برجام در یک قدمی احیا یا مرگ

جوزپ بورل در یادداشتی تاکید کرد که از نظر او متنی که در حال حاضر روی میز مذاکرات قرار گرفته از تمام ویژگی‌های ممکن برای یک توافق خوب برخوردار است و همزمان فضا هم برای مصالحه مهم به پایان رسیده است. یادداشت جوزپ بورل ساعاتی پس از آن منتشر شد که مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم هشدار داد که هرچند نمی‌تواند گمانه‌زنی‌ها درباره ماهیت تسلیحاتی برنامه هسته‌ای ایران را تایید کند چرا که اطلاعات مکفی در اختیار ندارد، اما رویکرد فنی ایران در برنامه هسته‌ای مانند غنی‌سازی ۶۰ درصد این پرسش‌ها را ایجاد می‌کند.

ظرفیت ادامه مذاکرات که از نیمه فروردین ماه ۱۴۰۰ در وین، پایتخت اتریش آغاز شد به پایان خود نزدیک شده است. در حالی که مقام‌های امریکایی می‌گویند متن توافق از ماه مارس روی میز قرار داشته و ایران باید موافقت خود را با آن اعلام می‌کرد، طرف ایرانی مفاد متن را ناکافی دانسته و تاکید دارد که از زمان توقف مذاکرات وین (اسفند ۱۴۰۰) تاکنون بسته‌های پیشنهادی متعددی را روی میز گذاشته و همین ابتکار‌ها این روند را زنده نگه داشته است. در حالی که جوزپ بورل در جریان سفر ماه گذشته به تهران مقدمات مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا در دوحه قطر را فراهم کرد این رایزنی‌ها نیز به نتیجه مطلوب نرسید و پس از آن به گفته مقام‌های ایرانی پیام‌ها همچنان تلفنی و با وساطت انریکه مورا، معاون بورل یا مقام‌های برخی کشور‌های منطقه‌ای نظیر عراق، قطر و عمان میان تهران و واشنگتن رد و بدل شده است.

پیام‌هایی که به نظر نمی‌رسد گشایشی به دنبال داشته باشند. وزیر خارجه ایران که در قریب به یک سال گذشته با تاکید بر اراده سیاسی ایران برای توافق اعلام کرده تهران به دنبال توافقی خوب، پایدار و قوی است می‌گوید این توافق باید منجر به بهره‌مندی کامل اقتصادی ایران از رفع تحریم‌ها شده و ضمانتی هم برای عدم تکرار سناریوی خروج امریکا از برجام به ایران داده شود. طرف امریکایی برخی خواسته‌های ایران ذیل تحقق این دو مطالبه را فرابرجامی می‌داند. اکنون ۵ ماه پس از آخرین دور مذاکرات وین به نظر می‌رسد که اتحادیه اروپا به علاوه امریکا سعی در به پایان رساندن پروسه مذاکره برای مذاکره دارند و در حالی که پرونده ایران در صورت حل نشدن در دستور کار نشست شهریورماه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم قرار دارد، طرف مقابل به‌رغم آنکه مستقیما ضرب‌الاجل زمانی تعیین نکرده، اما ادامه این روند را هم غیرممکن می‌داند. ساعاتی پس از انتشار نوشتار جوزپ بورل درباره آخرین وضعیت مذاکرات، علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران با انتشار یک توییت نوشت: در طول هفته گذشته، تبادل نظر‌های جدی و سازنده‌ای با طرف‌های مقابل پیرامون مذاکرات وین انجام شده است.

هماهنگ‌کننده ایده‌های خود را برای جمع‌بندی مذاکرات ارایه کرده است. ما نیز ایده‌هایی برای جمع‌بندی مذاکرات، هم از لحاظ شکلی و هم محتوایی داریم که به اشتراک گذاشته خواهد شد. حسین امیرعبداللهیان نیز شامگاه چهارشنبه مجموعه تماس‌هایی را با مقام‌های کشور‌های منطقه داشت که اظهارنظر درباره مذاکرات برجام یک پای ثابت همه آن‌ها بود.

