کنترل نقدینگی و مهار تورم با اصلاح نظام بانکی

از نظر اقتصادی، تورم یا Inflation به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی مشخص گفته می‌شود. تورم را می‌توان افزایش بی‌رویه قیمت کالا‌ها و خدمات بدون پشتوانه و بدون برنامه‌ریزی دانست که باعث کاهش قدرت خرید می‌شود و تعادل میان تقاضای محصولات با نقدینگی موجود برای خرید محصولات را بر هم می‌زند.

کاهش قدرت خرید، کاهش ارزش پول، افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات، همه از آثار وجود تورم است. تورم و تغییر نرخ تورم یکی از عوامل تأثیرگذار بر همه بخش‌های اقتصاد و بازار‌های مالی مانند بازار بورس و سهام است؛ بنابراین برای سنجش اقتصاد یک کشور از نرخ تورم استفاده می‌شود؛ زیرا این نرخ، ارزش پول کشور را نشان می‌دهد.

اولین و مهم‌ترین کاری که برای مهار تورم باید انجام داد، کنترل نقدینگی و سیاست‌های انقباضی است. هرچند بعضا هم ممکن است سیاست‌های انقباضی همراه با سیاست‌های انبساطی اعمال شود. یعنی در یک بخشی که حمایت‌کننده و تولیدی باشد، ولی در شرایط کاملی نباشد، از سیاست انبساطی و انقباضی هم زمان استفاده می‌کنند.

 

در کنار کنترل نقدینگی باید اصلاح نرخ ارز در دستور کار سیاست‌گذار ارزی قرار بگیرد تا تقاضای کاذب در بازار ارز را شاهد نباشیم که افرادی بیایند با نرخ‌های یارانه‌ای ارز بگیرند و بعد کالا و خدماتشان را در بازار‌های رقابتی و سیاه بفروشند؛ و حتی کالا‌هایی که با نرخ دولتی آمده متاسفانه برخی از آن‌ها از کشور قاچاق می‌شود. چون در داخل کنترل‌هایی برای رصد کالا‌های وارد شده با ارز دولتی می‌شود و در این شرایط برخی از این کالا‌ها به صورت صادرات از کشور خارج می‌شود.

دلایل ایجاد تورم در اقتصاد ایران

 

یکی از عوامل مهم ایجاد تورم، کسری بودجه دولت است. چون همیشه یک دولت مصرف‌کننده داشته‌ایم و هزینه و بودجه جاری آن از بودجه عمرانی بیشتر است و همیشه مصرف‌کننده است و حتی از بودجه عمرانی هم برمی‌دارد و در بخش جاری می‌آورد و در بخش جاری هم کوتاه مدت است و در نهایت به بخش تقاضای فوری می‌رود که منجر به تورم می‌شود.

 

کارشناسان اقتصادی معتقد است که دولت باید از تصدی‌گری در اقتصاد دست بردارد. دولت باید در ایجاد زیرساخت‌ها کمک کند و خصوصی‌سازی به معنای واقعی انجام شود تا بتوان به سمتی رفت که دولت، کشور را از طریق مالیات اداره کند. زیرا درآمد‌های مالیاتی باعث تعدیل اقتصادی می‌شود، یعنی جمع‌آوری و بازتوزیع می‌شود و منجر به افزایش نقدینگی و رشد پایه پولی نمی‌شود که در نهایت شاهد کنترل تورم در اقتصاد خواهیم بود.

 

نگاه ویژه به خصوصی سازی واقعی و درآمد‌های مالیاتی، از آن جهت مهم است که وقتی اقتصاد در بخش دولتی باشد، دولت نمی‌تواند مالیات اخذ کند و مجبور می‌شود که یک سری قوانین بگذارد که باعث ناراحتی و مشکل برای مردم می‌شود. مثل مالیات از خانه خالی و اجاره، مالیات از زیورآلات و …؛ بنابراین بایستی تمام راهکار‌ها و عوامل یاد شده از جمله سیاست‌های پولی، با هم به کار گرفته شود تا شاهد اثربخشی در کنترل تورم باشیم. دولت باید سازوکار مالیاتی را به گونه‌ای اجرایی کند که این مالیات اولا باعث تورم نشود و ثانیا عرضه را بیشتر کند.

