طی دهههای گذشته با تاثیر تحریمها بر فروش نفت ایران، همواره درآمد دولتها که بر فروش نفت استوار بوده با مشکلات مختلفی همراه بود. به نظر میرسد، روند چالشی و فرسایشی تحریم هرگز از اقتصاد ایران حذف نمیشود. از این جهت باید راهکار جدیدی برای کاهش وابستگی به فروش نفت خام اتخاذ شود. حذف نفت از درآمد دولت یک رویای زیباست، اما کاهش وابستگی به این درآمدها میتواند به واقعیت تبدیل شود.
تقویت پتروشیمی و یا فروش فرآوردههای نفتی یکی از درآمدهایی است که هم قابل تحریم نیست و هم میتواند قدرت چانه زنی سیاسی ایران را در فضای دیپلماسی افزایش دهد. برای رسیدن به این درآمد، کشور نیازمند زیر ساختهایی است که پالایشگاه و پتروپالایشگاههای به روز و مجهز آن، مهمترین این زیر ساختهاست. ساخت و ایجاد پالایشگاههایی که بتواند کشور را به این اهداف برساند هزینه بسیاری را به همراه دارد، در عین حال پالایشگاههای کنونی نیز به برخی مشکلات ساختاری و زیر ساختی دچار هستند. در این شرایط ساخت و تجهیز پالایشگاههای فراسرزمینی مهمترین راه حل برای این مساله محسوب میشود.
پالایشگاههای فراسرزمینی بستری برای سرمایه گذاری و بازار سازی برای فروش نفت نه به صورت خام بلکه به شکل فرآوری شده را فراهم میکند. در حال حاضر برخی از کشورهای نفتی به این عرصه ورود کرده و نتایج قابل توجهی نیز دریافت کردهاند. به طور کلی این روش نه برای عبور از تحریمها بلکه راهی برای جلوگیری از خام فروشی توسط کشورهای نفت خیز است. اما برای ایران میتواند علاوه بر عایدی اقتصادی عواید سیاسی نیز به همراه داشته باشد.
امتحان راههای مختلف برای بی اثر کردن تحریمها
مساله بی اثر کردن تحریمها در بخش فروش نفت از اوایل دهه ۹۰ به عنوان یکی از اصلیترین راهکارهای پیش رو در اقتصاد کشور مطرح شد. توسعه صنعت پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی کشور، امکان ذخیره سازی نفت در زمانهای تحریم در مخازن، عرضه نفت در بورس کالا، اوراق سلف نفتی و ... از راهکارهای مختلفی بود که طی ۱۲ سال گذشته استفاده شده است.
در حال حاضر با روی کارآمدن دولت سیزدهم، یکی از راهکارهای مورد توجه در این بخش سهامداری و سرمایهگذاری در صنایع پایین دست نفتی کشورهای تحریمی یا در حال توسعه است. از سالها قبل شاهد سرمایه گذاری صادرکنندگان نفت برای تضمین بازار در بخشهای پایین دستی کشورهای دیگر بودهایم و به دلیل تحولات مختلف در بازار انرژی دنیا، امکان تحریم، کاهش فروش و التهابات بازار نفت دنیا، کشورهای صادرکننده نفت، در صنایع پایین دستی نفت سایر کشورها از جمله صنعت پالایش و حتی پتروشیمی سرمایهگذاری کرده و سهیم میشوند، تا بازار نفت خود را به وسیله این سرمایهگذاری تضمین کنند.
پیش بینی غلط آقای وزیر سابق
طی دوسال اخیر، صادرات نفت خام و میعانات گازی افزایش چشمگیری یافت. روند افزایشی صادرات نفت ایران در حالی رقم خورد که وزیر سابق نفت، در ماههای پایانی فعالیت دولت دوازدهم در نامهای کاهش رقم فروش نفت ایران را پیشبینی کرده بود. اما این اتفاق نیفتاد و فروش نفت ایران روند صعودی گرفت که این افزایش صادرات نفت و میعانات گازی، اتفاقی و ناشی از تحولات و التهابات بازار نفت نبوده، بلکه وزارت نفت با تمرکز بر بازارسازی نفت ایران به جای خرید و فروش صرف، مسیرهای تازهای برای فروش نفت ایران فراهم کرد. از نمونه بارز این موضوع میتوان به گسترش همکاریهای نفتی با کشورهای آمریکای لاتین اشاره کرد.
بازارسازی نفت ایران در این کشورها از طریق توسعه همکاریها و صادرات خدمات فنی و مهندسی در ازای اخذ سهام صنایع پایین دست این کشورها صورت گرفت که سیاست اصلی اقتصادهای برتر دنیا را دنبال میکنند. این سیاست تجاری با صادرات خدمات مهندسی و نفت در ازای سهامداری در صنایع پایین دست نفت کشورهای آمریکای جنوبی، به تعریف بازاری جدید برای نفت ایران انجامید که علاوه بر سرمایهگذاری و صادرات خدمات فنی مهندسی، یک بازار تضمینشده فروش نفت را نیز برای ایران فراهم میآورد.
در حال حاضر بسیاری از کارشناسان بر این عقیده اند اگر چنین ارتباطی با کشورهایی، چون ونزوئلا و کوبا و نیکاراگوئه که ایران ارتباطات استراتژیک با آنها دارد و درآمد قابل توجهی نیز نصیب ایران میکنند، مطلوب بوده ایران میتواند چنین قراردادهایی را با کشورهای همجوار از جمله کشورهای نفت خیز حاشیه خلیج فارس نیز داشته باشد، که علاوه بر کاهش ریسک تحریمها، بسیاری از هزینهها از جمله حمل با کشتی را نیز کاهش میدهد.
به نظر میرسد، ساخت و سرمایه گذاری در بخش پالایشگاههای فراسرزمینی روندی برای ورود ایران به باشگاه مشتریان جدید نفتی بدون تحریم باشد.
خبرنگار: مجتبی بیگلری