تشكيل اقتصاد نفت و گاز در خليج فارس و عملكرد كشورهاي پيشرفته/عصر طلایی گاز خاورمیانه

انرژی یکی از مهمترین نهاده‌های توسعه، و تأمین عرضه انرژی در دنیا از مسایل استراتژیک پیش روی تمامی دولت‌ها میباشد. در این میان نفت و گاز به دلایل متعدد از جمله: میزان سهولت در دسترسی، ارزش حرارتی بالا و ارزانی نسبت به سایر انرژی‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار هستند.

 

انرژی به عنوان نیروی محرکه اکثر فعالیت‌های اقتصادی و یکی از نهاده‌های اصلی تولید هم در سطح خرد و هم در سطح کلان بر توسعه اقتصادی کشور‌ها به ویژه کشور‌های صنعتی نقش تأثیرگذاری دارد. واردات انرژی تأثیر قابل توجهی بر تراز پرداخت‌های کشور‌های مصرف کننده انرژی دارد. همچنین بر اساس مشاهدات دهه هفتاد میلادی به وضوح مشخص شد هزینه‌های انرژی اثر قابل توجهی بر نرخ تورم میگذارد و موقعیت رقابتی کشور‌ها را در حوزه اقتصاد بین المللی دچار تغییرات گسترده میسازد.

 

از این رو عرضه مطمئن و پایدار انرژی طی چند دهه اخیر یکی از چالش‌های اصلی کشور‌های صنعتی بوده است. در حوزهی مباحث مرتبط با انرژی، علی رغم تنوع منابع اولیه عرضه انرژی، نفت خام و گاز طبیعی اهمیت فوق العاد‌های دارند. امروزه زمانی که صحبت از انرژی به میان میآید تمامی اذهان در ابتدا متوجه نفت خام و در مرتبه بعدی معطوف به گاز طبیعی می‌گردد. بنابراین اغلب سیاستگذاری‌های انرژی در سطوح ملی و بین المللی به این دو هیدرو کربور معطوف میشود.

 

حسین راشدی نوشت؛ اکنون قطر، امارات متحده عربی، ایران، عربستان، عمان و حتی عراق برنامه‌های ویژه‌ای برای افزایش ظرفیت تولید و بازرگانی گاز دارند. قطر در پارس جنوبی دو فاز جدید افزایش تولید به کمک غول‌های انرژی در پیش گرفته که تولید گاز طبیعی مایع این کشور را از ۷۷میلیون تن در سال به ۱۱۰میلیون تن در پایان سال ۲۰۲۵ و ۱۲۶میلیون تن تا سال ۲۰۲۷ خواهد رساند. امارات اغلب برنامه‌های گازی‌اش متمرکز بر افزایش ناوگان حمل LNG و ساخت پایانه برای این نوع گاز است؛ اما این کشور همچنین پروژه‌هایی جهت رشد تولید LNG در دست دارد.

عربستان و عراق در پی افزایش تولید برای مصرف داخلی هستند؛ اولی با انگیزه جایگزین کردن آن با نفت و آزاد کردن یک میلیون بشکه دیگر برای صادرات، اما عراق بیش از هر چیز به فکر تامین سوخت نیروگاه‌های برقش است. عمان هم برنامه دارد با افزایش تولید و حتی آغاز واردات گاز از ایران، صادرات LNG به کره جنوبی و ژاپن را بهبود بخشد. ایران نیز می‌خواهد از طریق فشارافزایی میادین موجود به‌خصوص پارس جنوبی که پیش‌بینی می‌شود از ۴ سال آینده سالانه با افت فشاری به اندازه یک فاز آن مواجه شود، توسعه میادین دیگر مانند کیش، پارس شمالی و ... در کنار مهار گاز‌های مشعل، ظرفیت بالاتری را برای تامین مصارف خانگی، صنایع به‌ویژه پتروشیمی‌ها و در نهایت صادرات بیشتر به همسایگان در اختیار داشته باشد.

