تشدید رقابت ایران و روسیه در صنعت اوره‌سازی

کشور‌های چین، هند، روسیه، اندونزی، پاکستان و ایران بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اوره در جهان هستند. در ایران شرکت‌های پتروشیمی پردیس، پتروشیمی شیراز، پتروشیمی خراسان و پتروشیمی کرمانشاه اوره ساز‌های مهم کشور می‌باشند و شرکت‌های کود شیمیایی اوره لردگان و پتروشیمی مسجد سلیمان نیز در آینده به جرگه تولید کنندگان این محصول استراتژیک خواهند پیوست.

تولید جهانی اوره در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۰میلیون تن بوده است. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده اوره در جهان است. کشور‌های هند و آمریکا به‌ترتیب در رتبه‌های بعدی تولید و مصرف قرار دارند.

بحران جهانی کود‌های شیمیایی همزمان با جنگ روسیه و اوکراین، در ماه‌های اخیر تشدید شده و نگرانی‌های بسیاری در سراسر صنعت پتروشیمی و غذایی جهان ایجاد کرده است. البته این بحران تنها با درگیری نظامی در شرق اروپا به وجود نیامده و گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد از ماه آوریل سال ۲۰۲۰ تا ماه مارس ۲۰۲۲، قیمت کود‌های شیمیایی بیش از سه برابر افزایش یافته است که شدیدترین افزایش ۲۳ماهه از سال ۲۰۰۸ به این‌سو بوده است. در نتیجه این شرایط که با بحران کووید، اختلال در زنجیره تامین، افزایش بهای حامل‌های انرژی و جنگ اوکراین به وجود آمده، قیمت مواد غذایی به شکل تصاعدی در همه جا در حال افزایش بوده و باعث ایجاد نگرانی‌ها درباره افزایش گرسنگی در سراسر جهان شده است.

اوره‌سازان ایرانی در چنین شرایطی فرصت دارند عرضه خود به بازار‌های صادراتی را افزایش دهند، اما با چالش‌هایی در زمینه قیمت‌گذاری خوراک گازی خود و همچنین تلاش روسیه برای تسلط بر بازار‌های آسیایی و آمریکای لاتین روبه‌رو هستند.

بالا بودن تقاضا در هند و آمریکا، این دو کشور را به بزرگ‌ترین واردکنندگان اوره نیز تبدیل کرده است. بیش از ۷۰درصد اوره جهان در آسیا تولید می‌شود. مهم‌ترین روش حمل‌ونقل اوره، حمل‌ونقل دریایی است، به همین دلیل، کمتر تحت‌تاثیر محدودیت‌های کرونایی قرار گرفت.

قیمت بازار اوره نیز مانند سایر بازار‌ها متاثر از تعادل طرف عرضه و تقاضاست و افزایش و کاهش هزینه انرژی و همچنین افزایش و کاهش عرضه و سیاست‌های تجاری-اقتصادی از دلایل تغییرات قیمت اوره است. متغیر‌های نفت‌خام، گاز طبیعی، زغال‌سنگ، GDP سرانه، جمعیت و شاخص قیمت غذا همبستگی مثبت و زیادی با قیمت اوره دارند؛ یعنی با افزایش هر یک از این متغیرها، قیمت اوره نیز افزایش پیدا می‌کند. نرخ ارز با قیمت اوره همبستگی منفی دارد. نرخ اوره جهانی همبستگی قیمتی با مواد اولیه تولید اوره یعنی گاز و زغال‌سنگ دارد.

تقاضای جهانی اوره چیزی حدود ۸/ ۱۸۷میلیون تن در سال ۲۰۲۰ گزارش شده است و انتظار می‌رود تقاضای آن با ۲درصد رشد سالانه، تا سال ۲۰۲۶ به ۵/ ۲۱۱میلیون تن برسد. بزرگ‌ترین مصرف اوره در تولید کود است. نیتروژن مهم‌ترین عنصر از سه‌ماده مغذی اولیه موردنیاز گیاهان برای رشد قوی و سالم است که باعث می‌شود اوره پرمصرف‌ترین کود نیتروژنی در جهان باشد.

