تجارت آزاد چیست؟

بازار آزاد یکی از اساس‌های مکتب کلاسیک یا لیبرالیزم در اقتصاد است که آدام اسمیت و دیوید ریکاردو از جمله پایه‌گذاران آن به شمار می‌روند. این مدل تجاری که در ان کالا‌ها و خدمات بدون محدودیت‌های دولتی بین و یا درون کشور‌ها انتقال می‌یابد و این محدودیت‌ها شامل مالیات و تعرفه است.

پیدایش سازمان جهانی تجارت به پس‌از جنگ جهانی دوم که صندوق بین الملی پول و بانک جهانی شکل گرفتند، بر می‌گردد. درسال ۱۹۴۴ ضرورت تشکیل نهاد سومی برای التزام بخشیدن به روابط جهانی و مناسبات اقتصادی احساس می‌شد و پیشنهاد تشکیل سازمان جهانی تجارت توسط دولت وقت آمریکا درسال ۱۹۴۵ داده شد، اما در آن مقطع به جایی نرسید. در همان زمان شورای اقتصادی اجتماعی سازمان ملل، طرح تأسیس سازمان کار را کلیدزد و پیش نویسی با تأیید دوازده کشور موسم به منشور تجارت جهانی تدوین شد که این متن مبسوطی است و گات بخشی ازآن است. هنوز مذاکرات برای تدوین این پیش نویس ادامه داشت که درسال ۱۹۴۸ موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت یا به اختصار گات توسط ۲۳ کشور، در شهر ژنو تهیه شد. تمرکز این موافقت‌نامه بر تبادلات تجاری تکیه داشت و به جهت اینکه گات نتیجه بسیار مثبتی در برقراری مناسبات بین کشور‌ها داشت توافق کنندگان این سند که ترکیبی ازکشور‌های توسعه یافته و در حال توسعه بودند تمایل داشتند تا زمانی که منشور کلیاتش به تصویب برسد، موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت به اجرای موقت دربیاید، که بدین ترتیب گات درسال ۱۹۴۸ به تصویب درآمد.

منشور هاوانا که گات بخشی از آن بود در اجلاس کوبا باتوافق ۵۳ کشور از جمله ایران به تصویب رسید. پس ازاینکه این کشور‌ها پذیرفتند باید مراجع داخلی این کشور‌ها نیز منشور هاوانا را تصویب می‌کردند. اما از این ۵۳ کشور پذیرنده تنها دو کشور توانستند منشور هاوانا را به تصویب پارلمان خود برسانند و این مسئله به خاطر این بود که در آن زمان کشور‌ها آمادگی برای قبول پیشنهاد‌های آن منشور را نداشتند.

سازمان تجارت جهانی دارای اهدافی است؛ مدیریت و نظارت بر اجرای موافقت نامه‌های امضا شده بین اعضاء (مدیریت و نظارت بر اجرای ۲۸ موافقت نامه)، مجمعی برای مذاکرات تجاری چندجانبه، همکاری با دیگر سازمان‌های بین‌المللی در زمینه مدیریت اقتصاد جهانی، ارتقا سطح زندگی مردم کشور‌های عضو، فراهم نمودن امکانات ایجاد اشتغال کامل، افزایش درآمد‌های واقعی و بالابردن سطح تقاضا، بهره‌برداری مؤثر از منابع جهانی و گسترش تولید تجارت بین‌المللی مشروط بر حفظ محیط زیست ۹. گسترش تولید و تجارت خدمات علا وه بر گسترش تولید و تجارت کالاها، بررسی و ارزیابی سیاسیت‌های تجاری اعضاء، کمک به کشور‌های درحال توسعه و اقتصاد‌های در حال گذار جهت برخورداری از مزایای نظام تجارت چند جانبه (افزایش سهم کشور‌های در حال توسعه و کمتر توسعه یافته، از رشد تجارت بین‌المللی).

