چرا افزایش مالیات سیگار حذف شد؟

از دی‌ماه قرار شد مالیات سیگار در قالب قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده تجمیع شود و هر سال ۵ درصد به آن اضافه شود که در لایحه بودجه ۱۴۰۱ هم بر همین اساس مالیات سیگار تعیین شده بود. اما کمیسیون تلفیق برای هر کارتن سیگار تولید داخل ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان و در هر کارتن سیگار خارجی ۳ میلیون تومان مالیات نخی پیش‌بینی کرد که ۸۲۰ درصد نسبت به مالیات نخی سال‌جاری سیگار افزایش داشت. از زمانی هم که مطرح شد، انتقاد تولیدکنندگان سیگار، وزارت صمت و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز را به همراه داشت که در نهایت مجلس شورای اسلامی هم با این بند مخالفت کرد. محمدرضا تاجدار، رئیس انجمن تولیدکنندگان، صادرکنندگان و واردکنندگان محصولات دخانی می‌گوید: قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده تکلیف مالیات دخانیات را تا حدود ۸ سال آینده مشخص کرده است.

بر این اساس تولیدکنندگان داخلی با برند‌های ایرانی که حدود ۲۰درصد تولیدکنندگان سیگار را تشکیل می‌دهند، باید ۲۵ درصد و شرکت‌های بین‌المللی ۴۰ درصد، براساس نرخ فروش، مالیات پرداخت کنند. طبق این قانون مالیات محصولات دخانی سالانه ۵ واحد درصد اضافه می‌شود تا مالیات برند‌های داخلی به ۵۵ درصد، برند‌های بین‌المللی به ۹۵ درصد و شرکت‌های واردکننده که محدود هستند به ۱۲۵ درصد برسد. علاوه بر مالیات بر ارزش افزوده، تولیدکنندگان سیگار در سال آینده حقوق ورودی برای مواداولیه شامل سود بازرگانی و حقوق گمرکی که برای مواداولیه مختلف ۱۵ تا ۳۲ درصد است پرداخت می‌کنند. واحد‌های فعال در این بخش پایان سال باید ۲۵ درصد سود خود را به‌عنوان مالیات بر عملکرد پرداخت کنند. حق انحصار برای تولیدات داخلی معادل ۲ درصد و برای واردات ۱۰ درصد است. بر این اساس تولیدکنندگانی که خرمن سیگار را وارد می‌کنند، باید ۳۵ درصد هم برای آن مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کنند.

موافقان و مخالفان چه می‌گویند؟
اما ادله نمایندگان چه بود که با حذف بند الحاقی ۷ تبصره ۶ ماده واحده لایحه، ۱۲۹ نماینده در صحن موافقت کردند؟ مگر نباید تبعات استفاده از این ماده مضر را افزایش داد تا بتوان گامی به‌سوی سلامت برداشت؟ احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده مردم قم در حذف این بند گفته بود که درست است برای پیشگیری و جلوگیری از بیماری‌ها باید اقداماتی انجام داد، اما نباید کاری کرد که سیگار از مواد‌مخدر گران‌تر شود. از سویی به تولید خدشه وارد شده و قاچاق افزایش خواهد یافت. امری که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز طی نامه‌ای و با دلایل بسیار این افزایش را غیرمنطقی دانسته بودند. علیرضا سلیمی، نماینده مردم محلات و دلیجان هم دلیل مخالفت خود را اینگونه بیان کرد که منشأ ۳۰ درصد از بیماری‌ها استعمال دخانیات بوده و سالانه ۶۰ هزار نفر در کشور به‌دلیل استعمال دخانیات فوت می‌کنند، باید فکری برای رفع این مشکلات کرد. محسن پیرهادی نیز در موافقت با حذف گفته بود که عوارض سیگار باعث افزایش ۸۲۰ درصدی قیمت تولید سیگار داخلی و ۱۶۰۰ درصدی تولید با برند خارجی خواهد شد که به‌طور قطع این افزایش‌ها، بالا رفتن هزینه خانوار‌ها رابه همراه خواهد داشت. علی‌اصغر باقرزاده، نماینده مردم بابلسر نیز در مخالفت با پیشنهاد حذف این بند گفت: استعمال دخانیات عامل بسیاری از مرگ‌ومیر‌ها و همچنین بسیاری از بیماری‌های قلبی و عروقی، ریوی و انواع سرطان‌هاست و در ایران بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان بار مالی برای وزارت بهداشت ایجاد می‌کند، باید فکری برای این حوزه کرد. با افزایش ۱۰ درصدی قیمت سیگار، ۴ درصد مصرف آن کاهش یافته و در بین نوجوانان و جوانان نیز تا میزان ۸ درصد کاهش خواهد یافت.

