اتخاذ شود که در پرداخت‌های پر تکرار و کم مبلغ، حتی بدون رمز پرداخت کند صورت بگیرد قطعا از امکانی مانند کیف‌پول الکترونیکی استفاده خواهد کرد.

مدیرعامل جیرینگ دیگر مزایای استفاده از کیف پول الکترونیکی را در دسته فرهنگی و اجتماعی جای می‌دهد: کاهش وابستگی به وجود پول نقد، رفع دغدغه پول خرد، توسعه تجارت‌های الکترونیک، شفافیت در نظام‌های مالی خرد، حذف تردد‌های غیرضرور و خلق کسب و کار‌های جدید دیجیتال از دیگر مزایای کیف پول الکترونیکی است.

او به مزایای اقتصادی که کیف پول الکترونیک فراهم کرده نیز اشاره می‌کند: «گردش پول خرد در چرخه اقتصادی به جای انباشته شدن در جیب مردم، مدیریت سرعت انتقال پول، کاهش کارمزد‌های شاپرکی و در نتیجه کاهش هزینه‌های عملیاتی بانک‌ها و بهای تمام شده پول، کاهش هزینه تولید مسکوکات و کاهش هزینه کاغذ مصرفی POS‌ها از جمله منافع اقتصادی استفاده از کیف‌پول هستند.»

بانک‌ها نیز از مزایای استفاده از کیف پول الکترونیکی به شکلی بهره مند می‌شوند: «با استفاده از کیف‌پول الکترونیکی، هزینه نگهداری ATM، دستگاه‌های پوز، هزینه عملیاتی تولید اسکناس و پول خرد کاهش می‌یابد. بانک‌ها می‌توانند شعب فیزیکی خود را کاهش دهند و از طریق ابزار دیجیتال در اختیار مشتریان، به ایشان سرویس دهند. نظارت موثر بانک مرکزی بر سبد مصرف و نحوه مصرف پول خرد در جامعه، مزیت دیگر کیف‌پول از این منظر است.»

علاوه بر تمام مزایایی که شمرده شد، خطیبی به مورد دیگری نیز اشاره می‌کند که جای تامل دارد: کشور پر جمعیتی مانند چین، حدود ۴ میلیون دستگاه پوز دارد و ما در ایران هفت میلیون، به ازای هر نفر بیش از ۵ کارت بانکی صادر شده که اگر کارت با حداقل یک تراکنش بانکی در ماه را کارت فعال تعریف کنیم، فقط یکی از این کارت‌ها فعال است و در حال حاضر ماهیانه حدود یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تراکنش موفق الکترونیکی انجام می‌شود. از این تعداد، یک میلیارد و ۶۰۰ تراکنش موفق در اکوسیستم پوز انجام می‌شود. برای هر تراکنش، بین هفت تا ۱۵ سانتیمتر رول کاغذ مصرف می‌شود. اگر این عدد را در تراکنش ماهانه ضرب کنیم، خواهیم دید که در یک ماه، بین ۱۱۲ تا ۲۴۰ هزار کیلومتر رول کاغذ مصرف می‌شود. عددی معادل ۲ هزار اصله درخت ۲۰ متری. جالب‌تر اینکه حدود ۸۵ درصد این تراکنش‌ها، زیر ۵۰ هزار تومان هستند که با استفاده از کیف‌پول الکترونیکی، ضمن کاهش هزینه‌های بانکی، شاهد توزیع غیرکارشناسانه POS ها، مصرف بی‌رویه کاغذ و خروج ارز از کشور نخواهیم بود.

خطیبی در ادامه می‌گوید: متاسفانه در حال حاضر بانک‌ها کارمزد تراکنش‌ها را پرداخت می‌کنند و به همین دلیل بهای تمام شده پول برای بانک بالا می‌رود. این روند باعث افزایش نرخ بهره می‌شود، هزینه‌ای که پرداخت آن در ظاهر به نام بانک‌هاست ولی تبعات و فشار اقتصادی آن بر دوش مردم است.

دغدغه‌های بانک مرکزی به عنوان ناظر
خطیبی از دغدغه‌های بانک مرکزی به عنوان ناظر، صحبت به میان آورد و گفت: از نظر من برای این که یک کیف‌پول بتواند در چارچوب رگولاتوری موفق عمل کند، باید از مشتری، شناخت کامل داشته باشد. حریم خصوصی و استاندارد‌ها و روال‌های امنیتی را رعایت کند. علاوه بر این‌ها بتواند از خلق پول جلوگیری کرده و در فراهم نمودن زیرساخت‌ها نیز به درستی عمل کند. یک کیف پول در این شرایط است که می‌تواند دغدغه‌های بانک مرکزی را به عنوان ناظر برطرف کند.»