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در روزنامه فایننشال‌تایمز نوشته است: «بعد از ۱۵ ماه مذاکرات فشرده و سازنده در وین و تعاملات بی‌شمار با طرف‌های برجام و آمریکا من به این جمع‌بندی رسیده‌ام که فضای برای مصالحه‌های مهم اضافی به پایان رسیده است. من اکنون روی میز متنی گذاشته‌ام که در آن، رفع تحریم‌ها و گام‌های هسته‌ای برای احیای برجام به تفصیل شرح داده شده‌اند.»

او در ادامه مدعی شده است: این متن، بهترین توافقی است که من به عنوان تسهیل‌کننده مذاکرات آن را ممکن می‌بینم. توافق بی‌نقصی نیست، اما در آن به همه عناصر ضروری پرداخته شده و در بردارنده مصالحه‌های سخت حاصل‌شده توسط همه طرف‌ها است.

جوزپ بورل در ادامه از همه طرف‌ها خواسته این فرصت را غنیمت شمرده و به مذاکرات اجازه موفق شدن بدهند. او نوشته است: «لازم است برای مغتنم شمردن این فرصت برای موفقیت، تصمیم‌های لازم گرفته شوند. من هیچ جایگزین جامع یا موثر دیگری را در دسترس نمی‌بینم.»

این درحالیست که ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در مورد این طرح بورل اظهار داشت: ما درحال بررسی پیش نویس تفاهم برای بازگشت متقابل به پایبندی کامل برجام هستیم که جوسپ بورل با ما و همچنین ایران به اشتراک گذاشته است. ما پاسخ خود را به صورت مستقیم به اتحادیه اروپا اعلام خواهیم کرد.
وی تصریح کرد: ما درحال مطالعه تغییرات پیشنهادی از سوی اتحادیه اروپا هستیم و در مدت کوتاهی به آن‌ها پاسخ خواهیم داد.

این مقام وزارت خارجه آمریکا مدعی شد: امیدواریم که ایران در نهایت از فرصتی که مدتی در مقابل این کشور قرار دارد، استفاده کند.

طرح بورل یک طرح فصلی است
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم با اشاره به اینکه طرح جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اروپا یک طرح فصلی است، در گفتگو با فرارو، اظهار داشت: در این طرح یک سری مشوق‌ها برای ایران و آمریکا برای رسیدن به یک توافق حداقلی وجود دارد و به نوعی بر روی اشتراکاتی که دو طرف طی این مدت در طول مذاکرات به دست آورده‌اند، تاکید شده و خبری از اختلافاتی که ایران و آمریکا داشته‌اند، نیست.

وی افزود: به این خاطر فصلی است. ایران بتواند با مشارکت در بازار انرژی، مشکلات اروپا بابت تامین انرژی را تا حدودی حل کند.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم با اشاره به اینکه طرح جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اروپا یک طرح فصلی است، اظهار داشت: در این طرح یک سری مشوق‌ها برای ایران و آمریکا برای رسیدن به یک توافق حداقلی وجود دارد و به نوعی بر روی اشتراکاتی که دو طرف طی این مدت در طول مذاکرات به دست آورده‌اند، تاکید شده و خبری از اختلافاتی ایران و آمریکا بر سر مسئله هسته‌ای داشته‌اند، نیست.

فلاحت‌پیشه گفت: به نوعی می‌توان گفت، در حال حاضر زمان برای احیای کامل برجام از بین رفته است، زیرا ایران برای احیای برجام از آمریکا تضمین خواسته که دولت بایدن این کار را نخواهد کرد، در مقابل نیز ایران تاسیسات هسته‌ای خود را تهی نخواهد کرد. همچنین انتقال سوخت هسته‌ای که به سختی به دست آمده به کشور ثالث، در چنین شرایطی برای ایران امکان پذیر نیست، بنابراین احیای کامل برجام ممکن نیست.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: معاهدات بین‌المللی در طول زمان قوام پیدا می‌کردند و اگر از زمان روی کار آمدن دولت برجام احیا شده بود، آن زمان حتی با روی کار آمدن شخصی به مانند ترامپ نیز برجام به این راحتی‌ها از بین نمی‌رفت، اما الان با توجه به اینکه تا سه ماه آینده ترکیب کنگره ممکن است دستخوش تغییر شود، تا زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، برجام لرزان بود، بنابراین در این شرایط طرح بورل می‌تواند یک توافق فصلی را ایجاد کند، که در برابر برخی از نظارت‌ها ایران بتواند نفت و گاز خود را بفروش برساند.