عصر طلایی ورود به باشگاه گازی

از آنجایی که تقاضای جهانی و داخلی کشور‌های خاورمیانه در سال‌های پیش‌رو افزایشی ارزیابی می‌شود، این منطقه که بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت جهان به شمار می‌رود، به دنبال بهبود تولید و صادرات گاز طبیعی در عصر طلایی این صنعت است.

به گزارش "اویل پرایس"، قطر به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان LNG دنیا سال‌ها لیدر گازی خاورمیانه بوده است. اما دیگر کشور‌های حوزه خلیج فارس در مورد توسعه پروژه‌های گازی عقب بودند. این شرایط در حال تغییر است و کشور‌هایی نظیر امارات، عربستان، عمان و عراق به قطر می‌پیوندند. عربستان و امارات، به عنوان تولیدکنندگان عمده در اوپک اخیرا روی پروژه‌های داخلی افزایش تولید گاز همراه با برنامه‌های مهار انتشار کربن متمرکز شده‌اند. عمان که عضو اوپک نیست، اما در اوپک‌پلاس حضور دارد، نیز روی تولید بیشتر گاز و توسعه اکتشاف آن شرط بسته است. وضعیت در عراق نیز با قرارداد ۲۷میلیارد دلاری با "توتال‌انرجیز" در سال‌های آینده احتمالا تغییر خواهد کرد. ایران هم که خود تولیدکننده بزرگی است بر حفظ سطوح فعلی و سپس افزایش ظرفیت تولید به ۴/ ۱میلیارد مترمکعب طی ۸ سال آینده تاکید دارد.

بازار جهانی بسیار پرنوسان گاز از زمان حمله نظامی روسیه به اوکراین و تقاضای قوی موردانتظار اروپا برای LNG با هدف قطع وابستگی به روسیه، عوامل افزایشی برای قیمت‌ها تلقی می‌شوند که تولیدکنندگان نفتی و گازی خاورمیانه را به سمت برنامه‌های بهبود صادرات گاز به‌خصوص به شکل LNG سوق داده است. علاوه بر این، در برنامه‌های گذار انرژی به سوخت‌های پاک، گاز طبیعی نقش پررنگی به عنوان یک واسطه بازی می‌کند که می‌تواند تقاضای آن را تا چند دهه افزایشی نگه دارد.

بازگشت تقاضا برای LNG

انتظار می‌رود تقاضا برای گاز غیرروسی در اروپا برای سال‌ها قوی باشد چراکه اتحادیه اروپا می‌خواهد هر چه زودتر گاز خط لوله بیشتری را که از روسیه تحویل می‌گیرد با گاز از منابع دیگر جایگزین کند. خریداران LNG برای آنکه عرضه بلندمدت گاز غیرروسی را تضمین و خود را از نوسانات قیمت‌های محموله‌های نقدی مصون کنند، در حال بازگشت به قرارداد‌های بلندمدت هستند. دنیل تُلمن، تحلیلگر اصلی وود مکنزی، در ماه مه گفت: «بسیاری از خریداران سنتی LNG نه محموله‌های تک یا LNG روسی تهیه می‌کنند و نه قرارداد‌های LNG اضافی با فروشندگان روسی امضا یا آن‌ها را تمدید می‌کنند. قیمت‌های محموله‌های تک بالا و پرنوسان بوده‌اند که بسیاری از خریداران را به سمت قرارداد‌های بلندمدت هل می‌دهد.»

خاورمیانه که صادر‌کنندگان بزرگ نفت و گازی آن به‌طور سنتی قرارداد‌های بلندمدت را ترجیح می‌دهند، می‌تواند نقش پررنگ‌تری را در عرضه جهانی LNG تا پایان دهه حاضر بازی کند. قطر با بزرگترین پروژه توسعه LNG جهان تا به حال پیشروی پاسخ خاورمیانه به تقاضای جهانی LNG بوده است. هدف دیگر تولیدکنندگان در خلیج فارس افزایش تولید و صادرات و همچنین مصرف داخلی گاز برای تولید برق است تا میزان سوزاندن نفت برای تولید برق را کاهش داده و نفت خام بیشتری را برای صادرات آزاد کنند.

