به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، دریا از مواهب بزرگ الهی است. هم اکنون درصد قابل توجهی از جمعیت جهان در محدوده دریا، زندگی و با استفاده از ظرفیتهای گوناگون آن، امرار معاش میکنند؛ دریایی که کشور ما نیز از نعمت حضورش بیبهره نبوده و ۵۸۰۰ کیلومتر از نواحی شمالی و جنوبی ایران (۴۰ درصد مرزهای کشور) را در برگرفته است.
ظرفیتهای متنوع اقتصاد دریایی، به نحوی است که مشاغل گوناگون را پوشش میدهد و میتواند مرزهای آبی را به کلانشهرهای مهم اقتصادی تبدیل کند. این در حالی است که در ایران، تنها ۱۰ درصد جمعیت کشور، ساکن این مناطق هستند و دریا با وجود ظرفیتهای بینظیر خود، سهم کمی در اقتصاد ایران دارد.
پهنه آبی خلیج فارس و دریای خزر، مستعد بهرهبرداری در حوزههای پرورش آبزیان، استخراج انرژی، ترازیت دریایی، گردشگری، کشتیسازی، بیوتکنولوژی دریایی و... است. مواهب دریا به قدری وسیع است که ۵۰ درصد تولید ناخالص ملی کشورهایی نظیر ویتنام و چین را در برمیگیرد؛ رقمی که در ایران، تنها حدود ۱۰ درصد است.
از مزایای مهم همجواری با دریا، ترانزیت و حمل کالاست. ایران در چهارراه ترانزیت جهان قرار دارد و محل مناسبی برای عبور مهمترین کریدورهای تجاری دنیا محسوب میشود. سهم دریا در این زمینه، چشمگیر است و در صورت ایجاد زیرساخت مناسب، بنادر ایران به نقاط حیاتی در مبادلات تجاری جهان تبدیل میشوند.
کریدور شمال- جنوب، از راههای دریایی ایران میگذرد، جنوب آسیا را به شرق اروپا میرساند و اقتصادهای بزرگ را به یکدیگر متصل میکند. از سوی دیگر، بنادر شمالی ایران، مسیر خوبی برای انتقال کالاهای اروپایی به روسیه در شرایط تحریم محسوب میشوند. کشورهایی نظیر هند نیز توجه ویژهای به بندر چابهار دارند و علاقهمند به سرمایهگذاری در این منطقه هستند. مسیر مورد نظر آنها با عبور از اقیانوس هند و رسیدن به بندر چابهار، به آسیای میانه میرسد. کشورهای آسیای میانه مانند تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان و...، محصور در خشکی هستند و خواسته یا ناخواسته به سرزمینهایی با مرزهای آبی وابسته اند.
در این زمینه، استان سیستان و بلوچستان از یک سو، کیلومترها نوار ساحلی وسیع دارد که به اقیانوس میرسد و از سوی دیگر، دارای مرز مشترک قابل¬توجهی با پاکستان و افغانستان است. از این¬رو، محل مناسبی برای انتقال کالاهای تجاری از مسیر اقیانوس هند به کشورهای آسیای میانه است. با این حال، بهرهگیری از این فرصت بینظیر، مستلزم سرمایهگذاری و ایجاد زیر ساخت مناسب در بندر چابهار است؛ منطقه¬ای که برای سرمایهگذار خارجی به شدت جذاب است، اما موانعی نظیر تحریمها و بوروکراسی دستوپاگیر ادارات دولتی، مانع جذب سرمایه شده است.
سواحل ایران علاوه بر ترانزیت، ظرفیت بالایی در حوزه گردشگری دارند. مکران، میزبان خوبی برای گردشگران خارجی است و آنها را مستقیما از اقیانوس هند به خاک ایران میرساند. نوارهای ساحلی، سرشار از جاذبههای طبیعی و تاریخی و نیز محل مناسبی برای تفریحات دریایی هستند.
علاوه بر این، ظرفیت خوبی برای سرمایهگذاری در مزارع پرورش میگو در جنوب و پرورش ماهی سفید، آزاد، خاویار و... در شمال وجود دارد تا با افزایش صادرات ماهیان آبزی، جایگاه کشور را در این حوزه ارتقا بخشد. استخراج انرژیهای نهفته در دل دریا نیز از مواهب بزرگی است که ارزش بالای آن بر کسی پوشیده نیست. نعمتهای بیکران دریا برای ایران، تنها به حوزههای شیلات، حمل¬ونقل و استخراج انرژی محدود نمیشود.
ایران، کشور کم آبی است و در چند دهه اخیر، از مضرات شدید صنایع آب بر در نواحی مرکزی رنج میبرد؛ اتفاقی که به رودخانههای مرکزی کشور، آسیب جدی وارد کرده و بر نارضایتی مردم دامن زده است. حال اگر این صنایع به جای نواحی مرکزی در جنوب کشور، در کنار دریا احداث میشدند، میتوانستند از آب فراوان دریا بهره ببرند و منبع مناسبی برای اشتغال مرزنشینان این نواحی باشند.
توسعه مناطق ساحلی ایران، نیازمند مدیریت و برنامهریزی یکپارچه است تا از تمام ظرفیتهای اقتصاد دریایی بهره¬مند شود. این در حالی است که هر بخش از پتانسیلهای دریایی ایران، هم¬اکنون زیرنظر یک قسمت اداری است و ناهماهنگیها، به مانع جدی در مسیر توسعه اقتصاد دریایی تبدیل شده است. با این همه، توسعه مرزهای آبی ایران با اشتغالزایی فراوان، بر رضایت مرزنشینان میافزاید و این موضوع، موید ارتقای امنیت کشور است؛ کشوری که مرزهای توسعهیافتهتری داشته باشد، آینده پایدارتری را تجربه میکند.
از این¬رو، اگر ۱۰۰ موضوع و اقدام اساسی برای توسعه کشور، فهرست و از میان آنها، ۵۰ موضوع مهمتر را انتخاب کنیم، در نهایت به ۵ موضوع کلیدی می رسیم. بدون شک، یکی از این موضوعات، توجه به اقتصاد دریایی و توسعه کشور در این زمینه است.