بانکداری و ارتباط آن با محیط زیست

یکی از مسائل مهم دیگر شیوه‌های نوین بانکداری نسبت به محیط زیست می‌باشد که در بانک‌های بزرگ جهان مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در این جا به برخی از تسهیلاتی که بانک‌ها می‌توانند به مشتریان ارائه کنند نیز پرداخته ایم، اعم از ارائه تسهیلات و وام برای واحد‌های تولید کننده بارعایت مسائل زیست محیطی، ارائه تسهیلات و وام برای تهیه خودرو‌های استاندارد به منظور جلوگیری از ورود خودرو‌های غیر استاندارد، ارائه تسهیلات و وام برای بازسازی ناوگان حمل و نقل عمومی در جهت رعایت محیط زیست، ارائه تسهیلات و وام برای بازسازی اماکن و ساختمان‌های بالای ۲۵ سال ساخت به منظور بهبود محیط زیست، کاهش سود وام‌های در نظر گرفته شده به کمک دولت به منظور تخصیص به واحد‌های تولیدی غیر آلاینده که البته ارائه تسهیلات برای بانک‌ها خطراتی هم دارد که در مقاله مفصل آن‌ها را شرح داده ایم.

مقوله اقتصاد سبز، بانکداری و ارتباط آن با محیط زیست مسئله ایست نوپا که در کشور ما توجه خاصی به آن نمیشود، به ویژه زمانی که ما با آلودگی‌ها و خطرات زیست محیطی مختلفی در هر بخش رو به روییم، بایستی مدیریتی عالی در هر بخش داشته باشیم، از بخش‌های فرهنگی گرفته تا بخش‌های مختلف اقتصادی که یکی از آن بخش‌ها بانک میباشد.

هدف بر آن بوده است که عنوان کلی اقتصاد سبز را توسط نیروی محرکه‌ی اصلی آن که حوزه‌ی بانکداری است پیش ببریم. در قسمت بانکداری این حوزه به دو محیط اصلی داخلی و خارجی تقسیم شده است که در ادامه به بررسی باید‌ها و نباید‌های هر حوزه پرداخته شده است که میتوان از آن‌ها به استفاده از پیشرفت‌های تکنولوژیک در حوزه‌ی بانکی مانند بانکداری الکترونیک، سیستم‌های نوین جهت کاهش مصرف انرژی و منابع مانند برق، آب و جایگزین‌های بخش IT جهت کاهش مصرف کاغذ؛ همچنین درنگارش تاثیرات بخش خارجی بانک‌ها به بررسی فناوری‌های جدیدی از جمله صفحات فتوولتائیک و سیستم‌های نوین گرمایشی پرداخته شده است. در کشور‌های در حال توسعه اهمیت زیادی به این مقوله‌ها داده نمیشود و یکی از مشکلات اصلی نیز همین است که در حال حاضر در میان بحران‌های زیست محیطی، انرژی‌های مختلفی به علت بی توجهی مقوله‌های ذکر شده در مقاله به هدر میروند.

امروزه در جهان راجع به مبحث بانکداری و محیط زیست روش‌های نوینی ارائه شده است اعم از بانکداری مقاوم در مقابل تغییر، بانکداری قبول تحول در حل مسائل زیست محیطی و بانکداری حامی محیط زیست که هر کدام از این روش‌ها به صورت برنامه‌های جدی در بانک‌های بزرگ جهان در حال اجرا هستند. امید بر این است که با ارائه این مقاله و مقاله‌های دیگر در زمینه اقتصاد سبز، بانکداری و محیط زیست خدمتی در راستای پیشرفت و ارتقای کشور عزیزمان ایران کرده باشیم.

تعریف محیط زیست
برای این واژه دو نگرش ایجاد شده است: یک نگرش این است که عنوان محیط زیست از دو کلمه محیط و زیست ترکیب یافته است که در فارسی به معنای جایگاه و محل زندگی است. این عنوان از نظر لغت مواردی هم، چون آلودگی هوا، راه‌های جلوگیری از تخریب طبیعت و... را شامل نمی‌شود، اما امروزه مفاهیم گوناگون را از آن ارایه می‌نمایند مثل آب و هوا، جنگل، کوه، حقوق حیوانات و پرندگان، راه‌های جلوگیری از آلودگی هوا، راه‌های مبارزه با عوامل مخرب طبیعت و ... محیط زیست در اصطلاح به کلیه عوامل تهدید کننده یا بهبود بخش محیط زندگی اتلاق می‌شود.

