با وجود پتانسیل بالای مناطق آزاد کشور در رونق صنعت گردشگری، به ویژه منطقه آزاد تجاری - صنعتی انزلی در گیلان، که به بهشت اروپایی ایران، مشهور است، سهم ما از درآمد گردشگری دنیا، نیم درصد است. همچنین به گفته رئیس اتاق بازرگانی ایران، سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی کشورمان در سال ۲۰۲۰، تنها ۴.۲ درصد بوده در حالی که این رقم، در قطر ۷.۵ درصد، عربستان ۷.۱ درصد، عمان ۷ درصد و ترکیه ۵ درصد است. با توجه به واقع شدن ایران در بین ۱۰ کشور نخست دنیا از نظر جاذبههای گردشگری و ۵ کشور اول جهان از نظر جاذبههای طبیعتگردی، تنوع گیاهی و جانوری، مناطق آزاد کشور، سهم فزایندهای برای استفاده از این پتانسیل در رشد اقتصادی کشور دارند.
هرچند تمرکز مناطق آزاد، بر توسعه و تسهیل فعالیتهای اقتصادی، صنعتی و تجاری است و در ماده یک قانون «چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران»، مصوب ۲۱ شهریور ۱۳۷۲ مجلس شورای اسلامی درباره اهداف تشکیل این مناطق نیز به مفهوم «گردشگری» به طور خاص تاکید نشده، اما قرار گرفتن آنها در خطههای سرسبز یا خاص کشور، مسیر گردشگری را در مناطق آزاد هموار ساخته است. در این میان، منطقه آزاد تجاری - صنعتی انزلی، با سواحل آرام زیباکنار و جاذبههای فرهنگی، اجتماعی و تاریخیاش، با توجه به موقعیت جغرافیایی ویژه که در نَفَس آن دو نعمت موجود است و هر دو مفرح ذات، یعنی هم دریای کاسپین و هم جنگلهای سرسبز گیلان، فرصت بیبدیلی برای افزایش سهم تولید ناخالص داخلی و نیز ارتقای درآمد کشور از گردشگری به شمار میرود.
جاذبههای گردشگری منطقه آزاد انزلی
پیوند جاذبههای گردشگری و ظرفیتهای اقتصادی این منطقه، موجب شده فضا و امکانات جذاب و منحصربه فردی برای گردشگران، خصوصا توریستهای خارجی فراهم شود. مزیت منطقه آزاد انزلی که به دلیل طبیعت بکر، بازارها، مراکز خرید و زیرساختهای گردشگری مدرن، عنوان قطب نوین گردشگری شمال ایران را یدک میکشد، این است که گردشگران خارجی همانند سایر مناطق آزاد کشور، قادرند بدون گرفتن روادید به این منطقه، سفر کنند و ویزا را در ورودی آن دریافت نمایند.
ایجاد بندر کاسپین به عنوان بزرگترین زیرساخت مناطق آزاد در این منطقه و راهاندازی گردشگری دریایی برای نخستین بار در دریای خزر، وجود بزرگترین آکواریوم تونلی کشور در فاز تجارت و گردشگری منطقه آزاد انزلی با تونل ۴۰ متری، در کنار آب و هوای معتدل و مرطوب و چهارفصل بودن آن، از اتفاقات جذاب و منحصربهفردی است که دل هر گردشگر را میرباید و امیدواری را برای شکوفایی بیشتر توریسم بینالمللی در آینده، بالاتر و صنعت نحیف گردشگری را فربهتر از گذشته میسازد.
علاوه بر اینها، جنگل هیرکانی فتاتو به عنوان یکی از رویشگاههای طبیعی پهنبرگ و خزان کننده در جهان و از بازماندههای توسکاستانهای قشلاقی حاشیه خزری، پارک ملی بوجاق با دلتای سفیدرود درون آن به عنوان زیستگاه مهم پرندگان و آبزیان و تالاب بین المللی، به همراه مناطق ساحلی مختلف مانند امیربکنده، حاجیبکنده و مروارید، تنها بخشی از جاذبههای طبیعی، تفریحی و گردشگری منطقه آزاد انزلی است که علاوه بر ظرفیتهای زیست محیطی و فرهنگی - اجتماعی، مزیتهای گستردهای در جذب گردشگر و رشد اقتصادی کشور دارد.
منطقه آزاد انزلی: از گردشگری پایدار تا منطقه آزاد گردشگری در این رابطه، حداقل توجه به دو نکته مهم برای توسعه گردشگری منطقه آزاد تجاری - صنعتی انزلی با توجه به ویژگیها و جاذبههای فزاینده آن، ضروری است و میتواند آفرینشگر تحولات شگرف در حوزه اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی باشد.
نکته اول اینکه مفهوم «گردشگری پایدار» که از نظر سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل، به معنای «رجوع به زوایای زیست محیطی، اقتصادی و فرهنگی- اجتماعی توسعه گردشگری» تعریف شده، از موضوعات بسیار مهم درخصوص منطقه آزاد انزلی است. بر این اساس، در گردشگری پایدار، ضمن توجه به توسعه این صنعت، کاهش تاثیرات منفی سفر بر روی محیطزیست، جامعه و اقتصاد از یکسو و محافظت از منابع سرمایهگذاریشده برای جذب گردشگر و ترویج حفاظت از محیط زیست از سوی دیگر، باید مدنظر قرار گیرد. برخورداری از نگرش گردشگری پایدار یا تعبیری گردشگری مسئولانه در منطقه آزاد انزلی به دلیل جاذبههای یادشده اهمیت دوچندان پیدا میکند. بر این اساس، وجود تعادل بین مسائل زیستمحیطی، اقتصادی و فرهنگی - اجتماعی، از پیشنیازهای توسعه گردشگری در این منطقه است.
نکته دوم مفهوم «منطقه آزاد گردشگری» است که هرچند پیشینه چندانی در کشور ندارد، اما برای حرکت به سمت گردشگری پایدار، مسیر راهگشایی است. منطقه آزاد انزلی با توجه به جذابیتهای آن برای گردشگران داخلی و خارجی، از طریق معافیتهای مالیاتی، تخفیف یا بخشودگی عوارض گمرکی، تسهیل فرایندهای اداری و تسریع تجارت بینالمللی در حوزه گردشگری میتواند به سمت وسوی توسعه منطقه آزاد گردشگری توسعه یابد و بهگونهای «گردشگری در مناطق آزاد» به «مناطق آزاد گردشگری» تسری پیدا کند؛ اتفاقی که نمونه آن را میتوان به نوعی در مناطق آزاد کیش و قشم مشاهده کرد.
با توجه به سابقه ۱۶ ساله منطقه آزاد انزلی و سرمایه گذاری بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومانی بخش خصوصی در این منطقه، تدوین قوانین مناسب و تسهیلگرانه توسط مجلس شورای اسلامی و اجرایی شدن آنها از سوی دولت و سرمایهگذاری دولتی خصوصا در عرصه توریسم منطقه، چشمانداز روشنی را پیشروی توسعه صنعت گردشگری در منطقه آزاد تجاری - صنعتی انزلی قرار خواهد داد.