شمارش معکوس برای آغاز مذاکرات دوحه

مذاکرات احیای برجام میان ایران، ایالات متحده و ۱+۴ یک‌سال و سه ماه پس از آغاز آن در پایتخت اتریش راه به جایی نبرد و در تازه‌ترین تحول، فعلا مذاکرات وین جای خود را به مذاکرات دوحه داد تا شاید هیات‌های مذاکره‌کننده ایران، ایالات متحده با حضور نماینده اتحادیه اروپا گره از کار فروبسته برجام در پایتخت قطر بگشایند. جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که روز شنبه مهمان حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه بود پیش از ترک تهران در یک نشست خبری محدود با رسانه‌های غیرایرانی جزییاتی از ادامه روند مذاکرات میان ایران و ایالات متحده ارایه کرد. جزییاتی نظیر اینکه مذاکرات در یکی از کشور‌های حاشیه خلیج فارس برگزار خواهد شد و نماینده اتحادیه روپا نقش واسطه را میان ایران و ایالات متحده که حاضر به گفت‌وگوی مستقیم با یکدیگر نیستند، برعهده خواهد داشت. ساعاتی پس از بیان این جزییات از زبان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گمانه‌زنی درباره کشوری که میزبانی این دور از مذاکرات را برعهده خواهد داشت، آغاز شد و برخی عمان و برخی دیگر قطر را گزینه احتمالی معرفی کردند.

در نهایت در حالی که مقام‌های ایرانی از اشاره مستقیم به کشور میزبان پرهیز داشتند، مشخص شد که قطر میزبانی این دور از مذاکرات را برعهده خواهد داشت. قطر و عمان هر دو دستی بر آتش پرونده‌های مورد اختلاف میان ایران و امریکا دارند و در چند نوبت نیز نقش پیام‌رسان میان تهران و واشنگتن را ایفا کرده‌اند. مسله تبادل زندانیان میان ایران و برخی کشور‌های اروپایی و همچنین سرنوشت اموال مسدود شده ایران در سایر کشور‌ها از جمله مسائلی هستند که قطر و عمان در آن‌ها نقش‌آفرینی کرده‌اند. با این همه در این دور از مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده، انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا نقش میانجی و پیام‌رسان را بر عهده خواهد داشت.

چرا مذاکرات وین جای خود را به مذاکرات دوحه داد؟ آیا ملاحظه خاصی در انتخاب دوحه به عنوان میزبان وجود داشت؟ جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا حامل چه پیامی برای ایران از جانب ایالات متحده بود؟ شکل و شمایل مذاکرات میان ایران و ایالات متحده در قطر چگونه است؟ پرسش‌هایی از این جنس، مهم‌ترین محور‌های مورد بحث خبرنگاران رسانه‌های داخلی و خارجی با سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه بود.

پیام بورل برای تهران چه بود؟
خبرنگار اعتماد از سخنگوی وزارت خارجه سوال کرد که آیا جوزپ بورل در سفر به تهران پیامی از جانب ایالات متحده آورده بود و آیا ایران بسته جدید پیشنهادی ارایه کرده است؟

سعید خطیب‌زاده ضمن قدردانی از نقش تسهیل‌گری اتحادیه اروپا و شخص بورل گفت: جوزپ بورل در تماس‌هایی که پیش و پس از تحولات چند هفته اخیر به ویژه پس از صدور قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران با ما داشت، تلاش کرد مذاکرات ادامه پیدا کند. یکی از موضوعات مورد درخواست بورل این بود که این گفتگو‌ها براساس بسته پیشنهادی ایران که قبل از قطعنامه داده شده بود، جلو برود. آقای امیرعبداللهیان پیشنهاد کرد بورل به ایران بیاید تا در تهران پاسخ‌هایی که امریکا تا آن زمان احتمالا می‌داد را بررسی کند.

