معاملات مشتقه راه درمان بازار سرمایه

میثم فدایی مدیرعامل فرابورس ایران در نشست «بازار مشتقه در ایران، راهکار‌ها و چالش‌ها» چالش نخست معاملات مشتقه در ایران را «هسته معاملات» دانست و گفت: هسته فعلی برای معاملات نقدی طراحی شده است و امکان بالقوه برای معاملات آتی و آپشن را ندارد با این حال همه درک کرده‌اند که بازار سرمایه راه درمانی جز معاملات مشتقه ندارد.

به گزارش مدیریت ارتباطات فرابورس ایران، فدایی با اشاره به اینکه نمی‌توان هر سه سال یک بار منتظر تکرار رخداد‌های سال ۹۳ و ۹۹ بود، عنوان کرد: با توجه به تلاطم‌های اقتصادی باید بتوانیم در بازار‌های صعودی و نزولی ابزار سودآوری در اختیار مردم قرار دهیم تا در هر روندی امکان سودآوری وجود داشته باشد و لزوماً منتظر تکرار چنین روز‌هایی نباشیم.

مدیرعامل فرابورس ایران با اشاره به مطالعات علمی روی ابزار‌های آتی در سطح بین‌المللی، گفت: امروز ابزار مشتقه حتی می‌تواند به کمک شرکت‌هایی بیاید که با مشکل کمبود انرژی در فصول مختلف مواجه هستند، به عنوان مثال شرکت‌هایی وجود دارند که نه در تابستان کار می‌کنند و نه در زمستان از این رو کم کم به ابزار‌های آتی آب و هوا هم نیازمند خواهیم بود.

فدایی در این نشست که با حضور مدیرعامل بورس انرژی، عضو هیات مدیره شرکت بورس تهران و مدیر بازار مشتقه و صندوق‌های کالایی بورس کالا برگزار شد، تاکید کرد که طی سال‌های اخیر نگاه به بازار مشتقه تغییر کرده و از این دیدگاه که بازار مشتقه ابزاری تجملی است، فاصله گرفته‌ایم.

فدایی در ادامه به مسائل اجرایی در خصوص معاملات مشتقه پرداخت و با تاکید بر اینکه «هسته معاملات» چالش اصلی حال حاضر است، بیان داشت: معاملات آتی و آپشن بر سامانه معاملات نقدی به سختی قابل انجام است.

مدیرعامل فرابورس ایران در تشریح تبعات و اثرات این مشکل عنوان کرد: به خاطر این موضوع سیستم محاسبه مارجین وجود ندارد و راهکار جایگزین برای این خلأ در حال حاضر، راه حل توثیق سهام است پس هر معامله‌گری که خواهان فعالیت در مشتقه باشد باید حتماً سهام داشته باشد که این موضوع خود چالش‌برانگیز است.

او اضافه کرد: البته شرکت سپرده‌گذاری مرکزی توثیق الکترونیکی سهام را اجرایی کرده که راه‌اندازی آن گام مثبتی در این زمینه است.

فدایی در ادامه با اشاره به قدم‌های مثبت برداشته شده در زمینه توسعه ابزار آتی در ارکان بازار، افزود: در فرابورس هم روی شاخص هم‌وزن، آتی وجود دارد که اختیار خرید و اختیار فروش روی آن امکان پذیر است. با وجود صندوق‌های سرمایه‌گذاری امکان تعریف آتی وجود دارد و مسئله قابل تحویل بودن که موضوعی فقهی بود حل شده است.

مدیرعامل فرابورس ایران همچنین به دغدغه‌ها در مورد جایگاه Short Selling (فروش استقراضی) از نگاه فقهی پرداخته و گفت: Short Selling هیچ مشکل فقهی ندارد و در این زمینه مصوبه وجود دارد، بلکه نبود سامانه تامین به مفهوم تامین سهام برای short seller چالش اصلی این معاملات است.

وی با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته در زمینه نماد‌های بسته در فرابورس بیان داشت: در بازار اول و دوم به غیر از مجمع سالانه، نماد متوقف شدن دیگری نداریم، اگر این روند تداوم پیدا کند می‌توانیم روی نماد‌های سهامی هم بدون هیچ چالشی ابزار مشتقه داشته باشیم.

مدیرعامل فرابورس ایران در بخش پایانی صحبت‌هایش با دعوت از متخصصان حوزه hedge fund برای پیوستن به نهاد‌های مالی، عنوان کرد: فرد متخصص در این زمینه چندان دیده نشده است و فقط موارد محدودی تقاضا از سمت صندوق‌ها وجود داشته است که فرابورس ایران در این زمینه حمایت‌های لازم را خواهد کرد.

تکنولوژی چالش مهم معاملات مشتقه

علی نقوی مدیرعامل بورس انرژی در ادامه این نشست به تشریح وضعیت ابزار‌های مختلف مشتقه در این بورس پرداخت و عنوان کرد: ارزش تجمعی معاملات سلف موازی استاندارد مبتنی بر نفت خام و برق و متانول و میعانات در بورس انرژی ۵۷ هزار میلیارد تومان بوده است.

نقوی با تاکید بر روند رو به رشد قرارداد‌های آتی در بورس انرژی، اظهار داشت: اسفند سال گذشته از این قرارداد‌ها رونمایی شد و اکنون معاملات روی نفتا و متانول در حال انجام است. ضمن آنکه معاملات روی ال پی جی و میعانات در آینده شروع می‌شود و معاملات بنزین نیز در مرحله مطالعات است.