این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: اگر این توافق حاصل شود، بتدریج دو طرف می‌توانند در بحث‌های دیگر طی ماه‌های آینده بخصوص موضوع تضامینی که ایران از آمریکا درخواست کرده است، مذاکرات و گفتگو‌هایی انجام دهند. این درحالیست با توجه به موضع آمریکا طی این چند ماهه، ایران در وهله اول سعی کرده نفت خود را بفروشد، هرچند زیر قیمت که این مسئله به ضرر مردم و منافع کشور بوده، در وهله دوم نیز با توجه به قراردادی که در زمینه میدان نفت و گاز کشور در جنوب با گاز پروم روسیه بسته شده، سیاست چرخش به شرقی که ایران آن را دنبال کرده نیز پیگیری شده است.

فلاحت‌پیشه بیان داشت: اگر این طرح بورل نیز که به نوعی تاکید بر روی توافقات به دست آمده در مذاکرات وین است، به نتیجه نرسد، فرصت حداقلی احیای برجام نیز از بین خواهد رفت و دیگر نباید در این زمینه انتظاری داشت، توافق، اما به شرط آن است که دو طرف یعنی ایران و آمریکا از مواضع همه یا هیچ خود کوتاه بیایند و بر چیزی که روی میز است بسنده کنند، در چنین وضعیتی می‌توان گفت توافق در دسترس است، در غیر این صورت اتفاقی رخ نخواهد داد.

طرح بورل یک تنفس مصنوعی می‌تواند باشد
علی بیگدلی کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه اصولا جوزپ بورل آدم خوش نیت و خوشبینی است، اظهار داشت: او در اوج ناامیدی در مذاکرات، به نوعی یک تنفس مصنوعی برای احیای برجام وارد کرده، حال اینکه این احیای موقت تا چه اندازه‌ای بتواند به احیای کامل مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب منجر شود، الان نمی‌توان در مورد آن نظر قطعی داد، زیرا جزییاتی از این مذاکرات تاکنون منتشر نشده، بنابراین باید دید که دو طرف اصلی یعنی ایران و آمریکا در اینباره چه خواهند گفت.

وی افزود: اتحادیه اروپا با توجه به شرایطی که جنگ اوکراین برای این قاره به وجود آورده، نیاز به انرژی دارد، در اینباره نیز با توجه به اینکه فصل سرما در اروپا فرا خواهد رسید، آن‌ها مشتاق آن هستند، با ورود انرژی و نقت ایران به اروپا، این قاره با مشکلات کمتری روبرو شود، برای همین است که بورل به دنبال احیای برجام است، این درحالیست که مقامات ایران نیز اعلام کرده‌اند، برای شروع مذاکرات و احیای توافق هسته‌ای باید ایران از منافع اقتصادی برجام منتفع شود.

بیگدلی گفت: این در صورتی است که اگر برجام احیا شود، ایران با متصل شدن به سوییفت می‌تواند روابط بانکی خود را از سر بگیرد و نفت خود را بفروشد و برای خرید هواپیما وسایر کالا‌ها نیز مشکلی نخواهد داشت، اما نکته پنهانی که بیان نمی‌شود، این است که ایران خواهان خروج سپاه از لیست تروریستی آمریکا است تا در داخل مذاکره کنندگان بتوانند، طیف تندرو داخلی را از بابت احیای برجام با خروج سپاه از لیست تروریستی آمریکا راضی نگاه دارند، در طرف مقابل، اما بایدن زیر بار این کار نخواهد رفت، زیرا طیف محافظه‌کار و تندرو در آمریکا بخصوص لابی آیپک فشار زیادی را در اینباره به دولت باید آورده، که سپاه را از لیست تروریستی خارج نکند.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: از سوی دیگر بنظر می‌رسد در طرح بورل خروج یکی از زیر مجموعه‌های سپاه همانند قرارگاه خاتم‌الانبیا از تحریم می‌تواند انجام شود، حال اینکه این مسئله مورد قبول ایران قرار گیرد، مشخص نیست، زیرا ایران به دو دلیل مواضع خود را نسبت به گذشته سخت‌تر کرده، در وهله اول با توجه به افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم و دو وهله دوم با توجه به نیاز اروپا به انرژی، ایران در این باره کوتاه نمی‌آید، اما باید امیدوار بود، پیشنهاد بورل مورد توافق دو طرف قرار گیرد، زیرا هنوز فضای امیدواری برای احیای برجام نمی‌توان داشت، زیرا که تاکنون دو طرف نسبت به این پیش‌نویس اظهار خوشبینی نداشته‌اند.

