تفاوت رمزارز ملی با ارزهای دیجیتالی

در ماه‌های اخیر ارز‌های دیجیتالی رمزنگاری شده (cryptocurrency) از جمله بیت کوین، مونرو، ریپل و اتریوم از محبوبیت و استقبال بی‌نظیر برخوردار شدند و کاربران بسیاری در جهان به دنبال استخراج و تبدیل پول‌های خود به ارز‌های دیجیتالی هستند.

رمز ارز چیست؟

کریپتوکارنسی یا رمزارز به دسته‌ای از پول و ارز‌های دیجیتال گفته می‌شود که در آن‌ها از رمزنگاری (کریپتوگرافی و کد گذاری شده) برای تراکنش‌های مالی استفاده شده‌است. ارز‌های دیجیتال مدت‌ها قبل از اینکه اولین ارز مجازی به وجود بیاید، به عنوان یک ساختار تئوریک وجود داشت تا بتواند جایگزینی برای مدل فعلی مبادلات و پول‌های رایج بشود.

بازار کریپتو یا ارز دیجیتال از سال ۲۰۰۸ شاهد رشد بی‌سابقه‌ای در فناوری‌های نوین مالی بوده است؛ به‌ویژه با ظهور اخیر پروتکل‌های پیشرفته که اکوسیستم بازار ارز دیجیتال را در سطح جدیدی از بستر‌های کاربردی قرار داد. با این حال، به نظر نمی‌رسد هیچ رویکردی در بازار ارز دیجیتال، به اندازه رمز ارز ملی تاثیر مهمی بر مناسبات اجتماعی و اقتصادی جوامع بگذارد. به همین دلیل است که طی چند سال گذشته، کشور‌ها یکی پس از دیگری، اهداف خود را بر توسعه دارایی‌های دیجیتالی ملی خود قرار داده‌اند. چین در مراحل آزمایشی نهایی یوان دیجیتال خود است، کره جنوبی و برزیل اخیرا ارز‌های دیجیتال خود را آماده رونمایی کرده‌اند، اتحادیه اروپا تحقیق در مورد توسعه رمز ارز مشترک اروپایی را آغاز کرده است و فدرال رزرو آمریکا، گام‌های مهمی برای حرکت به سمت دلار دیجیتال برداشته است؛ لذا به نظر می‌رسد کشور‌های مذکور، عزم جدی برای خلق و توسعه یک ارز دیجیتال ملی و دستیابی به یک نظام مبادلاتی ایمن، فراگیر، کارآمد و نوآورانه دارند.

ایبِنا در مجموعه مقالاتی به بررسی رمز ارز‌های ملی و موارد پیرامون آن می‌پردازد. در اولین مقاله از این مجموعه مقالات، ابتدا با مفهوم ارز دیجیتال ملی آشنا می‌شویم و تاریخچه پیدایش ارز دیجیتال بانک مرکزی را مرور می‌کنیم. سپس نیازسنجی ضرورت انتشار رمز ارز ملی، تفاوت رمز ارز ملی با ارز‌های دیجیتال مرسوم، تفاوت ارز دیجیتال بانک مرکزی با بانکداری دیجیتال مرسوم، اهداف رمز ارز‌های ملی و شناخت انواع رمزارز‌های ملی را در دستور بررسی و پژوهش قرار می‌دهیم.

رمز ارز ملی (ارز دیجیتال ملی) چیست؟

رمز ارز ملی یا ارز دیجیتال ملی که با عنوان ارز دیجیتال بانک مرکزی (Central Bank Digital Currency) در جهان شناخته می‌شود، یک توکن دیجیتالی و اساساً یک پول نقد الکترونیکی است که توسط بانک‌های مرکزی منتشر شده و توسعه می‌یابد و به موسسات مالی، مشاغل و افراد اجازه می‌دهد تا پرداخت‌ها و نقل و انتقالات الکترونیکی خود را در بستری ایمن و پایدار انجام دهند. این بستر پولی، با نظارت کامل بانک مرکزی هر کشور، واسطه تراکنش‌های مالی یعنی بانک‌ها را حذف کرده و به تراکنش‌ها اجازه می‌دهد مستقیماً از فردی به فرد دیگر مثلا از مشتری به فروشنده، منتقل شوند؛ لذا رمز ارز ملی به حذف خطرات ناشی از احتمال ورشکستی یک بانک یا موسسه مالی که همواره کاربران را تهدید می‌کند، می‌انجامد و ارتباط مستقیمی بین متقاضیان و بانک مرکزی ایجاد می‌کند.

