تشنگی شالیزار‌های محمودآباد؛ کمبود آب یا سوء مدیریت

طی روز‌های اخیر انتشار فیلم‌هایی از خشک شدن بخشی از شالیزار‌های مناطق مرکزی مازندران در شبکه‌های اجتماعی خبر ساز شد تا یک بار دیگر عمق فاجعه خشک شدن تدریجی مازندران را به رخ بکشد و ثابت کند که خشکی و خشکسالی با وجود هشدار‌های دلسوزانه کارشناسان و رسانه‌ها طی یک دهه اخیر تنها در شرق مازندران باقی نمانده است و اکنون به مناطق مرکزی و پر آب استان رسیده است.

خشکیدن اراضی شالیزاری در شرق مازندران سابقه دارد، ولی در مرکز مازندران آن هم بدون این که مسوولان ذیربط از قبل به کشاورزان در باره کشت برنج هشدار بدهند، سابقه نداشته است. اصولا مشکل کم آبی را جهاد کشاورزی و شرکت آب منطقه‌ای مازندران همواره برای شرق مازندران در فصل برنجکاری هشدار می‌دهند و به همین دلیل هم طی سال‌های اخیر کشت جایگزین برنج ترویج یافته تا کشاورزان دچار ضرر و زیان نشوند.

فیلم‌های منتشر شده نشان می‌دهد اراضی وسیعی از شالیزار‌های منطقه جلگه‌ای دشت مرکزی مازندران واقع در شهرستان محمود آباد که از رودخانه هراز آبیاری می‌شوند، به طور کامل خشک شده است. با توجه به این که محمود آباد به واسطه قرار گیری در انتهای حوزه آبخیز و همچنین قرارگیری در مجاورت دریا و به واسطه میزبانی از بیشترین بارش سالانه از مناطق پرآب مازندنران محسوب می‌شود، تصاویر منتشر شده هولناک‌تر جلوه می‌کند.

این که کم آبی و عدم مدیریت در بخش‌های کشاورزی معضلی جدی برای کشاورزان منطقه ایجاد کرده است موضوع جدیدی نیست، اما چیزی که این روز‌ها مطرح می‌شود این است که اجرای طرح تسطیح و تجهیز اراضی موجب خشکسالی در زمین‌های کشاورزی شده و محصولات زمین‌های کشاورزی در معلم کلای بخش سرخرود محمودآباد را از بین برده است.

روستاییان و شالیکاران منطقه معلم کلای محمودآباد وضعیت تلخی را که دچارش شده اند، ناشی از سوء مدیریت می‌دانند و نتیجه آن را نابودی کشاورز و کشاورزی عنوان می‌کنند. بسیاری از این کشاورزان مدعی هستند که طرح تسطیح اراضی که در منطقه اجرا شده، زمین‌های کشاورزی را از حالت آبخوری سنتی خود خارج کرده و عملا از گردونه تغذیه رودخانه بیرون رانده است.

اتهام متقابل

با وجود این که کشاورزان منطقه با اطمینان می‌گویند که سوء مدیریت در اجرای طرح طی سال‌های اخیر سبب از بین رفتن اراضی شده است، اما متولیان امر این ادعا را رد کرده و عوامل دیگر همچون بروز کم آبی و همچنین بی توجهی کشاورزان به زمین‌های خود را علت خشک شدن شالیزار‌های مرکزی استان می‌دانند.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان محمودآباد در گفتگو با خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر حدود ۱۱ روستا در شهرستان محمودآباد با تنش خشکی مواجه هستند و چنانچه آب رودخانه هراز و سد لار برای به این مناطق نرسد، احتمال خشک شدن وجود دارد.

محمد هادیزاده با بیان این که هم اکنون کشاورزان در حال دست وپنجه نرم کردن با بی آبی هستند افزود: برای نجات از خشکی زمبن‌های کشاورزی حداقل ۲ دوره آبدهی کامل باید انجام شود تا زمین‌ها از حالت خشکسالی خارج شوند.

