فرونشست زمین در ایران بحرانی درحال فراموشی

اشتراک گذاری:

کد خبر: ۳۷۶۸۱۶

۲۹ ارديبهشت ۱۴۰۱ - ۱۰:۰۰

فرونشست زمین در ایران از بحران‌های زیست‌محیطی مهم چندسال اخیر ایران است که مهم‌ترین علل آن در حال حاضر بحران آب است.

فرونشست زمین در ایران بحرانی درحال فراموشی

فرونشست زمین در ایران از بحران‌های زیست‌محیطی مهم چندسال اخیر ایران است که مهم‌ترین علل آن در حال حاضر بحران آب است. ایران جزو کشور‌هایی با بیشترین فرونشست زمین است، به حدی که میزان فرونشست زمین در ایران ۹۰ برابر میانگین کشور‌های توسعه یافته‌است.

درحال حاضر ۳۰۰ دشت ایران دچار این بحران هستند؛ در برخی از دشت‌های ایران شرایط از فرونشست عبور کرده و زمین وارد مرحله بحرانی ایجاد فروچاله‌ها قرار گرفته‌است، از مناطق با شرایط بحرانی می‌توان به دشت کبوترآهنگ همدان، دشت ورامین، دشت نظرآباد، دشت تهران، دشت مشهد و نیشابور، دشت‌های استان کرمان، اصفهان و قزوین اشاره کرد.

بحران آب اصلی‌ترین و مهم‌ترین عامل فرونشست زمین است. باتوجه به کمبود بارندگی‌ها در چندسال اخیر ایران و کم شدن آب پشت سدها، برای تأمین آب باید از آبخوان‌های زیر زمینی برداشت می‌شد که نتیجه این عمل از بین رفتن سفره آب‌های زیرزمینی و سست شدن خاک و فرونشست شد.

دلیل فرونشست این است که، در حالت تعادل طبیعی، فشار هیدرولیکی آب زیرزمینی، در منافذ آبخوان، مقداری از وزن زمین را تحمل می‌کند. هنگامی که آب‌های زیرزمینی توسط انسان بیش از حد برداشته شود، فشار‌های منافذ در آبخوان افت می‌کند و فشرده سازی و تراکم آبخوان رخ می‌دهد.

هنگامی که آبخوان فشرده شود، باعث فرونشست زمین، پایین رفتن یا افت سطح زمین می‌شود. از عوامل تشدید کننده کمبود آب که عامل اصلی فرونشست زمین است نیز می‌توان به مصرف بالای آب در شهروندان ایرانی (که میانگین مصرف آب در ایران در اوج مصرف ۳۰۰ لیتر در شبانه روز است که دوبرابر میانگین جهانی است)، عدم اصلاح الگوی مصرف در صنعت کشاورزی ایران، تغییرات اقلیمی و عدم مدیریت آب اشاره کرد.

حفر تونل‌های مترو یکی از عوامل فرونشست زمین هستند فرونشست زمین بر اثر حفر تونل‌های مترو در شهر تهران که خطوط متروی بیشتری نسبت به شهر‌های دیگر دارد بیشتر است به طوری که در مناطقی، زمین بر اثر حفر مترو زمین ۴ میلیمتر نشست کرده‌است. البته میزان فرونشست بر اثر این عامل به مراتب کم‌تر و جزئی‌تر است.

پدیده فرونشست تدریجی است و نیاز به مدیریت دارد و فرونشست در تهران نیز مربوط به جنوب شهر تهران و دشت شهریار می‌شود که به مناطق شهری نیز کشیده شده است.

بیشتر بخوانید: خطری که در تهران جدی و در حال پیشروی است

رئیس کل سازمان ترازیابی کشوری گفت: در مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۷ و ۱۸ تهران فرونشست در حال کشیده شدن به مناطق شهری است و به عنوان مثال در منطقه چهاردانگه سرعت فرونشست در یک بازه کم در حال افزایش است.

معصومه آمیغ رئیس کل سازمان ترازیابی کشوری در پاسخ به این پرسش که تبعات فرونشست زمین چیست؛ گفته است: از مهم‌ترین ضرر‌هایی که فرونشست زمین و فشرده سازی خاک می‌تواند ایجاد کند این است که آبخوان‌ها را از بین خواهد برد و سفره‌های آب‌های زیر زمینی ما که منابع بی نظیر تجدید ناپذیرهستند نیز از میان خواهند رفت و بزرگترین ضربه به صنعت کشاورزی یک منطقه خواهد خورد.