مدیرعامل بورس انرژی یکی از چالش‌های این بورس برای توسعه ابزار‌های مشتقه را نبود گواهی سپرده کالایی دانست و گفت: این گواهی‌ها در بورس انرژی به خاطر پیچیدگی‌های حامل‌های انرژی و انحصار عرضه‌کننده بحث فنی دارد، اما در دستور کار است.

نقوی کمبود آگاهی در مورد معاملات مشتقه را هم چالش دیگری در این حوزه برشمرد و گفت: برای مثال عدم آگاهی وزارت نفت نسبت به گواهی سپرده چالش ایجاد کرده است.

به گفته وی بازار مشتقه نیازمند تکنولوژی است و هر چهار بورس ایران از نظر تکنولوژی نیاز به توسعه دارند که با همکاری استارتاپ‌ها می‌توان بخشی از مشکلات را برطرف کرد.

لزوم حرکت مشتقه به سمت دارایی‌های مالی

محمدجواد میرطاهر عضو هیات مدیره شرکت بورس تهران در ادامه نشست «بازار مشتقه در ایران، راهکار‌ها و چالش‌ها» به مقایسه معاملات مشتقه ایران و دیگر کشور‌ها پرداخت و گفت: در حالی مشتقه ایران بیشتر روی کامودیتی‌ها وجود دارد که در جهان عمده معاملات روی دارایی‌های مالی است و حل شدن مشکلات زیرساختی باعث می‌شود در ایران نیز مشتقه به سمت دارایی‌های مالی برود.

عضو هیات مدیره بورس تهران یکی از مهم‌ترین الزامات استفاده از ابزار مشتقه را کمک به فرآیند کشف قیمت دانسته و ابراز داشت: مشتقه به معنای تشکیل دادن بازار متشکلی است که افراد درباره قیمت آینده با یکدیگر صحبت می‌کنند. مشتقات ارزی می‌تواند به کشف قیمت ارز در آینده اقتصادی ایران کمک کند.

میرطاهر با تاکید بر اینکه در ایران هم افراد بسیار ریسک‌پذیری وجود دارند، افزود: اگر ابزار‌ها و بازار‌های متشکل وجود داشته باشد این افراد به سمت این بازار‌ها هدایت و راهنمایی می‌شوند، در غیر این صورت مشکلات قانونی و فراقانونی به وجود خواهد آمد.

عضو هیات مدیره شرکت بورس تهران به اقدامات این بورس در زمینه رفع چالش‌های معاملات مشتقه اشاره داشت و گفت: این موضوع در جلسات بورس تهران مطرح شده است که اگر بتوانیم فکری برای بازار ثانویه، بازارسازی و بازارگردانی و نوسان‌پذیری کنیم، اوراق مشتقه روی دارایی‌های مالی هم تعریف خواهد شد.

میرطاهر «لزوم مشخص شدن جایگاه hedge fund»، «تسهیل اختیار خرید و فروش تبعی» و «طراحی اوراق آتی و آپشن روی صندوق‌ها» را از جمله راهکار‌هایی دانست که به توسعه و تعمیق بازار مشتقه کمک خواهد کرد.

اهمیت ابزار‌های مشتقه کنار هم

رحمان آراسته مدیر بازار مشتقه و صندوق‌های کالایی بورس کالا نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه چشم‌انداز بازار مشتقه بر اساس رصد معاملات بورس‌های ایران امیدوارکننده است، عنوان کرد: خوشحالیم که بورس کالا به عنوان پیشرو در این زمینه شناخته شده است؛ بورس کالا از سال ۸۷ شکل گرفت و در ابتدای راه با توجه به عدم شناخت، چندان موفق نبود تا اینکه آتی سکه راه افتاد و به دلایل غیر منطقی این بازار بسته شد.

او با تاکید بر گسترده بودن بازار آتی برای انواع و اقسام دارایی‌ها چه کالایی و چه بهادار، در مورد بازار آتی زعفران بورس کالا، گفت: پیش از راه‌اندازی این بازار مرجع قیمت نقدی زعفران وجود نداشت، زنجیره‌ای از ابزار‌های ملی را روی زعفران راه‌اندازی کردیم و اکنون به مرجع قیمت تبدیل شدیم و ۶۰۰ هزار موقعیت باز در آپشن زعفران داریم که جای خوشحالی دارد.

مدیر بازار مشتقه و صندوق‌های کالایی بورس کالا در ادامه اظهار داشت: یک نکته مهم باید دیده شود که آتی و آپشن و فوروارد و دیگر ابزار‌ها به تنهایی در کشور به نتیجه نخواهد رسید و باید با ابزار‌های دیگر شکل بگیرد، برای مثال یکی از علت‌های موفقیت در آتی زعفران، بحث گواهی سپرده زعفران بود.

او در پایان در تشریح دیگر اقدامات این بورس در زمینه مشتقه اظهار کرد: برنامه‌هایی برای آتی و گواهی سپرده طلا از جمله شمش داریم که بعد از فراهم شدن زیرساخت و اتمام مطالعات راه اندازی می‌شود چرا که مشکل مالیاتی گواهی سپرده نیز حل شده است.