ضرورت احیا مراکز تجاری در قطب‌های همسایگی ایران

ایران به عنوان کشوری واقع در قاره آسیا و منطقه خاورمیانه با کشور‌های پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق مرز‌های زمینی و با جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، روسیه قزاقستان، امارات، قطر، بحرین، عمان، عربستان و کویت مرز دریایی دارد که می‌تواند با افزایش تجارت، از مزایای همسایگی بهره‌مند شود. بر اساس آخرین اعلام گمرک، تجارت خارجی ایران در نیمه نخست سال جاری به ۷۹ میلیون و ۱۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۴۵ میلیارد دلار رسید که سهم صادرات ۶۰ میلیون تن کالا به ارزش ۲۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار و سهم واردات ۱۹ میلیون و ۱۰۰ هزار تن به ارزش ۲۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار بود.

از آغاز دولت سیزدهم تاکنون، رییس جمهوری بار‌ها بر توسعه تجارت با همسایگان تاکید کرده و خواستار ایجاد دیپلماسی اقتصادی مناسب برای افزایش مبادلات با ۱۵ کشور هم مرز با ایران شده است. «توسعه تجارت با همسایگان و کشور‌های منطقه اولویت سیاست خارجی دولت سیزدهم بوده و ساز و کار مناسب، پیگیری و اجرای این سیاست در وزارت امور خارجه طراحی و عملیاتی شده است.»

صادرات به همسایگان در حالی قرار است به ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار برسد که جدیدترین آمار صدور کالا به ۱۵ کشور همسایه نشان می‌دهد از این هدف‌گذاری ۱۸ میلیارد و ۶۵۷میلیون دلار در ۹ ماه امسال محقق شده است و این ۱۵ کشور سهم ۵۳ درصدی را از صادرات ۹ ماهه در اختیار گرفته‌اند. چین و هند نیز در ۹ ماه امسال در مجموع خریدار ۱۱ میلیارد و ۵۴۷ میلیون دلار کالای ایرانی بوده‌اند. ۱۵ کشور همسایه در حالی در اولویت نخست تجاری کشور قرار دارند که ارزیابی سهم ارزشی آن‌ها از کل صادرات در بازه ۹ ماهه بیانگر تمرکز ایران بر ۳ کشور همسایه است و بقیه سهم کمتر از ۵ درصد از ارزش صادرات را در اختیار گرفته‌اند. در عین حال واردات از ۱۵کشور همسایه در ۹ ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد کرده و به ۱۸میلیارد و ۳۳ میلیون دلار رسیده است و سهم کمتر از ۵۰ درصدی را از کل واردات کشور در این بازه زمانی را به خود اختصاص داده است. ارزیابی سهم ارزشی این ۱۵کشور از کل واردات حاکی از آن است که تنها دو کشور توانسته‌اند سهمی بیشتر از ۵ درصد را از کل واردات در بازه زمانی مذکور به خود اختصاص دهند. چین و هند هم سهم نزدیک به ۲۶درصدی را از کل واردات در این بازه زمانی در اختیار دارند.

همچنین «رضا فاطمی امین» وزیر صنعت، معدن تجارت به عنوان دستگاه متولی تجارت خارجی نیز با برآورد توسعه صادراتی ۳۵ میلیارد دلاری و افزایش تجارت ۷۰ میلیارد دلاری کشور طی چهار سال آینده، توسعه تجارت با همسایگان را از اولویت‌های دولت و از نیاز‌های کشور اعلام کرد. آمار‌های تجاری نیمه نخست سال جاری ایران با ۱۵ کشور همسایه حکایت از رشد ۳۷ درصدی در وزن و ۵۲ درصدی دارد و به بیش از ۴۷ میلیون تن کالا به ارزش ۲۲ میلیارد و ۵۸۸ میلیون دلار رسیده است.

بر اساس این آمار، عراق با سه میلیارد و ۸۴۰ میلیون، ترکیه با ۲ میلیارد و ۳۰۸ میلیون، امارات با ۲ میلیارد و ۲۴۳ میلیون، افغانستان با ۹۹۹ میلیون و پاکستان با ۵۴۴ میلیون دلار، پنج مقصد نخست صادرات کالا‌های ایرانی و عمان با ۲۷۷ میلیون، روسیه با ۲۷۰ میلیون، جمهوری آذربایجان با ۲۱۲ میلیون، ارمنستان با ۱۵۶ میلیون، ترکمنستان با ۱۴۵ میلیون، قزاقستان با ۸۰ میلیون، قطر با ۷۵ میلیون، کویت با ۶۵ میلیون، بحرین با سه میلیون دلار و عربستان با ۳۹ هزار دلار در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