 

بر این اساس بهبود فضای کسب و کار باید در دستور کار قرار بگیرد این همه ادارات و سازمان‌ها و نهادها، برای صدور یک مجوز ضرورتی ندارد و مانعی در مسیر رونق و تولید شده است. اگر دولت فقط نقش مشوق و راهبر و راهنما را داشته باشد، شاهد نتایج مثبت در اقتصاد خواهیم بود.

 

همچنین بایستی دولت به بخش صادرات کمک کند و پیشنهاد می‌شود که صادرکننده‌های خرد، کالا‌های خود را به بنگاه‌ها و صادرکنندگان بزرگ بدهند و بعد از جمع‌آوری و صادرات، بتوانند سهم مهمی از بازار را در دنیا بگیرند که در نهایت منجر به تعدیل اقتصادی خواهد شد.

 

سیاست‌های پولی، ارزی، تجاری، گمرکی و مالیاتی باید درست عمل کنند تا شاهد کنترل تورم در اقتصاد باشیم.

راهکار پولی برای کنترل تورم

 

علی صالح‌آبادی رئیس بانک مرکزی درباره آخرین وضعیت بازار ارز اظهار داشت: آرامش خوبی در بازار ارز حاکم است و در چهار ماهه اول امسال حدود ۱۴ میلیارد دلار تامین ارز داشتیم که نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته حدود ۸۰درصد رشد داشتیم. همچنان مازاد عرضه نسبت به تقاضا در سامانه نیما وجود دارد. این بازار عمق بسیار خوبی پیدا کرده و روزانه بیش از ۱۰ میلیون دلار بین صرافی‌ها معامله در حال انجام است.

پول چگونه چاپ می‌شود؟

رئیس کل بانک مرکزی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد که با تسویه بخشی از بدهی دلاری دولت به بانک مرکزی، دلار‌های نفتی به بازار عرضه شده است.

 

وی ادامه داد: خالص دارایی‌های خارجی که در پایه پولی اثرگذار است تا پایان تیر ماه نسبت به سال گذشته منفی بوده است؛ یعنی هر ارزی که از دولت گرفته‌ایم به فروش رسیده و ریال آن جمع شده است. خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی، بخش اصلی تشکیل‌دهنده پایه پولی کشور است که اثرات مستقیمی بر میزان چاپ پول دارد.

روند کار این‌گونه است: دولت درآمد‌های نفتی خود را به صورت دلاری کسب می‌کند، اما برای هزینه‌کرد آن به ریال نیاز دارد، بنابراین با سپرده‌گذاری این منابع دلاری نزد بانک مرکزی ریال دریافت می‌کند و به اندازه ریالی که اخذ می‌کند به دلیل آنکه معادل ریالی منابع ارزی بانک مرکزی افزایش یافته، خالص دارایی بانک مرکزی را افزایش می‌دهد. این عملیات دقیقا به معنای چاپ پول است؛ چراکه ریال به اقتصاد عرضه شده و از این محل پایه پولی و نقدینگی رشد خواهد کرد. اما باید توجه داشت که اگر مابه‌ازای ریالی که چاپ می‌شود، دلاری به دست آمده و وصول شده باشد؛ رشد پایه پولی اثرات تورمی کمتری خواهد داشت.

پول بی‌پشتوانه جمع‌آوری شد؟

در یکی، دو سال گذشته، بلوکه شدن منابع دلاری تحت تحریم و کاهش شدید درآمد‌های نفتی فضایی را به وجود آورد که درست عکس این جریان شکل گرفت. یعنی دولت مابه‌ازای دلاری برای بالا بردن خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در دست نداشت. حالا رئیس کل بانک مرکزی می‌گوید هر ارزی که از دولت گرفته شده، به فروش رسیده و ریال آن جمع شده است. به بیان دیگر، ریال‌های اعطایی به دولت را تا انتهای تیر از بازار جمع‌آوری کرده است و خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده است.