اما نگرش بعدی بیانگر این است که چیزی به نام محیط وجود ندارد و این واژه یک معنای نسبی به مفهوم پیرامون دارد، همان طور که از مشتقات واژه با مراجعه به کتاب لغت پیدا است، این واژه یک معنای نسبی به مفهوم پیرامون دارد یعنی چیزی که توسط پیرامون خود محاط شده است. موردی که در این جا مهم قلمداد می‌شود این است که بدانیم، منظور ما از محیط زیست کدام موجود است این موضوع اهمیت دارد، زیرا آن چه وضعیت یک محل را برای زیست یک نوع موجود زنده بهبود می‌بخشد می‌توان محیط زیست یک موجود دیگر را تباه کند. حال در مجموع باید گفت: محیط زیست عبارت است از آن چه که فرآیند زیستن را احاطه کرده، آن را در خود فرو گرفته و با آن در کنش متقابل قرار دارد. بدین ترتیب مشاهده می‌شود که محیط زیست همه چیز را در بر می‌گیرد. هم انسان و هم طبیعت و هم رابطه این دو را شامل می‌شود. در کلیه فعالیت‌های بشر تاثیر داشته و نیز از آن متاثر می‌شود.

انواع محیط زیست
با توجه به سیمای متنوع سطح کره خاکی و نیز طیف وسیع مسائل زیست محیطی، بایستی سعی گردد، تا تعاریفی کاربردی برای محیط زیست ارائه شوند. بدین منظور می‌توان، آن چه را که ما را احاطه کرده، بر ما تاثیر می‌گذارد و از ما تاثیر می‌پذیرد، بر سه بخش کلی تقسیم نمود:
۱) محیط طبیعی
۲) محیط اجتماعی
۳) محیط مصنوع
● محیط طبیعی

محیط طبیعی به آن بخش از محیط زیست اتلاق می‌شود که، ساخته دست انسان نباشد. این بخش از محیط زیست، هر چند به صور گوناگون مورد دستکاری انسان قرار گرفته، ماهیت اصلی خود را هم چنان حفظ نموده است کوهها، دریاها، دشت ها، جنگل‌ها و مراتع طبیعی جملگی در زمره محیط طبیعی به حساب می‌آیند.

در جهان امروز طبیعت بکر و دست نخورده به ندرت یافت می‌شود. به خصوص در کشور ما، که کشوری در حال صنعتی شدن است. هر روز فضا‌های طبیعی وسیعی زیر پوشش فضا‌های مسکونی، تجاری، صنعتی، خدماتی مدفون می‌شود. بخشی دیگر از محیط طبیعی نیز در نتیجه استفاده‌های بی رویه و غیر اصولی از جنگل ها، مراتع، اراضی زراعی، بهره برداری از معادن تخریب شده، ارزش حیاتی خود را از دست می‌دهند.

● محیط اجتماعی
کلیه کسانی که با آنان به نحوی در تماس هستیم، از خانواده گرفته تا همسایگان، فروشنده سر گذر، همکاران اداری، راننده تاکسی و خلاصه کسانی که بر ما تاثیر می‌گذارند و ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند، تشکیل دهنده محیط اجتماعی ما می‌باشند. در این رابطه نه تنها افراد بلکه کلیه سازمان‌ها و نهاد‌های اجتماعی نیز، بخشی از محیط اجتماعی ما را تشکیل می‌دهند.

هدف نهایی حفاظت محیط زیست در رابطه با محیط اجتماعی، توسعه و افزایش آگاهی‌های زیست محیطی در سطح جامعه و نیز تقویت دانش زیست محیطی در سطوح مختلف اجرایی می‌باشد. هرگاه جامعه به قدرت، استعداد‌ها و توانایی‌های واقعی خود پی ببرد و این توانایی‌ها را با آگاهی زیست محیطی در جهت استفاده از منابع انسانی و طبیعی خود به کار گیرد، می‌توان انتظار جامعه و سرزمینی مستقل، متکی به خود و سرافرازی را داشت.

