آیا بایدن فرصت طلایی احیای برجام را به طور کامل از دست داده است؟

وابسته به اندیشکده کوئینسی در مطلبی به قلم راین کاستلو نوشت: مایک پمپئو، وزیر امورخارجه دولت ترامپ دیروز به دروغ بایدن را به بازگشت به «سیاست‌های قدیمی» متهم کرد که ظاهراً به دولت ایران قدرت می‌دهد. عجیب آنکه این حرف را کسی می‌زند که خودش محدودیت‌های بین‌المللی سخت بر برنامه هسته‌ای ایران را برداشته و از سوی دیگر تمام تحریم‌هایی که علیه ایران وضع کرده بود، نیز همچنان پابرجاست.

در ادامه این مطلب آمده است: شاید وزیر امور خارجه سابق نتوانسته با رویداد‌های جاری همراه شود. بایدن در دوران انتخابات ریاست جمهوری وعده شکستن استراتژی خاورمیانه‌ای ترامپ را می‌داد - متعهد شد عربستان سعودی را به خاطر قتل جمال خاشقجی منزوی کند و به توافق هسته‌ای ایران برگردد. با این حال، هرچند دولت او در تلاش است تا قیمت نفت را در پی تهاجم روسیه به اوکراین کاهش دهد، مشاوران رئیس‌جمهور بر اساس گزارش‌ها بر بایدن فشار می‌آورند تا تعهدات خود را تغییر داده و در برابر ولیعهد سعودی سر خم کند و احتمال بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران را هم منتفی کند.

در نتیجه ادامه رویکرد ترامپ و پمپئو توسط بایدن، ایران در آستانه تبدیل شدن به یک قدرت هسته‌ای است. در نبود برجام، ایران اکنون "مقدار قابل توجهی" اورانیوم غنی شده ۶۰ درصد تولید کرده است. اگر ایران تصمیم بگیرد که این ذخایر را بیشتر غنی کند، خیلی زود مواد کافی برای یک سلاح هسته‌ای خواهد داشت. به همین ترتیب، ایران در واکنش به تصویب قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ابهام در پاسخ به سوالات درباره فعالیت هسته‌ایش، اقدام به خاموش کردن دوربین‌های آژانس در برخی از سایت‌های هسته‌ای کرد. علاوه بر نگرانی‌ها، نیروی هوایی اسرائیل اخیراً یک رزمایش عظیم را با بیش از ۱۰۰ هواپیما و ظاهرا برای شبیه‌سازی حمله احتمالی به تأسیسات هسته‌ای ایران برگزار کرد.

بحرانی که اکنون ایالات متحده و ایران گرفتار شده‌اند، کاملا قابل اجتناب بود.

تصمیم ترامپ برای نقض عمدی و کنار گذاشتن توافق با ایران، شکستی آشکار بود که بایدن به درستی آن را محکوم کرد. محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران پایان یافت، امنیت منطقه‌ای به شدت بدتر شد و ایالات متحده و ایران تا آستانه جنگ پیش رفتند. با روی کار آمدن بایدن، فرصت داشتیم قاطعانه از رویکرد شکست خورده ترامپ فاصله گرفته و نشان دهیم که واشنگتن در مورد پایبندی به تعهدات بین المللی خود جدی است. بایدن این کار را با سایر سیاست‌های ترامپ، با پایان دادن به ممنوعیت ورود مسلمانان به آمریکا و پیوستن مجدد به توافقنامه اقلیمی پاریس انجام داد. اما علیرغم فضای کافی برای تغییر سیاست ۱۸۰ درجه‌ای در مورد ایران، بایدن دچار تردید شد.

به جای حرکت سریع برای بازگشت به توافق در اوایل سال ۲۰۲۱، اعضای کابینه بایدن اعلام کردند ایران ابتدا باید به تعهدات خود باز گردد – تعهداتی که ایران یک سال پس از خروج ترامپ از برجام، شروع به لغو آن‌ها کرده بود - و گفتند ایالات متحده با شرکای خود و کشور‌های منطقه برای رسیدن به یک معامله "طولانی‌تر و قوی تر" مشورت خواهد کرد. هرچند مذاکرات بازگشت به توافق سرانجام در آوریل ۲۰۲۱ آغاز شد، اما نتوانست تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن و به قدرت رسیدن یک دولت جدید و عمیقاً بدبین به مذاکرات، به نتیجه برسد. در حالی که مذاکرات با رهبران جدید ایران در اواخر سال گذشته بار دیگر آغاز شد، اما این مذاکرات به دلیل عدم تمایل دولت بایدن در لغو تحریم‌های اعمالی ترامپ به نتیجه نرسیده است، تحریم‌هایی که آشکارا با هدف ایجاد مانع سیاسی برای بازگشت به برجام طراحی شده بودند.