بسته به چارچوب‌هایی که برای پیاده‌سازی دارایی‌های در گردش استفاده می‌شود، رمز ارز ملی ممکن است از فناوری بلاک چین نیز استفاده کند. همچنین دو طبقه بندی اصلی برای ارز دیجیتال بانک مرکزی وجود دارد: دسته خرده‌فروشی، که متمرکز بر عموم مردم با کاربرد‌های روزمره است و دسته عمده فروشی، که هدف آن تسهیل تراکنش‌ها و تسویه حساب‌ها فی ما بین سازمان‌ها و مؤسسات مالی است.

توجه به این نکته ضروری است که هیچ کدام از ارز‌های دیجیتال ملی دقیقاً مانند دیگری عمل نمی‌کند. تقریباً مانند هر سیاست یا ابتکار حاکمیتی، هر کشوری رویکرد خاص خود را برای خلق، انتشار، توسعه و سازمان دهی یک رمز ارز ملی دارد.

تاریخچه پیدایش ارز دیجیتال بانک مرکزی

در طول قرن ها، اشکال مختلف پول برای رفع نیاز‌های اقتصادی زمان خود پدیدار شده است. سکه‌ها، اسکناس‌ها، چک‌ها و کارت‌های اعتباری هر کدام در زمان خود، نوآوری‌های تحول آفرین در بازار‌های پولی و مالی ایجاد کرده‌اند. در دهه‌های اخیر، فناوری‌های پرداخت جدید به این فهرست اضافه شده‌اند؛ از اپلیکیشن‌های پرداخت مبتنی بر گوشی‌های هوشمند تا استیبل کوین‌ها و شکل جدیدی از پول در قالب ارز دیجیتال بانک مرکزی که در حال خلق، انتشار و توسعه است.

ایده اولیه خلق و انتشار رمز ارز‌های ملی توسط بانک مرکزی کشور‌ها از سال ۲۰۱۴ با الهام از ارز‌های دیجیتال قدرتمندی مانند بیت کوین و اتریوم پایه ریزی شد. این ایده در هنگامه‌ای به منصه ظهور رسید که نگاه و رویکرد گردانندگان بازار‌های سرمایه در جهان با سرعت و شدت بسیار بالا از نظام‌های پولی کلاسیک به سمت بازار‌های نوین غیرمتمرکز سوق پیدا کرده بود. نوسانات شدید بازار کریپتو، غیرمتمرکز بودن آن، بی ثباتی بازار ارز‌های دیجیتال به دلیل ارزش‌گذاری بازار توسط سرمایه گذاران، استفاده از حدس و گمان برای معاملات این بازار و از همه مهم تر، فراگیر شدن استفاده از بازار کریپتو در مبادلات تجاری مهم و اصلی در جهان و عدم امکان نظارت بر فرآیند‌های مالی آنها، بانک‌های مرکزی را بر آن داشت که به دنبال طراحی و انتشار یک بستر پولی باشند که علاوه بر ایجاد سهولت در تراکنش‌ها، پایدار و ایمن عمل کند. ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی را می‌توان به‌عنوان بسط دیجیتالی اشکال موجود پول بانک مرکزی، یعنی پول نقد و حساب‌های تسویه بانک مرکزی در نظر گرفت.

نیازسنجی ضرورت انتشار رمز ارز ملی

اولین مولفه‌ای که نیازسنجی ضرورت خلق و انتشار ارز‌های دیجیتال ملی را بیش از پیش نمایان می‌کند، کاهش هزینه چاپ پول است. زیرا انتشار پول به صورت ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی در فرمت الکترونیکی، به دلیل عدم نیاز به کاغذ خاص، هولوگرام و سایر اقدامات امنیتی، قطعا چاپ و انتشار پول را ارزان‌تر می‌کند.

دومین مولفه این انقلاب پولی این است که یک ارز دیجیتال مستقل، جایگزین موثری برای نظام تسویه حساب دلاری ایالات متحده خواهد بود. این امر تأثیر هرگونه تحریم بر نظام‌های پولی-مالی کشور‌ها را تا حد زیادی از بین خواهد برد و تهدید تحریم را هم در سطح دولتی و هم در سطح شرکت‌های خصولتی و خصوصی، به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد.