وی در خصوص زمینی که در فیلم نشان داده شده و متعلق به روستای معلم کلای بخش سرخ رود می‌باشد، توضیح داد: حدود سه هزار متر زمین در این روستا خشک شده است که تنها مختص همین زمین است و طبق بازدید‌های به عمل آمده چنین مشکلی در زمین‌های بالادست و پایین دست زمین مذکور وجود ندارد.

مدیر جهاد کشاورزی محمودآباد با بیان اینکه علت اصلی این اتفاق مشخص نیست، افزود: کشاورز مربوطه باید با حفر چاه از کم آبی زمین جلوگیری می‌کرد که متاسفانه این اقدام انجام نشد و حتی ما در خواست دادیم به این زمین کمک حق آبه تعلق بگیرد.

وی با تاکید بر این که هجمه‌هایی علیه جهاد کشاورزی ایجاد شده است، بیان کرد: متاسفانه برخی طرح ملی تجهیز و تسطیح اراضی شالیزاری را که به «طرح ژاپن» شهرت دارد، علت اصلی خشک شدن این اراضی عنوان می‌کنند در حالی که این طرح بسیار کاربردی است.

هادیزاده گفت: طرح ژاپن در سال‌های ۹۷ و ۹۸ اجرا شد، هر چند این طرح مشکلات اندکی دارد، اما خشک شدن زمین ارتباطی به اجرای طرح ندارد و اگر طرح تسطیح و یکپارچه سازی عامل خشک شدن اراضی بوده است پس چرا طی این سه سال کشت برنج انجام شده است و مضاف بر اینکه در روستا‌های دیگری همچون برنجده که این طرح اجرا شده شاهد خشک شدن اراضی کشاورزی نبوده ایم؟

وی با بیان این که ۴۰ هزار هکتار از اراضی شهرستان تجهیز و نوسازی شده است، افزود: در صورتی می‌توان طرح تجهیز و نوسازی را عامل خشک شدن زمین‌ها دانست که در تمامی این مناطق خشکسالی و ترک خوردن زمین رخ داده باشد که اینگونه نبوده است.

مدیر جهاد کشاورزی محمود آباد با بیان این که برخی کشاورزان به زمین‌های خود بی توجه بودند، عنوان کرد: متاسفانه برخی از کشاورزان حتی کانال‌های زمین خود را لایروبی نمی‌کنند در حالی که جهاد کشاورزی زمین را به شورای طرح تحویل داده است و دیگر موظف به حفظ و حراست آن نیست.

وی افزود: برای رفع مشکلات کم آبی اعتبار برای حفر چاه نیز تامین شده است، اما کشاورز برای مجوز حفر چاه اقدام نکرده است. حتی برای لاینینگ کردن نیز ۳۰۰ میلیون اختصاص یافته است، ولی کشاورزان منطقه مکانی را برای این کار معرفی نکردند.

هادیزاد ه گفت: کمبود آب مساله‌ای پنهان نیست و در حال حاضر همه از آن مطلع هستند، اما مساله حائز اهمیت در این است که کشاورزان خودشان به هم رحم نمی‌کنند و زمانی که آب رودخانه هراز رهاسازی شد کشاورزان بالادست این آب را مصرف کرده و مانع از رسیدن آب به اراضی پایین دست شدند.

اجرای طرح ژاپن یا کمبود آب

یکی از کارشناسان جهاد کشاورزی هم در گفتگو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: طرح ژاپن که نخستین بار توسط ژاپنی‌ها اجرا شده است همان تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی است. در این طرح نظام شالیزار عوض می‌شود و برخلاف روش سنتی در این طرح هر زمین دارای جاده، کانال انتقال آب و زهکش می‌شود و به گونه‌ای می‌توان گفت هر زمین به طور مستقل می‌تواند آب زراعی خود را مدیریت کند.