حسین امیرعبداللهیان در گفتگو با شیخ احمد ناصر الصباح، وزیر امور خارجه کویت گفت: ایران امیدوار است طرف امریکایی رویکردی واقع‌بینانه در پیش بگیرد تا مذاکرات به مرحله نهایی خود برسد. ایران به تعهدات خود پایبند است و از امریکایی‌ها می‌خواهد واقع‌بین باشند تا رسیدن به یک توافق خوب، قوی و پایدار امکان‌پذیر شود. وزیر امور خارجه در گفت‌وگوی تلفنی با شیخ عبدالله بن‌زاید وزیر امور خارجه امارات متحده عربی نیز در این باره گفت: اتحادیه اروپا به تلاش‌های خود برای به نتیجه رسیدن مذاکرات ادامه می‌دهد و ما برای رسیدن به یک نتیجه خوب و پایدار جدی هستیم. حسین امیرعبداللهیان در پستی در اینستاگرام نیز نوشت: روز سه‌شنبه با برادرانم وزرای امور خارجه کویت، امارات، قطر، عمان و عراق به صورت تلفنی گفتگو کردم.

این متن، بهترین توافقی است که من به عنوان تسهیل‌کننده مذاکرات آن را ممکن می‌بینم. توافق بی‌نقصی نیست، اما در آن به همه عناصر ضروری پرداخته شده و در بردارنده مصالحه‌های سخت حاصل‌شده توسط همه طرف‌ها است.

دوئل برجامی خبرنگار امریکایی با سخنگوی وزارت خارجه امریکا
فارس نوشت، ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه امریکا در نشست خبری روز گذشته با سوالی درباره اظهارات جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مواجه شد. «مت لی» خبرنگار ارشد خبرگزاری آسوشیتدپرس سوال کرد: «به نظر می‌رسد جوزپ بورل پایان مذاکرات هسته‌ای با ایران را اعلام کرده است. او در یادداشت امروز خود در فایننشال‌تایمز می‌گوید که پیشنهادی ارایه کرده است، با در نظر گرفتن گام‌هایی که هر دو طرف باید بردارند چرا که فکر نمی‌کند دیگر جایی برای سازش وجود داشته باشد. آیا پیشنهاد وی برای دولت بایدن کاملا قابل قبول است؟» سخنگوی وزارت خارجه امریکا در پاسخ گفت: «خب، من با چیزی که قبلا از ما شنیده‌اید شروع می‌کنم و آن این است که ما قرار نیست در صحنه عمومی و در برابر دیدگان همگانی مذاکره کنیم. آنچه می‌توانم بگویم این است که ما در حال بررسی پیش‌نویس تفاهم‌نامه (پیشنهادی) در مورد بازگشت متقابل به اجرای کامل برجام هستیم که نماینده عالی (اتحادیه اروپا جوزپ بورل) با ما و همچنین با ایران و سایر شرکای برجام در میان گذاشت.

ما واکنش‌های‌مان را مستقیم با اتحادیه اروپا در میان خواهیم گذاشت. اما همانطور که قبلا گفتیم و این چیزی است که شما همین دیروز هم شنیدید، یک طرح کلی از آنچه ما معتقدیم توافق خوبی روی میز است از ماه مارس وجود دارد که ما آماده پذیرش آن بوده‌ایم و ما می‌دانیم که این متن جدیدی که آقای بورل به آن اشاره کرد، مبنا و اساس آن پیش‌نویسی است که از ماه مارس روی میز بوده است.» سخنگوی وزارت خارجه دولت جو بایدن افزود: «ما در حال مطالعه تغییراتی هستیم که توسط اتحادیه اروپا پیشنهاد شده است. ما در کوتاه‌مدت به آن‌ها پاسخ خواهیم داد و امیدواریم که ایران بالاخره و در نهایت تصمیم بگیرد فرصتی را که مدتی است پیش رویش بوده است، مغتنم بشمارد.» مت لی خبرنگار ارشد آسوشیتدپرس سوال کرد: «آیا (در متن پیشنهادی جوزپ بورل) چارچوب زمانی وجود دارد که هر دو طرف باید در آن پاسخ دهند؟» ند پرایس در جواب گفت: «فکر می‌کنم در یادداشتی که آقای بورل امروز منتشر کرد، دیدید که به یک چارچوب زمانی اشاره نکرده است. ما در بررسی پیشنهادی که او ارایه کرده است، به سرعت عمل خواهیم کرد. ما می‌دانیم که زمان بسیار مهم است. اما همچنین این را هم می‌دانیم که برنامه هسته‌ای ایران به گونه‌ای پیش رفته است که مولفه‌های بازگشت متقابل به پایبندی که در حال حاضر چندین ماه در راه است برای ما و منافع ملی ما بسیار ارجحیت دارد. بنابراین، تا زمانی که به نفع ما باشد، به دنبال بازگشت متقابل به پایبندی به برجام ادامه خواهیم داد.»