ارکان و اصول‌سازمان جهانی‌تجارت

سازمان تجارت جهانی برای دستیابی به موافقتنامه‌های مورد تأیید اعضا و نیز نظارت بر حسن انجام آن‌ها از وجود ارکان مختلف تصمیم‌گیری، نظارتی، اجرایی و حقوقی بهره می‌برد. این ارکان عبارت‌اند از: کنفرانس وزیران، شورای عمومی، رکن حل اختلاف، رکن بررسی خط مشی تجاری و شوراها، وجود این ارکان تضمینی قدرتمند برای اجرای توافق‌نامه‌ها به‌شمار می‌رود. علاوه بر این ارکان، دسته‌ای از ساز و کار‌های منظم پیش‌بینی شده که به صورت دوره‌ای سیاست خارجی کشور‌ها را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و گزارشی تهیه می‌شود که در اختیار اعضا قرار می‌گیرد. البته در این سازمان یکسری موافقت نامه‌ها همچون توافق‌نامه خرید‌های دولتی وتوافق‌نامه تجارت هواپیمای غیرنظامی وجوددارد که برای همه اعضا الزام آورنیست وموافقت نامه‌های اختیاری محسوب می‌شود.

اصول سازمان تجارت جهانی

این سازمان اصول خاصی برای ورود دارد که کشور‌های عضو می‌بایست به این اصول پایبند باشند و درصورت پایبند نبودن، مجازات‌هایی علیه این کشور‌ها اعمال می‌شود. مهم‌ترین این اصول عبارت‌اند از: اصل عدم تبعیض؛ اصل دولت کاملة الوداد؛ طبق این اصل، اگر کشوری امتیاز بازرگانی یا تعرفه‌ای را در مورد یکی از کشور‌های عضو اعمال نماید، این امتیاز یا تعرفه می‌بایست در مورد تمام شرکای تجاری عضو سازمان تجارت جهانی تعمیم یابد. البته این اصل یک استثنا نیز دارد که به همگرایی‌های اقتصادی، مانند اتحادیه‌های گمرکی بین چند کشور مربوط می‌شود. در این استثنا، سازمان تجارت جهانی، سایر پیمان‌های تجاری مانند اتحادیّه اروپا یا نفتا را نیز به رسمیّت می‌شناسد. اصل رفتار ملی؛ که تبعیض در روابط تجاری را بین اتباع داخلی و سایر کشور‌های عضو سازمان تجارت جهانی، منع می‌کند؛ به معنای دیگر، کشور‌ها بایستی با کالا‌های وارداتی و تولیدات داخلی مثل امکان استفاده از ظرفیت‌های تبلیغاتی رفتاری یکسان داشته باشند.

اصل رقابت منصفانه (مقابله به مثل)؛ سازمان تجارت جهانی، نهاد تجارت آزاد نیست؛ زیرا این سازمان، نظام تعرفه‌ای و پول دارد و در شرایط محدودی سایر اشکال حمایت را مجاز می‌شمارد. به‌طور دقیق‌تر قواعد این سازمان، روابط آزادمنصفانه و عاری از اخلال را گسترش می‌دهد. بر این اساس، اعضای سازمان، باید اصول و قواعد این سازمان را رعایت کنند و گرنه با اقدامات جبرانی و حفاظتی روبرو خواهند شد. برای مثال در صورت بروز دامپینگ، کشور‌های واردکننده می‌توانند عوارض ضد دامپینگ وضع نمایند یا کشور‌ها به اقدامات حفاظتی دست بزنند.

اصل آزادسازی تدریجی تجارت؛ این اصل شامل حذف موانع غیرتعرفه‌ای و کاهش تدریجی و برنامه‌ریزی شده تعرفه‌های وارداتی است. حذف موانع غیر تعرفه‌ای یعنی کشور‌ها مجازند، تنها با وضع تعرفه‌های وارداتی از صنایع داخلی حمایت کنند.

