استارتاپها از موثرترین عوامل پیشرفت اقتصادی در کشورهای توسعه یافته هستند. توانمندی این شرکتها در حل مشکلات و پاسخ به نیازهای جامعه در حوزههای مختلف اقتصادی و اشتغال زایی چشمگیر آن ها، باعث گرایش جوامع به حمایت از این نوع کسب وکارها شده است.
استارتاپها در بخشهایی مانند حمل و نقل، خدمات و هتل داری در افزایش نرخ رشد اقتصادی میتوانند نقش مهمی ایفا کنند. با وجود آن که ایران کشوری مستعد با نیروهای متخصص فراوان است، اثرگذاری استارتاپها در بخش اقتصادی نادیده گرفته شده است و وجود مشکلات حقوقی، عدم تامین مالی کافی، ضعف زیرساختهای فنی و سیاست گذاریهای نامناسب، این کسب و کارها را با چالشهای بزرگی مواجه کرده است.
مشکلات ریز و درشت در جوامع مختلف به خصوص در بخش اقتصاد باعث ایجاد مفهوم جدیدی در ایجاد کسب وکار شده است؛ که امروزه استارتاپ نام دارد. استارت آپ یک مجموعه نوپا است که راه حلی نوین را برای یک مساله ارائه میکند، در حالی که تضمینی برای موفقیت مجموعه از طریق راه حل ارائه شده وجود ندارد.
شرکتهای بزرگی مانند مایکروسافت، گوگل، فیسبوک ابتدا نوعی استارتاپ بودهاند. در میان شرکتهای کوچک و متوسط، شرکتهای نوپا نقش مرکزی در ایجاد شغل و افزایش نرخ رشد و نوآوری دارند. نقش کلیدی استارتاپها در توسعه اقتصادی، حل مشکلات تولید و اشتغال زایی موجب شده است در بسیاری از کشورها ظرفیتها و فرصتهای خوبی اختیار این شرکتها قرار گیرد. دلیل گرایش به نوپاهای فناوری محور در دنیای امروز، پتانسیل بزرگ به وجود آمده توسط فناوری اطلاعات و دنیای اینترنت است.
در ایران نیز فعالیتهای استارتاپی طی چند سال گذشته به صورت جدی دنبال شده است. هر چند که هنوز نگاه جدی و حمایتی مناسبی در سطوح جامعه نسبت به این نوع کسب وکارها شکل نگرفته و مشکلات بسیاری در مسیر رشد و توسعه آنها قرار دارد. در این پژوهش چالشهای استارت آپها در ایران بررسی خواهد شد.
استارتاپها و اشتغال زایی
ظرفیت ایجاد اشتغال توسط استارتاپها بسیار بالا و به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم است. اشتغال زایی مستقیم معمولا نفرات کمی را در بر میگیرد، اما در اشتغال زایی غیرمستقیم دایره افرادی که از طریق این پلتفرمها وارد محیط کسب وکار میشوند بسیار گسترده است. اسنپ، تپسی و کافه بازار از جمله استارتاپهای بسیار موثر در زمینه اشتغال زایی غیرمستقیم و درآمدزایی بالا هستند. فین تک ها، حمل و نقل، گردشگری، هتل داری و بخش خدمات از جمله حوزههایی هستند که فعالیتهای استارتاپی در تکمیل و تقویت زنجیره ارزش آنها در اقتصاد کشور، بسیار موثر است.
تامین مالی استارتاپها
نحوه تامین مالی استارتاپها در طی چرخه عمر آنها تغییر میکند. چرخه استارتاپ شامل شش مرحله تحقیق، امکان سنجی، توسعه، معرفی، رشد و بلوغ میشود. در مراحل تحقیق و امکان سنجی هنوز استارتاپ شکل نگرفته و تنها یک تیم به ایده پردازی مشغول است. در این مراحل ایده پرداز نیازمند کمک دولتی یا کمک مالی از طرف نزدیکان است. پس از ورود به مرحله توسعه، استارت آپ شکل میگیرد.
خطر سقوط استارتاپ در این مرحله بسیار جدی است. سرمایه خطرپذیر پولی است که به یک کارآفرین یا یک کسب وکار نوپا در مراحل اولیه توسعه آن اعطا میشود، با این امید که در آینده نرخ بازگشت سرمایه گذاری بسیار بالایی خواهد داشت. در واقع سرمایه گذاری خطرپذیر یک نیروی کوچک، ولی بسیار قوی در اقتصادهای توسعه یافته به شمار میرود. کسب وکارهایی که از طرف سرمایه گذاران خطرپذیر مورد حمایت قرار میگیرند، مستقیما در توسعه فناوری تاثیرگذار هستند.
فرشتگان کسب وکار اغلب کارآفرینان یا بازنشستگان موفقی هستند که در کسب وکارهای نوپا به صورت فعال سرمایه گذاری مالی و زمانی میکنند. فرشتگان کسب وکار میتوانند هم تجربیات خود را در اختیار کارآفرینان قرار دهند هم دسترسی آنها به همکاران راهبردی و سرمایه گذاران خطرپذیر را امکان پذیر کنند.