محیط مصنوعی
محیط مصنوع عبارت است از آنچه که به دست بشر ساخته و پرداخته شده است. این بخش از محیط زیست را می‌توان محیط زائیده تفکر و تمدن نیز نامید. زیرا هر نوع دستکاری بشر در طبیعت حال چه به صورت تخریب و یا سازندگی، چه به صورت اراضی زراعی و یا مجتمع‌های صنعتی زاده تفکر انسان است. تفکری که خود در یک نظام فرهنگی خاص شکل گرفته و ریشه در فرهنگ، فلسفه و تمدن چندین و چند هزار ساله یک جامعه یا محیط اجتماعی یک سرزمین دارد. پس آن چه که بشر می‌سازد، تجلی عینی مادی تفکرات اوست. بر مبنای تعریف فوق شهرها، روستاها، بنادر، فرودگاهها، جاده ها، و ... جملگی در زمره محیط مصنوع یا انسان ساخت به شمار می‌آیند.

تاثیرات مهم محیط زیست از ابعاد مختلف
محیط زیست بر تمامی مسائل بشر تاثیر میگذارد از خلق و خو گرفته تا اقتصاد و... که به مهمترین آن‌ها اشاره میکنیم:

محیط زیست و فرهنگ
فرهنگ بر اساس محیط زیست تعریف می‌شود و تعریف دقیق‌تر توسعه که همان توسعه پایدار باشد هم بر مبنای محیط زیست شکل می‌گیرد. رابطه میان فرهنگ و محیط اطراف از بسیاری از جهات اهمیت دارد. زیرا تاثیر محیط زیست ماست که فرهنگ ما بر ما اثر می‌کند. محیط زیست ما به قالب فرهنگ ما در می‌آید و بالعکس.

تحول در فرهنگ میتواند تاثیر اساسی در راستای شناخت محیط زیست ایجاد نموده و در صورت داشتن فرهنگ مثبت نتایج مطلوب و در غیر این صورت عکس، اقلیم و منابع طبیعی به گونه‌های مختلف در تجربیات و ارزش‌های فردی و اجتماعی اثر می‌گذارد. به قول آرتور پوپ، رابطه متقابل بین اقلیم و زمین از یک‌سو و فرهنگ از سوی دیگر، هرچه و به هر کیفیت که باشد به طور قطع تنها یک رابطه ساده علت و معلولی نیست.

هسته اولیه فرهنگ، نیاز‌های ابتدایی انسان برای ادامه زندگی بوده است و هرگاه گروهی به شکلی همگن، در محیط زیستی مشترک ـ با استفاده از امکانات محیط ـ به این نیاز‌ها پاسخ گویند، فرهنگی خاص جامعه خود به وجود می‌آورند که وجه تمایز آن‌ها از سایر جوامع و فرهنگ‌ها قرار می‌گیرد. از طرفی مشخصه هر تمدن و فرهنگی، جلوه‌ای است که توانسته به محیط زیست بدهد.

محیط زیست و شخصیت
محیط زیست بر روی شخصیت افرادی که به نحوی با آن در ارتباط هستند، تاثیر می‌گذارد. در مناطقی که با تغییرات فصلی، تغییرات دمایی بارزی صورت می‌گیرد، می‌توان اعمال بسیار خصمانه‌ای را در فصل تابستانبیشتر از فصل زمستان مشاهده کرد. مردمی که در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند، با غریبه‌ها کمتر جوش می‌خورند. در حالی که مردمی که در مناطق جلگه‌ای زندگی می‌کنند، چنین نیستند. شواهد متعددی که حاصل پژوهش‌های مختلف در این زمینه می‌باشد، حاکی از تاثیر محیط‌های فیزیکی بر شخصیت افراد و شکل گیری و رشد آن است. به این معنا که افرادی که دارای آگاهی‌های جانبی باشند و از نظر شخصیتی در جامعه برجسته‌تر باشند، رفتارشان در توسعه محیط زیست یا تخریب آن نقش دارد.