در سفر آقای بورل به تهران، گفتگو‌های مفصلی انجام شد و او نظرات طرف امریکایی را منتقل کرد. یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد اشاره جوزپ بورل این بود که امریکا تعهد داده به کلیه آنچه در برجام و ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ آمده عمل کند و انتفاع اقتصادی ایران و آن چرخه را تضمین می‌کند. امریکایی‌ها متعهد شدند به موضوعات مورد اختلاف باقیمانده بپردازند.

سخنگوی وزارت خارجه با اشاره به اینکه امیرعبداللهیان و بورل گفتگو‌های خصوصی یک ساعته‌ای با حضور معاونان‌شان داشتند، افزود: در این جلسه دو طرف درباره ابعاد مختلف ادامه مذاکرات صحبت کردند. البته در این ملاقات درباره موضوعات دیگری که امیرعبداللهیان به آن اشاره کرد نیز صحبت شد. اینکه در محتوا و در شکل در هر دو موضوع توافقاتی شده است را می‌توانم تایید کنم، ولی اینکه آیا امریکایی‌ها بر اساس برنامه‌ریزی که پیش‌بینی شده در مذاکرات حاضر خواهند شد، از میراث ترامپ عبور خواهند کرد و می‌پذیرند که عضو مسوولی باشند را باید دید. ما با این تعهد به پای میز مذاکرات (غیرمستقیم) می‌رویم که در کوتاه‌ترین زمان ممکن این چند موضوع باقیمانده را به سرانجام برسانیم و امیدواریم شاهد اجرایی شدن پیام‌هایی باشیم که جوزپ بورل آورده بود.

همچنان با بی‌اعتمادی پیش می‌رویم
به گزارش خبرگزاری فارس، خطیب‌زاده در ادامه این نشست خبری در پاسخ به پرسشی درباره تضمین اقتصادی مدنظر ایران برای احیای برجام گفت: امریکا نشان داده که تا چه میزان غیرقابل اعتماد است و نه تنها به آنچه امضا می‌کند هم متعهد نیست، بلکه از تمام ابزار‌های در اختیار هم استفاده می‌کند تا توافق را از محتوا تهی کرده و تعهدات خود را انجام ندهد. ما تاکنون هم با قاطعیت و جدیت این مذاکرات را با فرض عدم اعتماد قطعی به طرف امریکایی جلو بردیم و همین روند را هم ادامه خواهیم داد.

بزرگ‌ترین تضمین برای ملت ما توانمندی‌های ایران است. طرف مقابل یک‌بار از برجام خارج شد و دید که ما در هیچ حوزه‌ای یک گام عقب نمی‌نشینیم و اگر اراده کنیم همه چیز را می‌توانیم به سرعت به نقطه اول بازگردانیم و حتی می‌توانیم قدم‌های بیشتری را برداریم. اگر امروز قدم‌های بیشتری برنمی‌داریم از باب نخواستن است نه نتوانستن. ما بر اساس نیاز‌های طبیعی خود عمل می‌کنیم و طرف مقابل این را در عمل دید. البته تضامین مختلف هم در این توافق دیده شده که ما درباره آن‌ها حساس هستیم و مسائل نیاز به جمع‌بندی نهایی دارند.

گفتگو درباره مسائل اختلافی باقیمانده خواهد بود
ایران و امریکا در دوحه درباره چه موضوعاتی مذاکره البته غیرمستقیم خواهند داشت؟ خطیب‌زاده در این باره گفت: در مذاکرات آتی در چند روز آینده درباره ابعاد هسته‌ای توافق مدنظر گفتگو نمی‌کنیم، چراکه مسائل مربوط به ابعاد هسته‌ای توافق قبلا جمع‌بندی شده، بلکه تنها درباره بخش‌های مورد اختلاف باقیمانده که رفع تحریم‌هاست، گفتگو خواهیم کرد. در سایر حوزه‌ها هیچ چیزی به توافقات انجام شده در وین افزوده و چیزی هم کاسته نخواهد شد.