همچنین در زمینه واردات کالا امارات با هفت میلیارد و ۳۰۵ میلیون، ترکیه با ۲ میلیارد و ۴۳۵ میلیون، روسیه با ۶۳۹ میلیون، عراق با ۴۹۹ میلیون و عمان با ۲۷۰ میلیون پنج کشور طرف معامله با ایران برای تامین کالا‌ها و پاکستان، قزاقستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان، کویت، افغانستان، قطر و بحرین در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

در همین راستا، رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ارمنستان اظهار داشت: با توجه به اراده‌ای که در دولت برای گسترش تجارت وجود دارد روابط اقتصادی و سیاسی کشور با همسایگان در مسیر پیشرفت قرار گرفته است. وقتی کالایی در مرز‌های دورتر از ایران به فروش می‌رسد، پرداخت مالی سخت‌تر می‌شود، اما هم مرز‌های ایران وجه خود را به سهولت و خارج از مبادلات مالی جهانی می‌توانند به تجار پرداخت کنند. از سوی دیگر محصولات کشاورزی باید با کامیون‌های یخچال‌دار جابه جا شوند تا در کیفیت آن تغییری ایجاد نشود که با توجه به اندک بودن تعداد این کانتینرها، زمان تردد آن‌ها در کشور‌های هم مرز به حداقل ممکن می‌رسد که خود موجب افزایش تجارت کالا‌هایی مانند محصولات کشاورزی می‌شود و هزینه کمتری را نیز به تجار تحمیل می‌کند.

یاریجانیان تصریح کرد: به دلیل تشابه فرهنگ و تاریخ ایران با همسایگان خود، کالا‌های ایرانی به سهولت میان مردم پذیرفته می‌شوند و نیاز کمتری به تبلیغات برای ایجاد سهم در بازار وجود دارد و این موضوع می‌تواند در صرفه جویی هزینه تجارت تاثیرگذار باشد. توجه دولت به توسعه صادرات و واردات با همسایگان مسیر دسترسی به مرز‌ها دورتر را هم مهیا می‌کند.

رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ارمنستان با بیان اینکه روند بهبود روابط با کشور‌های همسایه به گونه‌ای است که افتتاح شهرک صنعتی مختص ایرانیان در دستور کار قرار دارد، اظهار داشت: این زمین به مساحت ۵۰ هکتار برای در اختیار کارآفرینان کشور قرار می‌گیرد تا محصولات خود را برای عرضه به ارمنستان تولید کنند. تمامی کارآفرینان با هماهنگی نهاد‌های دو کشور می‌توانند در این شهرک حضور پیدا کنند تا با توجه به سطح بالای روابط از امکانات موجود بهره‌مند شویم.

مراکز تجاری در قطب‌های همسایگی ایران باید ایجاد شود

 

سید احسان خاندوزی در سخنان خود در همایش ملی ایران و همسایگان، با بیان اینکه برخلاف فشار غیرقانونی و فزاینده آمریکا، تشکیل قطب بندی‌های جدید سیاسی و اقتصادی و شکل‌گیری ائتلاف‌های بین‌المللی، فرصت فزاینده‌ای برای جمهوری اسلامی ایران جهت مقابله با هژمونی آمریکا فراهم کرده است، اظهار کرد: تحولات بین‌المللی منجر به شکاف سیاسی بین ایالات متحده و سایر قدرت‌های بزرگ جهانی در ارتباط با نوع رابطه و همکاری با جمهوری اسلامی ایران شده است.

وی افزود: خوشبختانه با روی کار آمدن دولت سیزدهم و آغاز سیاست خارجی مبتنی بر سیاست همسایگی و افزایش همکاری با کشور‌های همسایه و هم‌سو، تمام ارکان اجرایی دولت عزم جدی خود را برای گسترش روابط اقتصادی خارجی با کشور‌های همسایه و دوست ارتقا داده‌اند.  اگر بنا داریم آسیب پذیری و وابستگی اقتصاد به نفت را درهم بشکنیم، یکی از راه‌های آن این است که سهم بالای ناشی از صادرات نفت را به سمت درآمد‌های ارزی ناشی از صادرات غیرنفتی حرکت دهیم.

وزیر امور اقتصاد و دارایی با بیان اینکه بین سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه صادرات، همبستگی نزدیک وجود دارد، تأکید کرد: سرمایه‌گذاری صادرات‌محور می‌تواند، امنیت ملی ما یعنی میزان اطمینان کشور به مقاوم بودن در برابر آسیب‌های خارجی را افزایش و وابستگی بودجه به نفت را کاهش دهد؛ بنابراین اگر وابستگی تجارت خارجی به صادرات نفتی را تقلیل دهیم، توانستیم آسیب‌پذیری کشور را کاهش دهیم. جمهوری اسلامی می‌تواند با پیش گرفتن راهبرد همسایگی و با در نظر گرفتن کانال‌های ارتباطی پیوند‌ها و اتصال‌های راهبردی نسبت به ایجاد و گسترش الگوی وابستگی اساس اقدام کند تا از این منظر وزن و منزلت خود را عمق بیشتری ببخشد.