قطر سال گذشته بزرگترین پروژه LNG جهان را به نام پروژه شرق میدان شمالی (NFE) اعلام کرد که قرار است ظرفیت تولید LNG قطر را از ۷۷میلیون تن در سال به ۱۱۰میلیون تن افزایش دهد. این پروژه که انتظار می‌رود تولید آن در سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۲۵ آغاز شود، ۷۵/ ۲۸میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. قطر همچنین فاز توسعه دیگری در میدان شمالی، بزرگترین میدان گاز طبیعی جهان که با ایران مشترک است، در نظر دارد. فاز دوم توسعه، پروژه جنوب میدان شمالی (NFS) خواهد بود که قرار است ظرفیت تولید LNG قطر را از ۱۱۰میلیون تن به ۱۲۶میلیون تن در سال افزایش دهد و شروع تولید از آن در سال ۲۰۲۷ پیش‌بینی می‌شود. شرکت دولتی قطر انرژی اخیرا شرکت‌های بزرگ بین‌المللی اکسون موبیل، کونوکوفیلیپس، شل، انی و توتال‌انرجیز را به‌عنوان شریک در پروژه توسعه شرق میدان شمالی انتخاب کرده است.

توسعه پروژه‌های صادرات گاز در امارات

شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) در امارات در حال توسعه ناوگان حمل گاز طبیعی مایع به عنوان بخشی از برنامه‌های استراتژیک جهت حمایت از تجارت فعلی این شرکت در این حوزه و برنامه رشد قابل‌توجه آن است. ادنوک برنامه دارد سیاست صادراتی جدیدی به نام «فجیره ال‌ان‌جی» را بین سال ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۸ به اجرا برساند که شامل یک کارخانه تولید ال‌ان‌جی با ظرفیت کلی ۶/ ۹میلیون تن در سال می‌شود. پیش از این در سال جاری، شرکت دولتی ابوظبی به شرکت مک‌درموت یک قرارداد در حوزه خدمات مهندسی طراحی برای این تاسیسات را اعطا کرد. چند روز قبل، ادنوک قرارداد‌های حفاری را برای پروژه توسعه گازی «Hail and Ghasha» به عنوان بزرگ‌ترین طرح توسعه‌ای گاز ترش فراساحلی جهان و بخشی کلیدی از برنامه‌های ادنوک جهت خودکفایی گازی امارات اعلام کرد. سلطان احمد الجابر، مدیرعامل گروه ادنوک و وزیر صنعت و فناوری پیشرفته امارات، در این باره گفت: «ادنوک متعهد به گشودن ذخایر گاز طبیعی فراوان امارات متحده عربی است تا امکان خودکفایی داخلی گاز، رشد و تنوع صنعتی و همچنین پاسخگویی به تقاضای رو‌به‌رشد جهانی گاز را فراهم کند.» علاوه بر این، ادنوک با مشارکت شرکت‌های بزرگ بین‌المللی همچنان به اکتشاف گاز (و نفت) بیشتر ادامه می‌دهد. اخیرا هم دومین اکتشاف گازی خود را از بلوک ۲ فراساحلی در ابوظبی اعلام کرد که توسط انی ایتالیا اداره می‌شود.

عمان به دنبال بهبود تولید گاز

عمان همچنین روی گاز شرط بزرگی بسته است و صادرات LNG آن - عمدتا به خریداران آسیایی کره جنوبی و ژاپن - سالانه ۸درصد در نیمه اول سال ۲۰۲۲ رشد کرد. منابعی به انرژی اینتلیجنس گفته‌اند که این پادشاهی در نظر دارد تولید گاز را توسعه دهد و در حال بررسی ایجاد یک شرکت جدید برای مدیریت دارایی‌های گازی عمان تا پایان امسال است. عمان در حال وارد شدن به فازی است که در آن باید برای همه قرارداد‌های فروش خود را که در سال ۲۰۲۵ منقضی می‌شود، دوباره مذاکره کند. با این حال، به گزارش انرژی اینتلیجنس، مدیریت بخش نفت و گاز این کشور اخیرا شاهد تغییرات زیادی در کارکنان خود بوده است و تیم ال‌ان‌جی در وزارت انرژی نسبتا بی‌تجربه است.