آسیا و اقیانوسیه، بزرگ‌ترین عرضه‌کنندگان اوره با تقریبا ۶۰‌درصد سهم بازار جهانی هستند. برآورد می‌شود نرخ رشد تقاضا در این منطقه به طور متوسط سالانه ۲/ ۲ درصد باشد. رشد این منطقه به دلیل تقاضای رو به رشد هند و تایلند برای کود‌های سنتی است.

شرکت پتروشیمی شیراز موفق در تولید اوره

شرکت پتروشیمی شیراز (سهامی عام) در حوزه فروش محصولات با رقم قابل توجه ۴۹ هزار میلیارد ریالی در فروش انواع محصولات خود نسبت به دوره مشابه افزایش ۱۸۷ درصد داشته که رکورد بی سابقه‌ای در فروش محصولات در مقایسه با دوره‌های مشابه را نشان می‌دهد. همچنین علی رغم شرایط فروش بازار‌های جهانی به دلیل نزدیک شدن به فصول کم مصرف محصول، شرکت توانسته در مقایسه با دوره مشابه افزایش ۱۲ درصدی در فروش محصولات داشته باشد.

این شرکت در سه ماهه اول سال ۱۴۰۱ با تولید مقدار ۹۶۸ هزار تن انواع محصولات، رکورد جدیدی در این زمینه ثبت نموده، که این مقدار در مقایسه با دوره مشابه افزایش ۱۰ درصدی در تولید محصولات را نشان می‌دهد. همچنین تولید محصولات این شرکت در مقایسه با ظرفیت اسمی افزایش ۱۹ درصدی داشته و با لحاظ نمودن بودجه سه ماهه اول سال ۱۴۰۱ شرکت افزایش ۲۲ درصدی را در تولید محصولات تجربه کرده است.

بزرگترین تولید کننده و صادر کنندگان اوره در جهان

چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و همچنین مصرف‌کننده اوره است. هند پس از چین، دومین مصرف‌کننده بزرگ به‌شمار می‌آید. چین همچنین صادرکننده خالص اوره است که عمدتا به هند و آمریکای‌شمالی صادر می‌کند.

بیشتر صادرکنندگان از کشور‌های غنی از گاز هستند؛ اما چین به دلیل ذخایر غنی زغال‌سنگ که یکی از خوراک‌های این محصول است، صادرکننده قابل‌توجهی است.

هند یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان اوره در جهان است و بیش از ۱۵‌درصد کل واردات را به خود اختصاص داده است. یکی دیگر از بازار‌های قابل‌توجه اوره، آمریکای شمالی است و انتظار می‌رود، ظرفیت در این منطقه افزایش یابد که این امر اتکای آن را به واردات کاهش خواهد داد.

پروژه‌های متعددی به منظور افزایش ظرفیت و در نتیجه عرضه در این منطقه وجود دارد. تقاضا برای اوره در آمریکای شمالی بیشتر از نرخ رشد عرضه در بازار جهانی و رشد اقتصادی عامل اصلی تقاضای رو به رشد در این منطقه است.

چین منابع فراوان زغال‌سنگ دارد که خوراک مهمی برای تولید اوره است و قیمت زغال‌سنگ چین از رشد تولید اوره در منطقه حمایت می‌کند. کشور‌های در حال توسعه، مانند کشور‌های آسیای جنوبی و آمریکای لاتین، به دلیل افزایش مصرف اوره در بخش کشاورزی تقاضای بیشتری برای این محصول نسبت به سایر مناطق داشته‌اند.

اوره همچنین به عنوان ماده اولیه حیاتی در تولید چسب، رزین، پلاستیک و... نقش دارد، بنابراین رشد بازار این محصولات به طور قابل‌توجهی از رشد بازار اوره حمایت می‌کند. اوره همچنین به دلیل تغییر قوانین مربوط به استفاده از اکسید نیتروژن در موتور‌های دیزلی در خودرو‌ها استفاده می‌شود که بخش قابل‌توجهی از تقاضا در بازار را به خود اختصاص داده است.

