چرا داریم خفه می‌شویم؟!

در سیاره‌ای که تحت فشار اقلیمی فزاینده‌ای قرار دارد، طوفان‌ها در کشور‌های بیابانی قرارگرفته در کمربند گرد و غبار تشدید می‌شوند. این بحران‌های اکولوژیکی، تهدید‌ها را برای سلامت انسان، اقتصاد و امنیت در کشور‌های خلیج فارس تشدید می‌کند. این مسایل ابعاد فرامنطقه‌ای نیز دارندو می‌توانند محرک بالقوه درگیری‌های بین دولت‌های آینده در سراسر خاورمیانه باشند. بسته شدن موقت بنادر، فرودگاه‌ها و مدارس در ایران، عراق و برخی از کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس در ماه گذشته نشان داد که طوفان‌های غبار در ماه‌های اخیر تا چه اندازه خسارات بر تجارت، سفر و زندگی روزمره مردم این کشور‌ها وارد کرده است.

از لغو پرواز‌ها تا مشکلات حاد تنفسی
فرودگاه بین‌المللی کویت ماه گذشته دو بار تمام پرواز‌ها را به حالت تعلیق درآورد. در ۱۶ ماه می، عملیات دریایی در سه بندر کویت (دوحه، شعیبه و شعیخ) به دلیل شرایط بد اقلیمی به حالت تعلیق درآمد. طوفان‌های شن، ریاض و سایر مناطق عربستان سعودی را درنوردید و در ماه می، منجر به بستری شدن دست کم ۱۲۰۰ نفر در این کشور شد. برج خلیفه دبی، بلندترین ساختمان جهان نیز پشت لایه عظیمی از گردوغبار قابل مشاهده نبود.

در ایران نیز مدارس و ادارات دولتی تعطیل شد و ۱۰‌ها تاخیر یا لغو پرواز در غرب ایران اتفاق افتاد. در خوزستان، سخت‌ترین منطقه ایران، دست کم ۸۰۰ نفر با مشکلات تنفسی به بیمارستان‌ها مراجعه کردند.

عراق اما، شاید آسیب‌پذیرترین کشور در برابر طوفان‌های غبار بوده است. از ماه مارس، به طور حدودی، هر هفته طوفانی در عراق رخ می‌دهد که هزاران عراقی را روانه بیمارستان‌ها می‌کند. دولت عراق نیز برای تشویق شهروندان و کارمندان به ماندن در خانه، تعطیلات ملی اعلام می‌کند. در بخش‌های خاصی از کشور، وزارت بهداشت عراق حتی به ذخیره کپسول‌های اکسیژن متوسل شد.

«بنفشه کینوش»، محقق امور خارجه و همکار موسسه بین‌المللی مطالعات ایرانیان در این باره نوشته: «در آب‌های خلیج فارس، طوفان‌ها عامل اصلی رسوباتی است که می‌توانند دریاچه‌ها و باتلاق‌های مجاور را مسدود کنند و گاهی حتی سطح وسیعی از آبراه خلیج فارس را بپوشانند. گرد و غبار حتی پانل‌های خورشیدی تجدیدپذیر را نیز دچار اختلال می‌کنند. این عوامل نشان می‌دهد که طوفان‌ها در یک چرخه معیوب مشارکت می‌کنند: تغییرات اقلیمی طوفان‌ها را ایجاد می‌کند و طوفان‌ها اثرات تغییرات اقلیمی را تشدید می‌کنند. زندگی اجتماعی-اقتصادی مردم، حول الگو‌های آب و هوایی می‌چرخد؛ بنابراین معیشت مردمان زیست‌بوم خلیج فارس به شدت در خطر است.»

طبق گزارش بانک جهانی، طوفان‌های شن و گردوغبار در خاورمیانه سالانه ۱۳ میلیارد دلار هزینه می‌تراشد. بدون شک چنین طوفانی در منطقه، بحرانی فرامنطقه‌ای را نیز در پی خواهد داشت. با توجه به اهمیت خاورمیانه در اقتصاد جهانی از منظر تجارت بین‌الملل از طریق آبراه‌های استراتژیک و منابع انرژی، کشور‌های دور از خلیج فارس با تشدید این پدیده، بهای سنگین‌تری را پرداخت خواهند کرد.