وی در ادامه بیان کرده است: از میان رفتن آب خوان‌ها موجب از بین رفتن خاک‌های حاصل خیز یک منطقه و تخریب سیستم‌های آبی آن منطقه خواهد شد و در نتیجه آن منطقه کم کم به یک منطقه بیابانی تبدیل خواهد شد و خود می‌تواند در بحث بیابان زایی و ایجاد گرد و غبار در منطقه مشکل آفرین شود و همچنین هیدرولوژی منطقه را تغییر خواهد داد و تغییرات ارتفاعی که به وجود می‌آید خود به تنهایی سیل آب‌ها را تشدید خواهد کرد و به عنوان مثال در استان گلستان که شاهد فرونشست‌های گسترده هستیم شاهد وقوع سیل نیز هستیم.

آمیغ در پاسخ به این پرسش که فرونشست زمین در مناطق شهری چه تبعاتی دارد؛ گفته است: در مناطق شهری فرونشست زمین منجربه آسیب دیدگی ساختمان ها، پل‌ها و خطوط حمل و نقل خواهد شد و در حال حاضر نیز شرکت راه آهن بسیار پیگیر بحث فرونشست زمین است چراکه فرونشست زمین آسیب‌هایی به خطوط ریلی خواهد زد و به عنوان مثال راه آهن تهران_مشهد و در اطراف ورامین فرونشستی رخ داده است که مسئولان قطار هنگام عبور از آن منطقه سرعت خود را کاهش می‌دهند و خیلی از خطوط ریلی ما نیز از مناطق فرونشست زمین می‌گذرند و این فرونشست زمین منجر به شکستگی خطوط ریلی می‌شود و ممکن است منجر به واژگونی قطار و فجایع انسانی شود.

وی گفته است که در خطوط آب رسانی، گاز و فاضلاب نیز فرونشست زمین می‌تواند مشکل آفرین باشد و وقوع زلزله‌هایی با ریشتر کم در مناطقی که دچار فرونشست هستند از آنجا که پی ساختمان در فرونشست قرار گرفته است می‌تواند خرابی خیلی بیشتری ایجاد کند.

در ادامه علی بیت‌اللهی دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی درباره خطر فرونشست و فروریزش زمین در محور‌های درون‌شهری از جمله اتوبان‌ها در شهر‌هایی نظیر تهران اظهار کرده است: این نشست‌های ناگهانی یا فروریزش‌ها را در مورد شهر تهران از سال ۹۵ تا به حال بررسی کردیم و یکی از دلایل عمده‌ای که برای آن به دست آمد، اثر قنوات متروکه تهران بر این فروریزش‌ها بود. مواردی که ممکن است منجر به ریزش‌های ناگهانی و ایجاد فروچاله‌ها شود و حوادثی را نیز ایجاد کند.

وی ادامه می‌دهد: همانطور که می‌دانیم رشته قنات‌های متعددی در سطح شهر تهران وجود دارد که از زمان‌های قدیم و از عهد قاجار وجود داشته است. این قنات‌ها عمده‌ترین سیستم شبکه انتقال آب از شمال تهران به باغات شهرری و جنوب تهران بودند. این رشته قنات‌ها طول زیادی دارند و طولی که در حال حاضر برای آن مورد شناسایی قرار گرفته و تخمین زده می‌شود، بیش از ۵۵۰ کیلومتر است. در این خصوص بیش از ۵۰ هزار میله قنات نیز شناسایی شده و انتظار می‌رود به همین تعداد هم شناسایی نشده باشد.

بیت‌اللهی با اشاره به وسعت شهر تهران درگذشته اظهار می‌کند: در گذشته تهران بیشتر در منظقه ۱۲، شهرری و چنین محدوده‌هایی متمرکز بود و اراضی شمالی تهران که حالا مناطق جمعیتی ۲۲گانه شهر تهران را تشکیل می‌دهند، وجود نداشت؛ بنابراین قنات‌ها مسیر‌هایی برای انتقال آب، زراعت و باغداری در جنوب شهر بودند. با توسعه شهری، تمامی آن اراضی و باغاتی که به آب نیاز داشتند، به ساختمان تبدیل شدند و وسعت شهر به صورت ناگهانی افزایش پیدا کرد و حالا در این شرایط دیگر رشته قنات‌ها دارای موضوعیت نیستند. در آن آن زمان به آب قنوات برای آبیاری باغات نیاز داشتیم، اما حالا زمین‌ها کاربری خود را عوض کرده و تبدیل به ساختمان شده‌اند، اما رشته‌قنات‌ها به حال خود رها شدند.