آیا ایران و ایالات متحده سرانجام در مذاکرات مستقیم رودرروی هم می‌نشینند؟ سعید خطیب‌زاده در پاسخ به این پرسش گفت: این گفتگو‌ها در همان فرمتی که در وین بود یعنی به شکل غیرمستقیم ادامه خواهد یافت. توپ در زمین واشنگتن است و اگر هیات امریکایی با پاسخ به بسته پیشنهادی ایران بازگردد، به سرعت می‌توان کار را به پایان رساند.

درباره محل مذاکرات نشانه‌گذاری نکنید!

چرا دوحه به عنوان میزبان مذاکرات انتخاب شد؟ خطیب‌زاده در پاسخ به این پرسش گفت: در تعیین محل مذاکرات مهم‌ترین چیز راحتی طرف‌های مختلف و آمادگی میزبان است و این مساله یک موضوع کاملا عادی لجستیکی است. ما در گفتگو‌های پیش‌رو مسائل رفع تحریمی را دنبال می‌کنیم و نباید در خصوص این موضوعات اینقدر نشانه‌گذاری کرد و این مذاکرات می‌تواند در هر کشوری انجام شود. البته با فرض اینکه میزبان روابط مناسبی با همه طرف‌ها داشته باشد و از لحاظ لجستیکی برای همه طرف‌ها آسان باشد.

۱+۴ از مذاکرات حذف نشده‌اند
چرا مذاکرات صرفا میان ایران و ایالات متحده با حضور نماینده اتحادیه اروپا و در غیاب ۱+۴ برگزار می‌شود؟ سخنگوی وزارت خارجه در این باره گفت: هیچ کس کنار گذاشته نشده است. زمانی که در آخرین دور مذاکرات در وین (اسفندماه ۱۴۰۰) هیات‌های مذاکره‌کننده ۱+۴ پایتخت اتریش را ترک کردند به این دلیل بود که تمام مسائل مربوط به هسته‌ای و سایر موضوعات جز چند مورد اختلافی میان ایران و امریکا حل شده است. در حال حاضر نیز اتحادیه اروپا در حال ایفای نقشی است که در برجام به عنوان تسهیل‌کننده اجرای این توافق به این اتحادیه واگذار شده است. جوزپ بورل در تهران جلسه‌ای هم با سفرای سه کشور اروپایی در ایران داشت. یکی از نقش‌های تسهیل‌کننده گزارش دادن و توجیه کردن همه طرف‌هاست؛ بنابراین آنچه الان اتفاق می‌افتد، ادامه وین است. یعنی درباره چند موضوع باقیمانده که مذاکرات را دچار وقفه‌ای در نتیجه‌گیری کرده، گفتگو خواهد شد.

آیا دوحه سرنوشت متفاوتی از وین را تجربه می‌کند؟
مذاکره در دوحه زودتر از زمانی که بسیاری از ناظران پیش‌بینی می‌کردند، آغاز شد. براساس گزارش رسانه‌های امریکایی که به تایید منابع آگاه اعتماد هم رسید، رابرت مالی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایالات متحده و علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران از روز سه‌شنبه در پایتخت قطر حاضر خواهند بود. در شرایطی که دور نخست گفتگو‌های غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده به حل انگشت‌شمار اختلاف‌های باقیمانده منتهی شود، تمامی هیات‌های ایران و ۱+۵ (ترکیب اولیه برجام) در وین حاضر و حصول توافق برای احیای برجام را اعلام خواهند کرد.

هرچند طرف ایرانی و امریکایی هر دو در اظهارنظر‌های رسمی تایید می‌کنند که متن توافق احیای برجام تکمیل شده و تنها چند مورد معدود منتظر تصمیم‌گیری نهایی باقی مانده، اما نباید فراموش کرد که همین چند مورد معدود از نیمه اسفندماه ۱۴۰۰ مانع حصول توافق نهایی شده و هیچ ضمانتی هم وجود ندارد که این‌بار هیات‌های مذاکره‌کننده در دوحه بتوانند تصمیم سیاسی نهایی را بگیرند. اگر مذاکرات دوحه نیز به سرنوشت مذاکرات وین دچار شود به سختی می‌توان از تداوم زنده نگهداشتن برجام که نوعی از اغما را تجربه می‌کند، سخن گفت.