طوفان غبار، فرصتی برای گروهک‌های تروریستی
طوفان‌های شن، احتمال افزایش خشونت گروه‌های مسلح را نیز بسیار بسیار بیشتر کرده‌است. سال‌هاست که گروهک داعش در عراق، از عدم دید ناشی از این طوفان‌ها برای تسهیل در افزایش حملات خود استفاده کرده‌است. در ماه می، داعش حملات مرگباری را در استان‌های «کرکوک» و «دیالی» انجام داد. کشاورزانی که در حال برداشت محصول بودند مورد هدف این حملات واقع شدند. در ماه آوریل، داعش از طوفان‌های عظیم برای حمله به ارتش عراق در شهر «هیت» استان «الانبار» استفاده کرد و دو سرباز را کشت.

به طور طبیعی، نیرو‌های امنیتی عراق نیز برای مقابله با حملات آتی داعش دچار مشکلاتی خواهند شد. شرایط آب‌وهوایی، ارتش را به توقف برخی از عملیات‌ها و پشتیبانی هوایی خود ملزم می‌کند و تروریست‌ها، با سوءاستفاده از این طوفان‌ها برای انجام حملات مکرر علیه ارتش و غیرنظامیان عراقی به ویژه در مناطق دورافتاده‌تر، راحت‌تر خواهند بود.

جنگ احتمالی کشور‌ها بر سر آب
فراتر از نگرانی در مورد تروریسم، کارشناسان هشدار می‌دهند که این طوفان‌های غیرعادی می‌توانند به درگیری‌های بین‌دولتی در منطقه بر سر آب دامن بزند. بحران‌های زیست‌محیطی مرتبط با بارندگی کم، خشکسالی و کاهش سطح رودخانه‌ها می‌تواند به تشدید تنش بین کشور‌های منطقه منجر شود.

سدسازی ترکیه بر رودخانه‌های دجله و فرات یکی از عواملی است که منجر به بیابان‌زایی بیشتر در عراق شده است. «طلحه عبدالرزاق»، کارشناس امور استراتژیک و امنیتی خاورمیانه، به الجزیره گفته: «آب شور در واقع از دریا به مناطق آب شیرین وارد می‌شود. زمین‌های قابل کشت را بایر و خاک را شور کرده و در نهایت منجر به بیابان‌زایی می‌شود».

«عبدالرزاق» ادامه داد: «حفر کانال‌های ایران در اطراف رودخانه بهمنشیر، شاخه‌ای از شط‌العرب، به طور مصنوعی خط میانی ثالوگ در شط‌العرب را تغییر داده است؛ که از نظر تاریخی، به ویژه پس از توافق الجزایر، مرز بین ایران و عراق را در سراسر شط‌العرب مشخص کرده است. اساسا خط آب، از وسط بین این دو کشور تقسیم شده است. تغییر مصنوعی این مرز می‌تواند نه تنها به درگیری بر سر مرز‌ها و دسترسی به شط‌العرب، بلکه به آلودگی منابع آب عراق نیز منجر شود.»

بیابان‌زایی
موضوع سد‌های ترکیه نیز به تنش در روابط آنکارا با تهران می‌افزاید. مقامات ایران تا حدودی خشکسالی کشورشان را به سدسازی بالادست ترکیه نسبت می‌دهند. در ۱۲ ماه می، سخنگوی وزارت امور خارجه ترکیه این اتهامات را «غیر علمی» خواند و تاکید کرد که تهران با مقصر دانستن آنکارا، «رویکرد واقع بینانه‌ای» اتخاذ نکرده‌است.

طوفان‌های شن و گردوغبار مردم را در عراق و سایر کشور‌های منطقه به وحشت می‌اندازد. اثرات جدی بیابان‌زایی نیز روز به روز تشدید می‌شود. در حالی که گرم شدن کره زمین این پتانسیل را دارد که کاهش بارندگی را دائمی‌تر کرده و اثرات مخربی بر اکولوژی داشته باشد.