محیط زیست و اقتصاد
از آنجایی که اقتصاد، یک سیستم باز می‌باشد، سه فراینداصلی (استخراج، فرایند سازی یا تولید و مصرف) تماماً متضمن تولید ضایعاتی است که در نهایت به محیط زیست (به هوا، آبیا زمین) بازگردانده می‌شوند. وجود ضایعات فراوان در مکان و زمان نامناسب موجب بروز تغییرات بیولوژیک در محیط زیست خواهد شد، که خود باعث آسیب به حیوانات، گیاهانو اکوسیستممی شوند. چنانچه خسارات محیط زیستی به سلامتی و بهداشتانسانآسیب رسانده یا به طریقی اثر منفی بر رفاهانسان بگذارند، اقتصاددانان بر این عقیده هستند که آلودگیاقتصادی روی داده است.
نگرانی‌های زیست محیطی در بین بانک‌ها و شرکت‌های بیمه اهسته‌تر از حوزه تولیدات به وجود امده است. اهمیت تاثیرات محیط زیستی بخش خدماتی زمانی شروع به درک شدن کرد که گزارشات زیست محیطی اولیه شرکت‌های بزرگ از موسسات مالی، اشاره میکند که مصرف انرژی، مشابه الگوی مصرف در بسیاری از شرکت‌های تولیدی است.

موسسات مالی نقش بسیار مهمی را در شکل دهی به اقتصاد بازی میکنند. بدین ترتیب بسیار برای ان‌ها ضروری است که به طور بوم شناختی و اجتماعی مسئولیت پذیر باشند. آن‌ها همچنین تاثیر بسیار عمیقی بر روی دستیابی به اهداف رشد پایدار از طریق سیاست‌های وام دهی و سرمایه گذاری دارند. نهایتا موسسات مالی میتوانند تاثیرات زیست محیطی کسب و کار اصلی و عملیاتی خود را هنگامی که از محصولات استفاده میکنند کاهش دهند.

اقتصاد محیط زیست
اقتصاد محیط زیست، شاخه‌ای متمایز از علم اقتصاد است که ارزش‌های مربوط به هر دو موضوع اقتصاد و محیط زیست را در نظر میگیرد و گزینه‌هایی جدید را بر پایه این ارزش‌ها مطرح مینماید.

هدف اصلی آن ایجاد موازنه بین فعالیت‌های اقتصادی و اثرات زیست محیطی آن‌ها با در نطر گرفتن همه هزینه فایده‌های مربوط به آن‌ها است. اصول نظری اقتصاد محیط زیست از این جهت طراحی شده است که ارزش پولی و مبادله‌ای و هزینه‌های آلودگی و تخریب منابع محیط زیستی را محاسبه نماید. کاری که مدل‌های رایج اقتصادی، از انجام آن ناتوان هستند.

یکی از نهاد‌های تاثیر گذار در حوزه‌ی اقتصاد محیط زیست بانک‌ها و مؤسسات مالی هستند. این ارگان‌ها هم با تجدیدنظر در رابطه با فعالیت‌های مرتبط خود با محیط زیست و هم با ارائه تسهیلات به سایر بخش‌ها می‌توانند در بهبود شرایط اقتصاد محیط زیست ایفای نقش کنند.
بانک
دوره جدید بانکداری با پیشرفت تدریجی تجارت و داد ستد در جهان و کشف مناطق و راه‌های دریائی جدید و استقرار روابط بازرگانی بین شرق و غرب شکل گرفت و کم کم دامنه فعالیت اقتصادی از سواحل دریای مدیترانه به کشور‌های سواحل اقیانوس اطلس گسترش پیدا کرد. این پیشرفت توام با استفاده روز افزون از خدمات بانکی و در نتیجه ازدیاد حرفه بانکداری در کشور‌های مختلف جهان شد. اما در ایران اولین بانک ایرانی که با سرمایه‎ی ایرانی شکل گرفت، بانک پهلوی و قشون بود که در حال حاضر تبدیل به بانک سپه شده است.