وضعیت ایران و تجربه جهانی
سالانه نزدیک به ۶۵ میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می‌شود. با توجه به مبلغ ۵۰ هزار میلیارد تومانی گردش سیگار و سهم ۸۰ درصدی بعضی از شرکت‌های خارجی از این درآمد، باید گفت که ۴۵ درصد مصرف داخل به‌صورت قاچاق وارد می‌شود. نزدیک به ۳۵۰ میلیارد نخ سیگار با برند‌های تقلبی تولید می‌شود که استاندارد‌های بهداشت را ندارند. در ۱۰ سال گذشته بیش از ۹۰ درصد دخانیات از خارج کشور تامین می‌شد، اما با وارد شدن تکنولوژی، بیش از ۸۰ درصد سیگار مصرفی کشور تولید داخل است. قیمت سیگار از سال ۱۹۶۵ به‌طور مداوم در آمریکا افزایش یافته و مطالعات نشان داده که افزایش مالیات سیگار باعث کاهش میزان استعمال آن شده است. به ازای هر ۱۰ درصد افزایش قیمت یک بسته سیگار، میزان سیگار کشیدن جوانان در حدود ۷ درصد کاهش می‌یابد. این درباره اقلیت‌ها و سیگاری‌های کم‌درآمد هم صادق است. مثلا وقتی ایالت ویسکانسین مالیات سیگار خود را به یک دلار در هر بسته افزایش داد، خط تلفن‌های مراکز ترک در مدت زمان ۲ ماه، ۲۰ هزار تماس را ثبت کرد؛ در مقابل ۹ هزار تماسی که در سال بود. سال ۲۰۱۲، آر تی‌ای بین‌الملل برای ارزیابی بار مالی اعمال شده به‌دلیل پرداخت مالیات سیگار روی خانواده‌های کم‌درآمد، تحلیلی را که در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۱ جمع‌آوری شده بود، برای دپارتمان سلامت ایالت نیویورک انجام داد.

این مطالعه نشان داد که «مالیات بالای سیگار ممکن است به جای اینکه باعث شود آن‌ها سیگار را ترک کنند، به سیگاری‌های کم‌درآمد آسیب برساند». از بین ۱۳ هزار مورد بررسی شده در ایالت نیویورک، افراد سیگاری با درآمد کمتر، ۲۳.۶ درصد از درآمد خود را صرف خرید سیگار می‌کنند. این درحالی است که افراد با درآمد بالا تنها ۲ درصد از درآمد خود را صرف این کار می‌کنند و افراد کم‌درآمد در سراسر کشور ۱۴ درصد از درآمد خود را صرف این کار می‌کنند. براساس داده‌های سازمان بهداشت جهانی در مورد مالیات‌های سیگار در سراسر جهان، ایالات متحده از نظر درصد هزینه‌های بسته سیگار از مالیات‌ها در رتبه ۳۶ از ۵۰ کشور پرجمعیت قرار گرفته است. داده‌ها نشان می‌دهد مالیات‌ها ۴۲.۵ درصد از هزینه یک بسته سیگار را در آمریکا تشکیل می‌دهد؛ در مقایسه با ۸۲.۲ درصد در انگلستان، که بالاترین مالیات سیگار را دارد.

برای حفظ سلامت جامعه چه باید کرد؟
استعمال دخانیات در کشور به زیر ۱۳ سال رسیده است و کشیدن سیگار حتی در مدارس، بین زنان و دختران نوجوان هم دیده شده است. فرید براتی‌سده، مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور در‌باره حذف مالیات سیگار به همشهری می‌گوید: «در مصرف یا مصرف نکردن مواد مختلف حالا چه مخدر و چه غیر مواد دخانی عوامل مختلفی مؤثر است. باید این مسئله را درنظر گرفت که صرف افزایش یا کاهش قیمت، اتفاق مورد نظر نخواهد افتاد. وقتی قیمت افزایش یافت مصرف‌کننده‌هایی که نتوانند یا تمایلی نداشته باشند مصرف خود را کاهش دهند درگیر مسائل دیگری خواهند شد. در جامعه ما هر روز قیمت‌ها تغییر می‌کند و مافیای مواد‌مخدر قیمت را روی نقطه‌ای نگه خواهند داشت که مصرف، خیلی با کاهش روبه‌رو نشود. با افزایش مالیات حتما میزان مصرف پایین می‌آید، اما روی دیگر ماجرا وضعیت جامعه است.» براتی موفقیت جامعه‌ای، چون آمریکا را به عوامل دیگری وابسته می‌داند. او می‌گوید: «افزایش مالیات در آمریکا همراه با قوانین و عوامل بازدارنده‌ای همراه شده است. مثلا اینکه به کودکان و افراد زیر ۱۸ سال سیگار فروخته نمی‌شود و درصورت گزارش چنین تخلفی با فروشنده برخورد جدی خواهد شد. این مسئله مهم را نباید نادیده گرفت که ما برای کاهش مصرف ابتدا باید در قوانین پیشگیرانه دقت نظر داشته باشیم. اینکه شکل بازدارندگی را ابتدا به‌وجود آوریم و بعد در حمایت از آن قوانین، به قیمت‌ها دست ببریم.» از سوی دیگر او به موارد دیگری در سیاست‌های کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «بخشی از این حذف نکردن مالیات سیگار وابسته به مسائل بهداشتی و سلامت جامعه است، اما وقتی برای کشف قاچاق و مواد‌مخدر جوایز و پاداش درنظر گرفته می‌شود، هیچ نیرویی مایل به حذف چنین جوایز و تقدیر‌هایی نیست. یعنی بی‌شک با آن مخالفت می‌شود. اما در کل نیز نمی‌شود مادام قیمت را افزایش داد. باید حدی برای آن درنظر گرفته شود تا مواد‌مخدر خطرناک‌تر و بی‌کیفیت‌تر وارد بازار نشود و از سویی این اشتیاق را ایجاد نکند که فرد با حساب سیگار گران شده سراغ جنس بی‌کیفیت رفته و سلامت جامعه را دو چندان به مخاطره بیندازد.» مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور معتقد است که ابتدا باید سیاستگذاری‌ها تغییر کند و فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال ممنوع شود و پس از آن به شکل منطقی در هزینه‌ها دست برده شود وگرنه افزایش مالیات سیگار به تنهایی تأثیر چندانی در کاهش مصرف حداقل در بلندمدت نخواهد داشت.