اصل شفافیّت و پیش‌بینی پذیری؛ که شامل مسائلی مثل تعیین تعهدات کشور‌ها در تعیین و تثبیت نرخ‌های تعرفه، انتشار قوانین و مقررات کشور‌ها و اعلام آن‌ها به سازمان تجارت جهانی، تأسیس مراکز اطلاعاتی در کشورها، برای ارائه اطلاعات درخواستی سایر کشور‌های عضو و …؛ که همگی در جهت ارائه تصویر واضح‌تر از شرایط اقتصادی و تجاری کشوردر جهت پیش‌بینی فرصت‌های آتی توسط بنگاه‌های سایر کشور‌ها می‌باشد.

اصل رفتار ویژه و متفاوت؛ برای کمک به روابط محصولات تولیدی در کشور‌های در حال توسعه و کشور‌های با کمترین درجه توسعه یافتگی، برقراری نظام تعرفه‌های ترجیحی، با هدف اعطای امتیازات تجاری به بعضی از فراورده‌های این کشور‌ها مجاز است.

عضویت در سازمان تجارت جهانی

عضویت در سازمان تجارت جهانی مستلزم پذیرفتن اصول و معاهدات متعددی است که مورد قبول کشور‌های عضوقرار گرفته‌است. این مراحل شامل تقاضای عضویت، پذیرش درخواست الحاق (به عنوان عضو ناظر)، تدوین گزارش سیاست‌های تجاری کشور، تشکیل گروه کاری الحاق و در نهایت مذاکرات دوجانبه و چندجانبه‌ای به منظور تعیین شرایط عضویت و حصول توافق برای الحاق می‌باشد.

هم‌اکنون سازمان تجارت جهانی ۳۵۰ عضو دارد نزدیک به تمامی ۳۲۰ کشوری که اجلاس اروگوئه شرکت کردند، امروزدر این سازمان عضو دائم شده‌اند. سازمان تجارت جهانی برای کشور‌های عضو مجموعه‌ای از تهدیدها، فرصت‌ها، آسیب‌ها و منافع را به‌همراه دارد. همچنین این سازمان همانند سایر نهاد‌ها و سازمان‌های دیگر موجد اصولی برای اعضا می‌باشد که کشور‌هایی که خواهان عضویت در این سازمان هستند بایستی این اصول را پذیرفته و سرلوحه خود قرار دهند.

تفاوت تجارت آزاد با دیگر روش‌های تجارتی این است که تخصیص کالا در میان کشور‌های تجاری بر اساس قیمت‌های مصنوع صورت می‌گیرد که ممکن بازتاب واقعی عرضه و تقاضا باشند.

موافقتنامهٔ تجارت آزاد یکی از عناصر کلیدی مناطق تجارت ازاد است. بازار آزاد همان اقتصاد آزاد است که درآن خریداران و فروشندگان بدون هیچ قید و شرطی از لحاظ قیمت و مقدار باهم معامله می‌کنند و هیچگونه اجباری در خرید و فروش نیست. دولت افراد را آزاد گذاشته و تولیدکنندگان به خواست و رضایت خود به تولید می‌پردازند، و دولت هیچگونه مداخله‌ای برای تعین قیمت و مقدار محصول تولیدی نمی‌کند.

تجارت آزاد داری ویژگی‌های زیر است:
• تجارت کالا بدون تعرفه و گمرک و یا دیگر موانع تجاری
• دسترسی آزاد به بازار‌ها
• عدم وجود سیاست‌های منحرف کننده تجارت که به سود برخی از افراد و شرکت‌ها باشد.
• دسترسی آزاد به اطلاعات بازار
• جنبش آزاد کارگری در بین و داخل کشور‌ها
• حرکت آزاد سرمایه در بین و داخل کشورهابیشتر کشور‌های دنیا هم اکنون عضو سازمان تجارت جهانی می‌باشند که هر کدام محدودیت‌های خاصی را اعمال میکنند، اما تمامی تعرفه‌ها و موانع تجاری را بر طرف نکرده اند. همچنین بیشتر کشور‌ها نیز عضو مناطق تجارت آزاد می‌باشند که تعرفه‌های پایین تری را در بین کشور‌های عضو دارا می‌باشند. بیشتر کشور‌ها خطوط هوایی خارجی را از انتقال کالا و مسافر در داخل کشور خود منع کرده اند.