پیام اولیه اظهارات رئیس کل بانک مرکزی این است که دسترسی مناسبی به درآمد‌های نفتی ایجاد شده است. هر چند دولت آمار‌های مرتبط با فروش نفت و وصول درآمد نفت را «محرمانه» نگه داشته، اما در یک نگاه کلی، خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در انتهای خرداد ۵۴۵ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به انتهای اسفند ۱۴۰۰ کاهش حدودا ۲۰ هزار میلیارد تومانی داشته است. در واقع، آمار‌ها نیز اظهارات رییس کل بانک مرکزی را تایید می‌کنند.

استفاده دولت از تنخواه به صفر رسید

صالح‌آبادی در بخش دیگری از صحبت‌های خود اشاره کرده که پایه پولی از محل فروش اوراق بدهی دولتی به بانک‌ها ۳۰ هزار میلیارد تومان کاهش پیدا کرده است. او این موضوع را این‌گونه بیان کرده که «بدهی دولت به بانک مرکزی نیز در وضعیت مناسبی است» و البته این موضوع که «برداشت دولت از تنخواه نزد بانک مرکزی نزدیک به صفر» بوده است.

وی خاطرنشان کرد: اوراق منتشر شده دولت نیز می‌تواند در پایه پولی موثر باشد، این بخش هم به خوبی کنترل شده است. همچنین بانک مرکزی از ابتدای سال تاکنون ۳۰ همت اوراق دولتی واگذار کرده و ریال را از بازار جمع کرده است. از طرفی بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز که در پایه پولی موثر است کنترل شده است.
به نظر می‌رسد در این بخش عمده تلاش سیاستگذار پولی در جهت خنثی کردن اثرات پرداخت یارانه نقدی در سه ماهه گذشته بوده است. معمولا پول موردنیاز برای پرداخت یارانه نقدی از محل سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی پرداخت می‌شود که تقریبا معادل با استفاده دولت از تنخواه خود نزد بانک مرکزی است. در اینجا، بانک مرکزی مجبور شده با عرضه منابع دلاری و اوراق بدهی بخشی از اثرات تورمی پرداخت یارانه‌ها را خنثی کند.

اصلاح نظام بانکی

صالح‌آبادی درخصوص اصلاح نظام بانکی نیز این‌طور توضیح داد که اصلاح نظام بانکی در کنترل نقدینگی بسیار مهم است و برنامه‌های متنوعی برای آن داریم؛ رشد ترازنامه بانک‌ها، کفایت سرمایه بانک‌ها و معوقات بانکی کنترل می‌شود. وی افزود: براساس شاخص‌های سلامت بانک‌ها را ارزیابی کردیم و در هر شاخص به خود بانک اعلام کردیم تا آن بانک برای اصلاحات خودش به بانک مرکزی برنامه دهد. هر بانک باید برنامه را به کمیته اصلاح نظام بانکی بانک مرکزی اعلام و طبق زمان‌بندی اصلاحات را انجام بدهد.

جلوگیری از اضافه برداشت مخرب به بانک‌ها

 

رئیس کل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه اجازه اضافه برداشت مخرب نیز به بانک‌ها داده نمی‌شود، تصریح کرده است: در واقع اصلاحات نظام بانکی با همکاری و همراهی خود بانک‌ها دنبال می‌شود و مسیر اصلاح نظام بانکی در بخش‌های مختلف پیش می‌رود، ضمن اینکه سپرده قانونی بانک متخلف تا ۱۵درصد قابل افزایش است.

 

وی همچنین تاکید کرد که درآمد‌های دولت ماهیانه پایش می‌شود و اموال منجمد دولت نیز فروخته خواهد شد تا به منابع بانک مرکزی دست‌اندازی نشود. خوشبختانه دولت به خوبی برای مدیریت درآمد‌ها و هزینه‌ها برنامه‌ریزی می‌کند و انضباط مالی را رویکرد اصلی خود قرار داده است. در هفته‌های اخیر افزایش نرخ سود بین بانکی چالش اساسی در مورد تاثیرات آن بر عملکرد بانک‌ها ایجاد کرد که نهایتا بانک مرکزی با دخالت مستقیم وزیر اقتصاد (که با اعتراض سهامداران بورس مواجه و تحت فشار بود) نرخ سود را طی سه هفته تقریبا یک درصد کاهش داد و در هفته اخیر کاهش اندکی داشت.