محمد مهدی شاهنوریان افزود: شهرستان محمودآبادبه علت قرار گیری در پایین دست دشت هراز از آب کمتری برخوردار است و به دلیل نبود شبکه انتقال آب و شبکه آبیاری زهکشی، آبی که مزرعه می‌رسد کاهش می‌یابد و خشکسالی که اخیر در برخی مزارع رخ داده است ربطی به اجرای طرح ژاپن ندارد و به علت کمبود آب است.

وی ادامه داد: کشاورزانی که زمین هایشان خسارت دیده است درخواست احداث چاه و تامین سوخت داشتند و این خود گواه این مساله است که این مشکل نمی‌تواند به علت تجهیز و نوسازی باشد.

این کارشناس که خود کشاورز است، با بیان این که در سال ۸۵ طرح ژاپن را در زمین‌های خود در روستای شومیا محمودآباد اجرا کرد، گفت: قبل از تجهیز و نوسازی مشکلات زیادی در خصوص تامین آب وجود داشت و آب آب بندان‌ها به زمین‌های ما نمی‌رسید، اما بعد از این طرح با ایجاد کانال ما توانستیم هم از آب آببندان‌ها و هم آب تناوبی رودخانه هراز استفاده کنیم.

درخواست برای استفاده از سد لار

در این بین آب منطقه‌ای مازندران نیز اذعان دارد که تغییر اقلیم و کاهش بارندگی طی سالیان اخیر سبب کم شدن دبی رودخانه هراز شد و میزان آبی که به سمت مزارع کشاورزی دشت هراز رها سازی می‌شود با کاهش شدیدی مواجه شده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران در گفتگو با خبرنگار ایرنا با بیان این که سال آبی جاری با کم آبی و خشکسالی مواجه است، گفت: آبرسانی به زمین‌های کشاورزی دشت هراز به صورت نوبتی و ساعتی انجام می‌شود و برهمین اساس آب بین مزارع کشاورزی تقسیم می‌شود.

محمد ابراهیم یخکشی افزود: به عنوان مثال آب رودخانه هراز به صورت متناوب و هر ۳۰ ساعت برای قسمت‌هایی از آمل، بابل و محمودآباد رها سازی می‌شود که این محدوده زمانی نیز بین روستا‌ها تقسیم می‌گردد.

وی با اشاره به این که شهرستان محمودآباد در انتهای خط دریافت آب قرار دارد، توضیح داد: امسال با توجه به خشکسالی و تنش آبی، میان آب در نوبت‌ها کم شده است و از این رو ما برای استفاده از آب سد لار د خواست دادیم و پیگیر این مساله هستیم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران گفت: سال گذشته آب سد لار برای استفاده مزارع کشاورزی در اواسط تیر ماه بازگشایی شد، ولی امسال باید دید با توجه به خشکسالی که کل کشور با آن مواجه است، با استفاده از آب سد لار برای مصارف کشاورزی مازندران موافقت خواهد شد یا خیر.

وی در خصوص مشکل به وجود آمده در شهرستان محمودآباد نیز توضیح داد: در نوبت بعدی آب دهی مقدار آب بیشتری به این شهرستان تعلق خواهد گرفت تا مشکل خشکی اراضی آن برطرف گردد.

هر چند که در میان گفته‌های کشاورزان تناقض وجود دارد و متولیان امر ادعای کشاورزان را رد کرده و عوامل دیگر را علت خشک شدن شالیزار‌های مرکزی استان می‌دانند. با این وجود به نظر می‌رسد دوگانگی پیش آمده نه تنها مشکلی از کشاورزان حل نمی‌کند و مرهمی بر زخم آنان نیست، بلکه خطر گسترش این وضعیت را بیش از پیش کرده و این احتمال را به وجود آورده که اراضی جلگه مرکزی استان مورد هجوم خشکسالی قرار گیرد.