سخنگوی وزارت خارجه امریکا در ادامه این نشست با پافشاری خبرنگار آسوشیتدپرس درباره توضیح نظر دولت بایدن در خصوص اینکه تا چه زمانی امریکا خواهان ادامه مذاکرات درباره احیای برجام است، مواجه شد. ند پرایس ادعا کرد: «واقعیت این است که توافقی که چند ماه است در اختیار ایران قرار گرفته است، همچنان به نفع امنیت ملی ماست (اما) تا ابد چنین نخواهد بود. ما به نقطه‌ای خواهیم رسید و این نقطه‌ای است که در حال حاضر نمی‌توانم برای شما تعریف کنم که در آن دیگر به نفع ما نیست که به دنبال بازگشت متقابل به پایبندی باشیم.» خبرنگار امریکایی از سخنگوی وزارت خارجه امریکا سوال کرد: «من فقط متوجه نمی‌شوم شما امروز می‌گویید که ناگهان زمان بسیار مهم است در حالی که طی هشت ماه گذشته دارید این را می‌گویید و هنوز نمی‌توانید بگویید و نمی‌توانید یک تاریخ در مورد تعریف از زمان ارایه دهید.»

سخنگوی وزارت خارجه امریکا به خبرنگار آسوشیتدپرس گفت: «نقطه‌ای که در آن گزینه‌های جایگزین را دنبال خواهیم کرد، نقطه‌ای است که دیگر به نفع ما نیست که به دنبال بازگشت متقابل به پایبندی (به برجام) باشیم.»

مت لی در جواب به ند پرایس گفت: «اما من فکر کردم که شما همین حالا هم طرح جایگزین (plan B) در اختیار داشتید چرا که خودتان گفتید برای احتمال (شکست مذاکرات) آماده شده‌اید؟» سخنگوی وزارت خارجه امریکا گفت: «ما (طرح جایگزین) داریم. ما اکنون برای مدتی است که درباره این موضوع در حال کار با شرکا و متحدان‌مان هستیم؛ بنابراین موضوع اینجاست که وقتی به نقطه‌ای رسیدیم که برجام، مزایای عدم اشاعه آن به دلیل پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران از بین رفته است، این همان نقطه‌ای است که ما این جایگزین‌ها را دنبال می‌کنیم، جایگزین‌هایی که ما الان مدتی است داریم صحبت می‌کنیم.»

خبرنگار امریکایی سپس از ند پرایس درباره اینکه چرا او و دیگر مقام‌های دولت جو بایدن دیگر از اصطلاح «چند هفته» برای توصیف زمان مورد نیاز برای حصول به توافق برای احیای توافق هسته‌ای ایران استفاده نمی‌کنند، سوال کرد. سخنگوی وزارت خارجه امریکا گفت: «من معتقدم موضوعی که شما به آن اشاره می‌کنید زمان گریز (اتمی) ایران است و واقعیت این است که زمانی که برجام توسط ایران به‌طور کامل اجرا می‌شد، در این مورد، زمان گریز در یک مقطع، ۱۲ ماه بود. با تصمیم دولت قبلی مبنی بر خروج از توافقی که به‌طور قابل راستی‌آزمایی برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران کارساز بود، برنامه هسته‌ای ایران طی چند سال توانسته است به‌گونه‌ای پیش برود که زمان گریز ایران اکنون چند هفته یا کمتر اندازه‌گیری می‌شود.»