جایگاه ایران در تجارت با همسایه‌ها

ایران سهم بیشتری از تجارت همسایه‌ها می‌خواهد. این یک راهبرد در دیپلماسی اقتصاد ایران است. مقامات سیاسی و اقتصادی تلاش می‌کنند با پیوستن به پیمان‌های چندجانبه منطقه‌ای و تفاهم‌های دوجانبه با کشور‌های همسایه، سهم بیشتری از تجارت با این کشور‌ها به‌دست آورند. این راهبرد چراغ سبز ایران به کشور‌های منطقه است. ولیکن رسیدن به این هدف آسان نیست و تلاش فراگیر و دیپلماسی فعال‌تری را طلب می‌کند.

آمار‌ها نشان می‌دهد: جایگاه ایران و همسایه‌ها از اقتصاد دنیا ایران از رادار تجارت جهانی خارج شده است. ایران در میان شرکای تجاری کلیدی اغلب کشور‌های همسایه قرار ندارد. مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در گزارشی از جایگاه ایران در اقتصاد منطقه اعلام کرد: به لحاظ ساختاری همسایگان ایران موقعیتی حاشیه‌ای و قاعده‌پذیر در نظام تجارت جهانی و اقتصاد سیاسی بین‌الملل دارند و سهم محیط همسایگی ایران در اقتصاد دنیا ۵ درصد است. این سهم در طول ۷۰ سال گذشته تغییر نکرده است، امری که از انجماد و رکود سهم همسایه‌های ایران از کیک تجارت جهانی حکایت دارد.

سرمایه‌داری دولتی در همسایه‌ها
داده‌های پژوهشی اتاق ایران نشان می‌دهد در محیط همسایگی ایران هیچ اقتصاد بزرگی حضور ندارد و دولت‌ها کوچک، متوسط و عمدتا تک محصولی هستند. همچنین در اقتصاد کشور‌های همسایه، عمدتا دولت‌ها بازیگر اصلی هستند. تقریبا در تمام آن‌ها شکلی از سرمایه‌داری دولتی حاکم است. به همین علت تعارض ژئوپلتیک ایران با این کشور‌ها به سرعت بر روابط اقتصادی آن‌ها بر ایران اثر می‌گذارد. ازجمله می‌توان به دگرگونی روابط تجاری ایران و عراق در دوره صدام، قطع روابط تجاری و اقتصادی با عربستان و بحرین و زمینه‌سازی روسیه برای ورود ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌عنوان نماد اثرگذاری دولت‌ها بر نوسان روابط تجاری با ایران اشاره کرد.

افق دید ما و همسایه‌ها
این گزارش با اشاره به تغییر نگرش اقتصادی و تجاری کشور‌های همسایه می‌افزاید: کشورهایی، چون ترکیه، پاکستان، امارات و سایر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس چشم‌اندازی بلندمدت را برای شکل‌دهی ارتقای جایگاه خود در اقتصاد دنیا تعریف کرده‌اند و در چشم‌انداز بلندمدت هیچ‌کدام از این کشورها، تعامل با ایران و منطقه در اولویت قرار ندارد. مرکز پژوهش‌های اتاق ایران می‌گوید: کشور‌های شورای همکاری خلیج‌فارس، اقتصاد‌های خود را برای عصر پسانفت آماده می‌کنند و به متنوع‌سازی اقتصادشان و تبدیل آن به هاب لجستیک در منطقه و بهره‌مندی از مزایای انقلاب چهارم صنعتی مصمم هستند. به همین دلیل چشم‌انداز این کشور‌ها ازجمله امارات، قطر و عربستان شباهت بسیاری با هم دارند. کشورهایی، چون پاکستان و ترکیه هم به‌دنبال ارتقای نقش و جایگاه خودشان در زنجیره تجارت دنیا هستند.

افزون بر این ایران در میان شرکای تجاری کلیدی اغلب کشور‌های همسایه قرار ندارد و تنش‌های منطقه‌ای هم در شکل‌دهی به روابط اقتصادی کشور‌ها نقش اصلی را ایفا می‌کند، به‌گونه‌ای که همسایگان ما نقش آفرینی در متن اقتصاد دنیا را اولویت خود قرار داده و توجه چندانی به یک کشور خاص یا صرفا محیط همسایگی ندارند. بازوی تحقیقاتی پارلمان بخش خصوصی ایران می‌گوید: ایران همانند همسایگان کلیدی‌اش نیازمند نقش آفرینی در اقتصاد جهانی و زنجیره جهانی تجارت است و از این منظر تعامل با همسایه‌ها باید به‌عنوان بخشی از همین راهبرد دنبال شود و تمرکز صرف بر همسایه‌ها به‌معنای نادیده گرفتن و خارج شدن از ۹۵ درصد رادار تجارت و اقتصاد دنیاست.