بانک‌ها نقش اساسی را در اقتصاد و پایداری یک کشور ایفا میکنند، بانک به عنوان تامین کننده مالی اصلی به طور غیر مستقیم در بحث زیست محیطی با تامین مالی پروژه‌ها و صنایعی که فعالیت ان‌ها تاثیر منفی بر روی محیط زیست دارند مشارکت میکنند؛ بنابراین بانک‌ها بوسیله مشارکت فعالانه‌ی خود با وام دادن به شیوه‌ای معقول میتواند به طور موثر در محیط زیست و جامعه مشارکت داشته باشد.

بانک‌ها امروزه در حال اتخاذ استراتژی‌های مختلفی هستند که در آن، پروژه‌ها با استفاده از مجموعه‌ای از ابزارها، مورد بررسی قرار میگیرند، که توجهات محیط زیستی را به خودجلب می‌کنند.

علاوه بر این بانک‌ها پروژه‌هایی را مورد تشویق قرار میدهند که نگرانی‌های محیط زیستیخود در ارتباط با توسعه پایدار، استفاده از منابع طبیعی تجدید پذیر، به حداقل رساندن اتلاف منابع و انرزی و جلوگیری از الودگی، سلامت و امنیت شغلی، بهره وری از انرزی و مراقبت از سلامت انسان‌ها و بسیاری از موارد مشابه که برای بهبود جامعه تلاش میکنند بیان میدارند.

تاثیرات زیست محیطی بانک‌ها
اگر چه به نطر نمیرسد بانک‌ها تاثیرات مستقیم بر روی محیط زیست داشته باشند، اما این چنین نیست. بانک‌ها نقش بسیار مهمی را در جامعه به عنوان تامین کننده مالی پروژه‌های توسع‌های اصلی ایفا میکنند. نقش تاثیرات ان‌ها در جامعه بر محیط زیست قابل چشم پوشی نیست. در زیر به گونه‌هایی از تاثیرات زیست محیطی بانک‌ها اشاره میکنیم.

تاثیرات داخلی:
حوضه بانکی به عنوان یک بخش پاک در نظر گرفته میشود که از لحاظ تکنولوژیکی قدرتمند، دارای حداقل تاثیر منفی بر روی محیط زیست و جامعه است. تاثیرات مستقیم بانک‌ها با عملیات داخلی آن‌ها مرتبط است که امکان دارد باعث افزایش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای بشود و یا مانند مصرف انرژی برای روشنایی، استفاده از کامپیوتر‌ها و دستگاه‌های ATM، آب، دفع زباله، سفر‌های کاری و...، در مصرف انرژی بانک‌ها موثر باشد.
هدر رفت کاغذ‌های استفاده شده در محیط زیست نسبتا کمتر از سایر حوزه هاست؛ ولی از آنجایی که بخش بانکداری حوزه‌ای وسیع است تاثیرات آن‌ها بر روی محیط زیست به عنوان یک بخش اصلی قابل چشم پوشی نیست.

در بخش تاثیرات داخلی، بانک داری الکترونیک نیز مطرح است.

بانکداری الکترونیکی به فراهم آوردن امکان دسترسی مشتریان به خدمات بانکی با استفاده از واسطه‌های امن و بدون حضور فیزیکی اطلاق می‌شود که باعث کم شدن هدر رفت کاغذ، آلودگی زیست محیطی اعم از رجوع مشترک با وسیله نقله به بانک برای انجام عملیایت‌ها خود و... میشود. می‌توان از شعب مکانیزه عضو شبکه شتاب، دستگاه‌های Pos، Pinpad، ATM، کارت‌های هوشمند، بانکداری موبایل، بانکداری اینترنتی، تلفن بانک وفاکس بانک، حساب‌های Online، خطوط پرسرعت مخابراتی به عنوان ارکان بانکداری الکترونیکی کشور نام برد. راه مناسب دیگر بانکداری موبایل است؛ با ظهور وتکوین فناوری مخابرات سیار وفراگیرشدن استفاده ازتلفن‌های همراه، پروتکل‌هایی همچون WAP بوجود آمدکه امکان انتقال اطلاعات از طریق تلفن همراه را میسرنمود. ازاین رو تلفن همراه بصورت یکی از ابزار‌های بالقوه جهت ارائه خدمات بانکی خصوصاً بانکداری الکترونیکی در آمده است.