به همان اندازه که رویکرد ترامپ بد بود، شکست بایدن در اصلاح مسیر هم بد بوده و پیامد‌های بسیار جدی‌تری دارد. در حالی که از نظر تئوری هنوز امکان پیروزی دیپلماتیک برای بایدن وجود دارد، اما او امتیاز نمادین عبور از این بن‌بست دیپلماتیک را در چند ماه گذشته از دست داده است. بنا بر گزارش‌ها، بایدن گفته تحت هیچ شرایطی، نام سپاه پاسداران را از لیست سازمان‌های تروریستی خارجی خارج نخواهد کرد. لیستی که افزوده شدن سپاه به آن اساسا برای تضعیف دیپلماسی بایدن برنامه ریزی شده بود، همانطور که خود مقامات بایدن استدلال کرده اند، ماندن سپاه در این لیست دستاوردی برای ایالات متحده ندارد، اما بهرحال اجازه دادند مانع احیای توافق شود.

نتیجه نهایی قابل پیش بینی بود. ایران بمبی که نتانیاهو کاریکاتورش را نشان داد با اورانیوم غنی شده ۶۰ درصد پر کرده و تنها یک قدم تا غنی سازی تسلیحاتی فاصله دارد. مردم عادی ایران به مدت ۱۷ ماه از فشار حداکثری تحریم‌هایی آسیب دیده‌‎اند که بایدن زمانی آن را محکوم کرده بود. متحدان بایدن در کنگره از این تعلل طولانی او گیج شده‌اند.

متأسفانه، بدون احیای توافق هسته‌ای، هیچ گزینه خوبی در مورد ایران برای بایدن وجود ندارد. درخواست جنگ طلبان برای اعمال تحریم‌های بیشتر هیچ کمکی به کند کردن پیشرفت‌های هسته‌ای ایران نمی‌کند و احتمالاً باعث تشدید تنش می‌شود. اقدام برای محکوم کردن ایران در نشست این هفته شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در بهترین حالت تنها می‌تواند پاسخ محدودی از سوی ایران داشته باشد و در بدترین حالت شاید نتیجه معکوس بدهد. پس از همه اینها، گزینه به اصطلاح نظامی وجود دارد که می‌تواند منجر به یک جنگ منطقه‌ای ویرانگر شود، برای گسترش سلاح‌های هسته‌ای، به ایران انگیزه دهد و قیمت نفت سر به فلک خواهد کشید و بایدن باید به هر قیمتی از آن اجتناب کند.

با توجه به این جایگزین‌های وحشتناک، عدم عزم دیپلماتیک دولت بایدن شگفت‌انگیز و ناامید کننده بوده است. واضح است که ایرانی‌ها هم اشتباهات بزرگی انجام دادند. به نظر می‌رسد نظام ایران، روحانی را از نهایی کردن توافق در روز‌های پایانی دوره ریاست‌جمهوری‌اش منع کرده باشد. دولت ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کنونی، در بازگشت به مذاکرات بسیار کند بود و حالا هم همه‌چیز را منوط به خروج سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی کرده است.

اما با توجه به اینکه ایالات متحده و نه ایران بود که ابتدا توافق را زیر پا گذاشت و تردید‌های موجهی در مورد توانایی آمریکا برای حفظ توافق مجدد پس از سال ۲۰۲۴ وجود دارد، بایدن برای غلبه بر آسیب‌های سلف خود و بازگشت به توافق، باید با قاطعیت مذاکرات را ادامه دهد. اما برعکس او دارد خود را از چاله به چاه می‌اندازد.

علیرغم این واقعیت که دونالد ترامپ طی چهار سال صدمات زیادی به سیاست ایران وارد کرد، اما جو بایدن و مشاورانش به طور معجزه آسایی هنوز این گزینه را داشتند که برای بازگشت سریع به توافق هسته‌ای، دست به کار شوند. اما این فرصت را از دست دادند.

اکنون، با نزدیک شدن سریع به انتخابات میان‌دوره‌ای، احیای برجام یا هر توافقی با ایران که برنامه هسته‌ای این کشور را عقب بیاندازد، به یک تغییر اساسی نیاز دارد. شاید این بن بست مدتی ادامه یافته و از تشدید تنش به سمت جنگ تمام عیار یا تولید سلاح‌های هسته‌ای توسط ایران جلوگیری شود. اما اگر بایدن همچنان بخاطر ترس از شکست روند کنونی را ادامه دهد، به زودی هزینه این شکست دیپلماتیک را پرداخته و بذر درگیری را که دونالد ترامپ کاشته بود، درو خواهد کرد.