سومین مولفه این است که رمز ارز‌های ملی در واقع می‌توانند پرداخت‌ها را تسریع کنند، حجم تراکنش‌ها را افزایش دهند و در نتیجه سطح تولید ناخالص داخلی را که به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا به شدت کاهش یافته بود، افزایش دهند.

آنچه که مرکز تحقیقات مالی دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۲۱ منتشر کرد حاکی از این بود که ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی به دلیل مزایای منحصر به فردی که دارند، قطعا محبوبیت زیادی برای تراکنش‌های عمومی پرکاربرد همچون پرداخت در مترو، سامانه حمل و نقل درون شهری، سامانه حمل و نقل هوایی، صنعت خدمات غذایی زنجیره‌ای همچون مک دونالد، کی اف سی، استارباکس، فروشگاه‌های زنجیره‌ای والمارت و... خواهند داشت که این امر نیاز به زمان و بسترسازی‌های جامع و مدون دارد؛ همانگونه که ورود واحد پولی یورو به گردش مالی اروپا که از سال ۱۹۹۹ در ۱۸ کشور اروپایی آغاز شد، یک فرآیند آنی و برق آسا نبود.

تفاوت رمز ارز ملی با ارز‌های دیجیتال مرسوم

اگرچه ایده خلق رمز ارز‌های ملی از ارز‌های دیجیتال مرسوم و فناوری بلاک چین نشات می‌گیرد، اما رمز ارز‌های بانک مرکزی، تفاوت اساسی نسبت به ارز‌های دیجیتال مرسوم دارند. سازوکار خلق، انتشار و توسعه یک رمز ارز ملی توسط بانک مرکزی هر کشور به صورت شفاف و سازماندهی شده، کنترل و مدیریت می‌گردد، در حالی که منشا مشخصی برای خلق ارز‌های دیجیتال مرسوم وجود ندارد. ارز‌های دیجیتال مرسوم، چون تقریباً همیشه غیرمتمرکز هستند، به این معنی که نمی‌توانند توسط یک مرجع قانونی و رسمی، رصد شوند، نظارتی بر مبادلات و ساختار عرضه و تقاضای آن وجود ندارد.

بازیگر و گرداننده اصلی یک رمز ارز ملی، بانک مرکزی، نهاد حاکمیت و ساختار پولی-مالی یک کشور است درحالیکه بازیگران اصلی بازار کریپتو، فقط و فقط سرمایه‌گذاران حقیقی هستند.

اکوسیستم رمز ارز‌های ملی، نمایی اجمالی از یک نظام ارزی جایگزین را ارائه می‌دهند که در آن، مقررات دست و پا گیر، شرایط هر تراکنش را تعیین نمی‌کند، تکثیر یا جعل آن‌ها سخت است و با بکارگیری مکانیسم‌های اجماع پیشرفته که از دستکاری جلوگیری می‌کنند، ایمن و پایدار می‌گردند.

ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی به گونه‌ای طراحی شده اند که شبیه ارز‌های رمزنگاری شده باشند، اما ممکن است به فناوری بلاک چین یا ابر مکانیسم‌های ایمن سازی نیاز نداشته باشند.

علاوه بر این، با توجه به اینکه ارز‌های دیجیتال مرسوم، دارای ساختار غیررسمی و غیرمتمرکز هستند، ارزش آن‌ها توسط احساسات سرمایه گذار، استفاده و علاقه کاربر تعیین می‌شود؛ لذا جز دارایی‌های بی‌ثبات محسوب شده که برای سفته‌بازی مناسب‌تر هستند و این مسئله باعث می‌شود ارز‌های دیجیتال مرسوم، کاندید مناسبی برای بکارگیری در یک نظام مالی ساختارمند نباشند.

تفاوت ارز دیجیتال بانک مرکزی با بانکداری دیجیتال مرسوم

حال سوالی که مطرح می‌شود این است که اگر ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی، صرفاً نسخه دیجیتالی پول ملی یک کشور هستند، چه چیزی آن‌ها را در فرآیند استفاده و انتقال پول، با بانکداری دیجیتال مرسوم متفاوت می‌کند؟

پاسخ در این واقعیت نهفته است که ارز‌های دیجیتال بانک مرکزی مانند پلتفرم‌های بانکداری سنتی، بازنمایی دیجیتالی پول نیستند، بلکه خود پول صادر شده توسط بانک مرکزی هستند.