مهمترین روش تامین مالی برای استارتاپها شتاب دهنده هاست. شتاب دهنده، شرکتی است که از ابتدای کار، یک استارتاپ را زیر پوشش خود درمی آورد. شتاب دهندهها با سرمایه گذاری اولیه روی یک شرکت نوپا، درصدی از مالکیت آن را در اختیار گرفته و در مقابل به گردانندگان پروژه آموزشهای لازم و خدماتی در مسیر ارزش آفرینی سریعتر برای کسب موفقیت بهتر را میدهند.
چالشهای استارتاپها در ایران به دو بخش چالشهای محیطی و چالشهای داخلی تقسیم میشوند که در ادامه توضیح داده میشود.
چالشهای محیطی در واقع عوامل غیر قابل کنترلی هستند که اکثرا خارج از محیط استارتاپها قرار دارند و استارتاپها به تنهایی قادر به رفع آنها نیستند. مهمترین چالش محیطی مربوط به تامین مالی و سرمایه گذاری است. «ناقص بودن زنجیره تامین مالی طرحهای نوآور و شرکتهای نوپا»، «نوپا بودن نهادهای متولی در نظام مالی کشور»، «نبود بسترهای حقوقی برای سرمایه گذاری خطرپذیر» و «عدم توجه به جنبههای اقتصادی این زمینه» باعث عدم ورود جدی افراد به حوزه سرمایه گذاری خطرپذیر شده است. همچنین ناپایداری در مدیریت نهادهای دولتی موجب کاهش احتمال موفقیت برنامههای بلند مدت شده است.
چالشهای حقوقی از جمله حقوق مالکیت فکری و مسائل مربوط به معافیتهای مالیاتی، تورم و پیچیدگی مقررات کسب وکار موجب میشود کارآفرینان به جای تمرکز بر خلاقیت، بیشتر درگیر مشکلات بیمهای و مالیاتی باشند.
منابع انسانی به عنوان یک عامل کلیدی در موفقیت بخشهای مختلف اقتصادی و انواع کسب وکارها نقش موثر و حیاتی دارند. کمبود مهارت و نیروی انسانی متخصص و نهادهای پشتیبان برای ارائه خدمات فنی و مشاوره در فعالیتهای استارت آپی از دیگر چالشهایی است که استارت آپها با آن مواجه هستند.
سیاست گذاریهای دولت و ضعف در سیاست گذاری، به رغم تلاشها و اقدامات ارزشمند، همچنان از چالشهای رشد استارتاپها است. ظهور پدیدههای جدید در عرصه اشتغال طی سالهای اخیر، نیازمند سیاستگذاریهای ویژهای است که بتواند بین رویههای سنتی و شرایط جدید توازن برقرار کند.
مسائل فرهنگی و اجتماعی از دیگر مواردی است که به عنوان چالش استارتاپها معرفی میشود. یکی از ملزومات خریدوفروش در فضای مجازی، وجود اعتماد عمومی به فضای این نوع کسب وکارها است، این اعتماد تاکنون به صورت گسترده در کشور شکل نگرفته است.
خطرپذیری پایین و ترس از شکست، هزینههای بالای زندگی، نگاه نامناسب جامعه به افراد شکست خورده در کسب وکار و هزینههای مالی و غیرمالی دیگری که به افراد شکست خورده تحمیل میشود، باعث کاهش گرایش افراد جامعه به سمت فعالیتهای کارآفرینی و استارت آپی شده است. درحالی که در کشور ما با توجه به شرایط متفاوت و نیروی جوان تحصیل کرده و مستعد، میتوان با سوق افراد به سمت فعالیتهای کارآفرینانه پیشرفت اقتصادی چشمگیری حاصل کرد.
زیرساختهای فنی نیز از جمله چالشهای استارتاپها در کشور به شمار میآیند. کیفیت پایین زیرساختهای ارتباطی و اطلاعاتی مانند پهنای باند و سرعت اینترنت و مراکز داده، بالا بودن قیمت خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور، زیرساخت نامناسب برای بهره برداری از فناوریهای جدید همچون تحلیل دادههای حجیم و ارتباطات سیار از جمله مواردی است که سبب دشواری در دسترسی به زیرساختهای فنی میشود.
چالشهای داخلی عوامل قابل کنترلی هستند که توسط خود شرکتها قابل رفع است. این چالشها عموما پیرامون مسائلی، چون بازاریابی و مدیریت راهبردی قرار دارند. جهت گیری و تبلیغات نامناسب، عدم شناخت نیاز مشتری، عدم تناسب محصول و بازار، طراحی یک مدل کسب وکار گسترش نا پذیر، تیم سازی نامناسب و ضعف در کار تیمی از جمله چالشهای درونی استارتاپها هستند.
اهمیت ویژه استارتاپها در رشد اقتصادی کشورها موجب گرایش به گسترش فرصتها و ظرفیتها در این زمینه شده است. با وجود اقدامات و تلاشهای اخیر برای حمایت از این نوع کسب وکارها، چالشهای فراوانی در راه توسعه آنها در کشور وجود دارد. مهمترین مشکل کارآفرینان، تامین مالی و جذب سرمایه گذاران است.
با تمرکز بر روی نظام سرمایه انسانی از جمله آموزش نیروی انسانی با مهارت، بهبود سامانههای زیرساختی، نظامهای اجتماعی مانند ایجاد شبکههای اعتماد، نظامهای تامین مالی و نظامهای تنظیم مقررات مانند بازبینی قوانین در حوزه کسب وکار و کارآفرینی میتوان مشکلات این زمینه را به حداقل رساند.