ارز توافقی در بازار ارز

 

صالح‌آبادی در‌خصوص اقدامات انجام شده در بازار ارز نیز اعلام کرد: ارز‌های توافقی برمبنای عرضه و تقاضا در صرافی‌ها عرضه می‌شود. حجم معاملات ارز توافقی به‌طور قابل‌توجهی در حال افزایش و تعمیق است به گونه‌ای که امروز در بازار اثرگذار است. رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه امروز ارز توافقی در بازار ارز آرامش ایجاد کرده و عرضه ارز همواره بیشتر از تقاضا شده است، گفت: امروز در مسیر حکمرانی ریال و شفافیت حداکثری حرکت می‌کنیم و این اقدامات در جلوگیری از فرار‌های مالیاتی و پولشویی بسیار اثرگذار است.

شفافیت در افشای اسامی ابربدهکاران بانکی

 

صالح‌آبادی در ادامه به اقدامات انجام شده در بانک مرکزی درخصوص وصول مطالبات معوق اشاره و تصریح کرد: در گذشته تحفظی وجود داشت و مقرراتی نبود تا اسامی ابربدهکاران بانکی به مردم گفته شود. اما امروز براساس قانون بودجه ۱۴۰۱ اسامی ابربدهکاران بانکی (بدهی بالای ۱۰۰ میلیارد تومان) در سایت بانک مرکزی در هر فصل منتشر می‌شود.

رئیس کل بانک مرکزی گفت: هنگامی که شفافیت صورت می‌گیرد مردم و رسانه‌ها و همگان از آن مطلع می‌شوند، افشای اسامی ابربدهکاران بانکی باعث شد در وصول مطالبات حرکت قابل توجهی انجام شود. اگر یک شرکت تولیدکننده دلایل موجه داشته باشد بانک‌ها همراهی و کمک می‌کنند، اما کسانی که این‌گونه نیستند و بدهی خود را پرداخت نمی‌کنند با آن‌ها برخورد می‌شود.

 

وی افزود: اقساط عقب‌افتاده تا ۶ ماه سررسید گذشته، از ۶ تا ۱۸ ماه معوق و از ۱۸ ماه به بعد مشکوک‌الوصول حساب می‌شوند که اسامی همه آن‌ها به تفکیک در سایت بانک مرکزی منتشر می‌شود. بخشی از اموال و دارایی‌های بانک‌ها منجمد تلقی می‌شود که باید از حالت انجماد خارج شود.

«ریال دیجیتال» از شهریور

 

وی با اشاره به اینکه سال ۱۳۹۹ دولت آیین‌نامه‌ای را تصویب کرده تا کسانی که مجوز قانونی دریافت می‌کنند تا رمزارز استخراج کنند و برای واردات استفاده کنند، گفت: در واقع خرید و فروش (مبادله) و سرمایه‌گذاری رمزارز‌ها ممنوع است، اما استخراج و استفاده برای واردات کالا ممکن شده است. البته مقرراتی آماده کردیم تا با هماهنگی وزارت صمت از رمزارز‌ها برای واردات بهره‌برداری شود. رییس کل بانک مرکزی ضمن تاکید بر اینکه نوسانات بازار رمزارز‌ها هم زیاد است و باید به آن توجه شود، تصریح کرد: رمز ریال یا ریال دیجیتال جایگزین اسکناس ریال است و کار‌های آن انجام شده است. ریال دیجیتال طبق وعده به صورت آزمایشی در شهریور ماه اجرایی می‌شود. ناشر ریال دیجیتال بانک مرکزی است و مردم می‌توانند به جای اسکناس از آن استفاده کنند. در چین نیز چنین اقدامی انجام شده و ۷۵ میلیون نفر از یوآن دیجیتال استفاده می‌کنند.