وی در ادامه گفت: سال گذشته به ابتکار آقای دکتر واعظی با بانک مرکزی جلساتی داشتیم که بر اساس آن، قرار شد ظرف مدت یک‌ماه، چارچوبی برای استفاده از کیف‌پول‌های الکترونیکی اعلام شود که تا این لحظه اجرایی نشده است. بر اساس این چارچوب، کیف‌پول الکترونیکی، متصل به یک حساب بانکی است و بر اساس اعلام مشتریان، اعتبار لازم به کیف‌پول ایشان منتقل می‌شود و امکان مصرف کیف‌پول به‌صورت آفلاین از شبکه بانکی فراهم می‌شود.

«عملیات تصفیه توسط اپراتور کیف‌پول و عملیات تسویه، توسط بانک انجام خواهد شد. این کار دغدغه‌های بانک مرکزی را در خصوص خلق پول رفع می‌کند، مزیت‌های کیف‌پول را به‌طور کامل دارد و هزینه‌های ارائه خدمت و هزینه کارمزد را به شدت کاهش می‌دهد. این چارچوب که به عنوان پرداخت‌بان مطرح شده، اگر به دور از بخشی‌نگری و نگاه شرکت‌داری و تفکر انحصاری، نگارش و ابلاغ شود، می‌تواند مشکلات این حوزه را رفع کند. البته اخیرا با اقدام و پیگیری موثر آقای مهندس جهرمی، هیات وزیران برای تعیین تکلیف مقوله پرداخت خرد، یک مهلت سه ماهه به بانک مرکزی داده است.»

موانع شکل‌گیری کیف پول
«به‌جرأت می‌توان گفت که بزرگ‌ترین مانع شکل‌گیری کیف‌پول الکترونیکی در ایران، خلا قانونی و عدم ثبات قانون‌گذاری در این زمینه است که به عدم امکان سرمایه‌گذاری بلندمدت در این حوزه، منتج می‌شود. ضربه‌ای که متولیان پرداخت در کشور به بدنه این سیستم می‌زنند، در مبهم ماندن وضعیت پروژه‌های سپاس و پرداخت‌بان کاملا مشهود است.»

خطیبی با این توضیح در ادامه می‌گوید: ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که نرخ سود بانکی، قابل توجه است؛ لذا مردم پول‌شان را در حساب بانکی می‌گذارند و بابت آن سود می‌گیرند و خیلی سخت است که در شرایطی که با بی‌اعتنایی به مسائل امنیتی، خدمات پرداختِ بدون حضور کارت با یک یا دو فاکتور (رمز دوم و CVV۲) از طریق SDK نا امن به ایشان ارائه می‌شود، متقاعدشان کنیم بخشی از پول‌شان را در کیف‌پول بگذارند.

وی ادامه داد: علاوه بر این، بانک مرکزی معتقد به اکوسیستم بسته است یعنی ما به عنوان اپراتور کیف‌پول فقط می‌توانیم در اکوسیستم بسته اپراتور‌های تلفن‌همراه فعالیت کنیم. وقتی این اتفاق می‌افتد، تعدد کیف‌پول رخ می‌دهد. یکی برای شارژ، یکی برای اتوبوس و مترو، یکی برای سینما و...؛ این تعدد کیف‌پول، مشتری را سردرگم می‌کند. اگر بخواهیم اکوسیستم‌ها را بسته نگه داریم و جزیره‌ای عمل کنیم، موفق نخواهیم شد. عملا تا زمانی‌که برای پرداخت خرد از سمت بانک مرکزی مانع‌تراشی شود و در شبکه پذیرندگی تیکتینگ (شهرداری‌ها، سینما، تئاتر و ...) انحصار وجود دارد، شاهد شکل‌گیری موفق کیف‌پول نخواهیم بود.

به گفته خطیبی، علاوه بر این‌ها، از نظر من تا زمانی که نظام کارمزدی غلط شبکه پرداخت الکترونیک برچیده نشود، حتی اگر «پرداخت‌بان» هم ابلاغ شود، باز هم کیف پول الکترونیکی شکل نمی‌گیرد. چون در نظام کارمزدی جاری، بانک‌ها پول کارمزد می‌دهند، اما در کیف پول، مشتری‌نهایی یا فروشنده باید کارمزد را پرداخت کنند. تا زمانی که لذت دریافت کارمزد در خدمات شاپرکی و تهدید منافع PSP‌ها در صورت عملیاتی شدن کیف‌پول وجود دارد، مانع تراشی نیز وجود دارد.