وی یادآور شد: جمهوری اسلامی به عنوان واحد کانونی، باید گستره‌ای از کانال‌های ارتباطی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را در منطقه ایجاد کند تا برآیند آن شکل گیری وابستگی حساس بر مدار جمهوری اسلامی ایران باشد. از این طریق، می‌توان با کنترل جریان‌های ارتباطی و منزلت جمهوری اسلامی نزد همسایگان را به نحوی عمق بخشید که از سوی آن‌ها نادیده گرفته نشود. ایران یگانه واحد منطقه‌ای در خاورمیانه است که توانایی عملیاتی کردن چنین الگویی را در راستای سامان بخشیدن به نظم منطقه‌ای در راستای منافع خود دارد. برجستگی ژئوپلتیک ایران و برخورداری از موقعیت کانونی، مزیت راهبردی است که باید از آن در راستای دستیابی به چنین هدفی استفاده کرد.

وی با بیان اینکه ایران با داشتن ۱۵ کشور همسایه می‌تواند کریدور چین و هند از سویی و روسیه و اروپا از سوی دیگر باشد، تأکید کرد: تمام همسایگان ایران در دو دهه اخیر از متوسط نرخ رشد اقتصادی بالاتری نسبت به متوسط رشد اقتصادی جهانی قرار دارند. این روند بیانگر رونق اقتصادی همسایگان ایران و بهبود ظرفیت‌های بالقوه همکاری اقتصادی و تجاری با این کشور‌ها است. نوسان در سیاست خارجی باید بر پیوند‌های اقتصادی ریشه‌دار دو کشور تأثیرگذاری کمتری داشته باشد؛ هر وقت فرصت‌شناسی ما برای آسیب‌پذیری کمتر، بالا باشد، قوت و عمق بیشتری به ما خواهد داد.

وی درباره آنچه باید به عنوان راهبرد‌های استفاده کردن از پتانسیل‌های همسایگی در عرصه اقتصادی مدنظر قرار بگیرد، گفت: ما در عصری هستیم که تجارت مبتنی بر تعاملات بانکی و ارزی است و اینکه منابع ارزی ما بخواهد به نظامات قابل تحریم و نظامات شکننده، تکیه و وابستگی کامل داشته باشد، حتماً چنین نظام مالی و بانکی، نمی‌تواند پشتیبانی کاملی از این تجارت انجام دهد.

خاندوزی افزود: بنابراین اگر ما می‌خواهیم تجارت پایداری، ولو با کشور‌های همسایه خودمان داشته باشیم؛ مجبوریم نظامات تعاملات بانکی و ارزی مقاوم در برابر تحریم داشته باشیم. شاید ظاهر امر نشان ندهد؛ ولی اگر ما بخواهیم مثلاً با پاکستان معامله کنیم یا تعاملات خودمان را با عراق افزایش بدهیم باید نظامات پیام رسانی و نظامات ارزی کشور را اصلاح و مقاوم سازی کنیم.

وزیر اقتصاد تأکید کرد: فعالیت این دو نظام حتماً باید به شیوه‌ای طراحی و صورت پذیرد که قابلیت تحریم نداشته باشد. در چنین عصری، حتماً باید نظام معاملات بانکی و ارزی کشور ما، بتواند به گونه آسیب ناپذیر و محکم، از تجارت پشتیبانی کند. بنابراین از منظر ما، در حوزه اقتصادی، یک رکن مهم قصه، انجام چنین تمهیداتی است.

وی با اشاره به شکایات متعدد تجار ایرانی از محدودیت‌ها در تبادل و تسویه، حتی در کشور‌های همسایه، عنوان کرد: خوشبختانه در این حوزه، جلسات بسیار سازنده و همگرایانه‌ای بین وزارت اقتصاد و بانک مرکزی برگزار شده و جهت گیری مشترک و وفاق کامل در این حوزه وجود دارد که امیدواریم با پیگیری‌های همکاران ما در این بانک، شاهد رفع موانع در این زمینه باشیم.

وزیر اقتصاد گفت: یکی از تدابیر مشخصی نیز که در رکن اجرایی این حوزه باید صورت گیرد، ایجاد حداقل پنج مرکز تجاری در قطب‌های همسایگی ایران است و فعلاً باید تمرکز خودمان را بر این مراکز قرار دهیم.