بازار و قیمت اوره عمیقا تحت‌تاثیر تقاضا و هزینه‌های بالای مواد اولیه در مناطق کلیدی قرار دارد. با این حال، در مناطق مختلف این اثر‌گذاری متفاوت بوده است؛ برای مثال، اوره به عنوان کود نیتروژن در اروپا (جایی که نیترات ترجیح داده می‌شود) نوسانات کنترل‌شونده‌تری داشته است و اکثر تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان وابسته به خاورمیانه نوسانات شدید قیمت اوره را طی یک‌سال گذشته تجربه کرده‌اند؛ هرچند به طور کلی افزایش هزینه‌های ورودی یعنی افزایش قیمت گاز طبیعی در اروپا موجب کاهش گسترده تولید در آمونیاک شد و افزایش قیمت زغال‌سنگ حرارتی در چین به سهمیه بندی مصرف برق در برخی استان‌ها انجامید و کارخانه‌های کود را مجبور به کاهش تولید کرد. قیمت انرژی در ایالات‌متحده نیز افزایش یافت؛ زیرا توفان آیدا تولید گاز طبیعی در ساحل خلیج آمریکا را با مشکل مواجه کرد و چند شرکت بزرگ کود شیمیایی مجبور شدند توقف تولید را به‌سرعت اعلام کنند.

 

فشار کووید و جنگ بر بازار جهانی اوره

در زمینه بحران جهانی بازار کود‌های شیمیایی با جواد قیصریان‌فرد، کارشناس صنعت پتروشیمی گفتگو کرده است. قیصریان‌فرد گفت با توجه به مطالعات صورت‌گرفته، بازار جهانی کود‌های شیمیایی شامل اوره، پتاس و فسفات در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۷۰میلیارد دلار گردش مالی داشته است. این کارشناس با تاکید بر اهمیت کلیدی اوره برای قیمت محصولات کشاورزی، مواد غذایی و در نتیجه زندگی انسان‌ها، افزود که در سال گذشته میلادی شاهد تولید بالغ بر ۲۲۰میلیون تن اوره در جهان بوده‌ایم. قیصریان‌فرد در ادامه درباره عوامل تاثیرگذار بر قیمت اوره گفت: «یکی از عوامل تاثیرگذار بر قیمت اوره، مساله قیمت خوراک است که شامل نفتا، زغال سنگ و گاز می‌شود که بر هزینه‌های تولید اثر دارد. در کنار این امر، افزایش یا کاهش شاخص قیمت مواد غذایی نیز بر قیمت عرضه اثرگذار است. ما پیش از بحران روسیه و اوکراین نیز به دلایلی مانند جهش ناشی از پایان بحران کووید در رشد اقتصاد جهانی، کاهش ذخایر گاز طبیعی کشورها، کاهش عرضه گاز روسیه به اروپا و محدودیت‌های صادراتی چین برای تولیدکنندگان اوره شاهد افزایش قیمت‌های گاز طبیعی و به تبع آن، قیمت اوره بودیم.»

در چنین شرایطی، تحریم‌ها علیه صنایع شیمیایی، بخش بانکی و تجاری کشور‌های روسیه و بلاروس که از عمده‌ترین تولیدکنندگان کود‌های شیمیایی هستند، تاثیر شدیدی بر بازار این محصولات داشته است. روسیه با صادرات ۷میلیون تن اوره، بزرگ‌ترین صادرکننده این کود شیمیایی کلیدی در جهان محسوب می‌شود و بلاروس نیز بازیگری موثر در بازار کود‌های پتاس است. به گفته این کارشناس صنعت پتروشیمی، مجموعه مساله تحریم‌ها علیه کود‌های روسی و بلاروسی در کنار مشکلاتی که در دریای سیاه برای عرضه وجود دارد و همچنین وضع محدودیت بر صادرات کود‌های شیمیایی از سوی چین، باعث شده بهای اوره در بازار‌های جهانی تا ۹۰۰ دلار به ازای هر تن نیز برسد. قیصریان‌فرد با اشاره به اثراتی که زنجیره توالی این رویداد‌ها بر صنعت کشاورزی و مواد غذایی جهان گذاشته، اظهار داشت: «متعاقب این وضعیت، شاهد آن بودیم که کشور‌های بزرگ تولیدکننده محصولات کشاورزی مانند برزیل که تولیدکننده انواع غلات و دانه‌های سویاست تا ۲۰ درصد کاهش تولید را گزارش می‌کنند و در کشوری مانند پرو نیز بحران کود باعث کاهش تولید و کشت محصولاتی مانند سیب‌زمینی و برنج شده است. همچنین در غرب آفریقا نیز تولید محصولات کشاورزی به شدت کاهش پیدا کرده و در نتیجه، یک بحران جهانی در بخش مواد غذایی به وجود آمده است.»