یک رمز ارز ملی، احتمالاً دقیقاً مانند اسکناس‌های کاغذی یا بیت کوین عمل نمی‌کند، اما برخی از ویژگی‌های دیجیتالی مشابه پول نقد فیزیکی را در خود دارد. در این بستر، دارایی‌ها به راحتی بین نهاد‌ها قابل انتقال است و در کیف پول‌ها یا پلتفرم‌های شخص ثالث دارای ارزش مشابهی خواهند بود. این ویژگی‌ها برای ذخیره سازی آن‌ها نیز صدق می‌کند. یعنی کاربران رمز ارز‌های ملی، توکن‌ها را در کیف پول دیجیتال خود ذخیره می‌کنند و از دارایی‌های خود در هر کجایی که باشند، می‌توانند استفاده کنند.

اهداف رمز ارز‌های ملی

-افزایش امنیت حریم خصوصی در بستر وب و فضای الکترونیک جهت نقل و انتقالات ایمن پولی

-سهولت دسترسی، انتقال پول و انجام تراکنش‌های مالی برای مشاغل، اشخاص حقیقی و مصرف کنندگان

-کاهش هزینه‌های مورد نیاز برای مدیریت، اصلاح و نگهداری از نظام‌های مالی پیچیده

-کاهش هزینه‌های تراکنش‌های بین مرزی

- کاهش خطرات استفاده از ارز‌های دیجیتال مرسوم به شکل فعلی: ارز‌های دیجیتال مرسوم بسیار پر نوسان هستند و ارزش آن‌ها دائماً در حال تغییر است. این نوسانات می‌تواند باعث استرس مالی شدید در بسیاری از افراد شود و بر ثبات کلی یک اقتصاد تأثیر بگذارد. اما رمز ارز‌های ملی که توسط دولت‌ها حمایت شده و بوسیله یک بانک مرکزی خلق، رصد و مدیریت می‌گردد، ابزاری پایدار جهت مبادلات قابل اعتماد و ایمن برای خانوارها، مصرف کنندگان و صاحبان کسب و کار‌ها خواهد بود.

انواع رمز ارز‌های ملی

۲ دسته برای رمز ارز‌های ملی وجود دارد:

-دسته عمده فروشی

-دسته خرده فروشی.

رمز ارز‌های ملی عمده فروشی، در درجه اول توسط سازمان‌ها و موسسات مالی استفاده می‌شوند. رمز ارز‌های ملی خرده فروشی، به مانند اشکال فیزیکی ارزها، توسط اشخاص حقیقی، مصرف کنندگان و صاحبان مشاغل و کسب و کار‌ها بکار گرفته می‌شوند.

رمز ارز‌های ملی عمده فروشی

این نوع از رمز ارز‌های ملی، مشابه نگهداری ذخایر در بانک مرکزی هستند. در این سازوکار، بانک مرکزی به موسسات مالی یک حساب پولی اعطا می‌کند تا وجوه را سپرده گذاری کنند یا از آن برای تسویه نقل و انتقالات بین بانکی استفاده کنند. سپس در این بستر، بانک‌های مرکزی می‌توانند از ابزار‌های سیاست پولی مانند ذخایر الزامی یا سود موجودی ذخیره برای تأثیرگذاری بر وام‌دهی و تعیین نرخ‌های بهره استفاده کنند.

رمز ارز‌های ملی خرده فروشی

این ارز‌های دیجیتال ملی، مورد حمایت دولت هستند و توسط اشخاص حقیقی، مصرف کنندگان، صاحبان مشاغل و کسب و کار‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. رمز ارز‌های ملی خرده فروشی، ریسک واسطه‌ها را حذف می‌کنند؛ یعنی با وجود این رمز ارزها، خطر ورشکستگی خلق کنندگان ارز‌های دیجیتال مرسوم و از بین رفتن دارایی‌های مردم، برطرف می‌شود.

دسته خرده فروشی شامل ۲ نوع رمز ارز ملی است. تفاوت این ۲ نوع، در نحوه دسترسی و استفاده کاربران از واحد پول خود است:

-رمز ارز‌های ملی خرده فروشی مبتنی بر توکن‌های خصوصی

این رویکردِ رمز ارز ملی خرده فروشی، به کاربران اجازه می‌دهد تا تراکنش‌ها را به صورت ناشناس انجام دهند.

-رمز ارز‌های ملی خرده فروشی مبتنی بر حساب عمومی

در این رویکرد، برای دسترسی به یک حساب، نیاز به شناسایی دیجیتال وجود دارد.