قانون جدید مالیات و چگونگی تمکین پرداخت مالیات

بررسی‌های متعدد انجام شده توسط پژوهشگران و کارشناسان مختلف حوزه مالیات نشان می‌دهد که میان ظرفیت بالقوه مالیاتی و همچنین وصولی‌های مالیاتی کشور شکاف در خور توجهی وجود دارد حکایت از آن دارد که می‌توان با اتخاذ تدابیری در جهت اصلاح نظام مالیاتی کشور وصول‌های مالیاتی را تا حد زیادی افزایش داد و اتکای دولت به درآمد‌های مالیاتی را بهبود بخشید.

ضرورت این مسئله تا بدان حد است که برنامه‌های توسط توسعه تاکید خاصی بر نداشته و اهداف خاصی را در این راستا تعیین نموده است از مهمترین و اصولی‌ترین راه‌های افزایش درآمد مالیاتی و تحقق اهداف مذکور در این بخش تلاش برای افزایش تمکین مالیاتی نشده است.

در حالی که به اندازه درصد تمکین مالیاتی در سیستم مالیاتی بالاتر باشد میزان درآمد‌های وصولی بخش مالیاتی افزایش می‌یابد و شاخص‌های کلان اقتصادی، چون نسبت مالیاتی به تولید ناخالص داخلی نسبت به درآمد‌های واقعی مالیاتی به درآمد مالیاتی پیش‌بینی شده در بودجه و نسبت درآمد‌های مالیاتی داوطلبانه پرداخت شده به کل درآمد‌های مالیاتی وصول شده افزایش می‌یابد.

محمد جهانی کیا مدیرکل امور مودیان و خدمات مالیاتی سازمان امور مالیاتی اظهار داشت: در راستای هوشمندسازی نظام مالیاتی و به‌منظور تسریع و تسهیل در انجام امور و افزایش سطح رضایتمندی مودیان، از ابتدای شهریورماه سال جاری، کلیه اوراق مالیاتی صادره در سامانه‌های سازمان امور مالیاتی به‌صورت خودکار بر روی حساب کاربری مودیان بارگذاری شده و هم‌زمان پیامک اطلاع‌رسانی برای آنان ارسال می‌شود.

پس از بارگذاری اوراق مالیاتی در حساب کاربری، مودیان ده روز فرصت دارند با مراجعه به‌حساب کاربری خود، اوراق بارگذاری شده را مشاهده نمایند. رویت اوراق مذکور، در حکم ابلاغ به شخص مودی تلقی و کلیه آثار ابلاغ واقعی بر آن، مترتب است.

ابلاغ اوراق مالیاتی که به معنی اطلاع دادن برگه‌های مالیاتی، نظیر برگ تشخیص و آرای هیات‌های حل اختلاف، از طریق یکی از روش‌های قانونی، به مودی بوده، دارای دو نوع ابلاغ فیزیکی و الکترونیکی می‌باشد. در ابلاغ فیزیکی، ورقه مالیاتی کاغذی، تحویل مودی یا خویشاوندان وی شده و در روش الکترونیکی، فایل الکترونیکی ابلاغیه، از طریق درج در حساب کاربری مودی، در سامانه ابلاغ اوراق مالیاتی، تحویل وی می‌شود.

دستگاه کنونی مالیات، ضمن بازنگری کامل قوانین موجود مالیاتی، در چارچوب برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، در راستای اصلاح مالیاتی، اقدام به معرفی یک نوع مالیات بر مصرف تحت عنوان " مالیات بر ارزش افزوده کرده است.

مالیات بر ارزش افزوده با انتقال پایه مالیاتی از درآمد به مصرف، انگیزه‌های سرمایه گذاری را افزایش می‌دهد و منابع لازم را برای گسترش سرمایه گذاری‌ها از طریق افزایش امکانات پس انداز تامین و از جابه جایی سرمایه از بخش‌های مولد به بخش‌های خدماتی جلوگیری می‌کند. با اجرای این فرآیند مالیاتی، اختلال در تصمیمات تولیدی و سرمایه گذاری به حداقل می‌رسد و درآمد‌های مالیاتی به دلیل گسترده بودن پایه این نوع مالیات، افزایش می‌یابد.

در طبقه بندی مالیاتها، مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیر مستقیم بر مصرف و فروش داخلی کالا‌ها و خدمات است، این نوع مالیات، چند مرحله‌ای و در هر یک از مراحل تولید و تکمیل تا مصرف نهایی، بر حسب ارزش افزوده ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر، مالیات بر ارزش افزوده، نوعی مالیات بر فروش چند مرحله‌ای است که خرید کالا‌ها و خدمات واسطه‌ای را از پرداخت مالیات معاف می‌کند.

ارزش افزوده یک بنگاه از تفاوت عایدات فروش کالا یا خدمات و کل هزینه‌هایی که صرف خرید کالا‌ها و خدمات واسطه‌ای شده است، ناشی می‌شود. در مقیاس اقتصاد ملی، تولید ناخالص ملی در واقع حاصل جمع ارزش افزوده کلیه بنگاه هاست، زیرا کل معاملات واسطه‌ای مساوی با ارزش فروش نهایی است. به همین دلیل، فروش نهایی برابر با ارزش کل دستمزد، نرخ بهره، سود، اجاره، استهلاک و سایر پرداخت‌ها به عوامل تولید در سطح ملی و مساوی تولید ناخالص ملی است.

 

انواع مالیات بر ارزش افزوده

سه نوع مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد: مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی ا ۴ ا، مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی ا ۵ ا و مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی. ا ۶ ا هر کدام از این سه نوع مالیات نیز بر مبنای دو اصل مبدا یا اصل مقصد محاسبه می‌شوند. در اصل مبدا، مالیات بر ارزش افزوده همه کالا‌ها و خدماتی که در کشور تولید می‌شوند، وضع می‌شود. ولی در اصل مقصد، مالیات بر ارزش افزوده همه کالا‌ها و خدماتی که در کشور مصرف می‌شوند، وضع میگردد.


نوع تولیدی

در مفهوم کلی، مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، در صورتیکه از اصل مبدا استفاده شود، همه مخارج در تولید ناخالص داخلی (به جز مخارج دولت بابت دستمزد که نمی‌تواند تحت پوشش مالیات بر ارزش افزوده قرار گیرد) را در بر می‌گیرد. با فرض اینکه از اصل مبدا استفاده شود، صادرات که منشا داخلی دارد، مشمول مالیات می‌گردد، اما واردات که ارزش آن از خارج نشات می‌گیرد، از شمول مالیات خارج می‌شود. به این ترتیب می‌توان گفت پایه مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، جمع تمام مخارج در تولید ناخالص داخلی به استثنای مخارج دستمزدی دولت است. در مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، مالیات کلی بر فروش اعمال می‌شود. به طور کلی، این نوع مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند بر کالا‌های مصرفی و سرمایه‌ای اعمال شود. در این روش، کالا‌های سرمایه‌ای و استهلاک آن‌ها از مالیات معاف نیستند. به بیان دیگر، می‌توان گفت به خرید کالا‌های سرمایه‌ای، اعتبار مالیاتی تعلق نمی‌گیرد. از این رو، این مالیات انگیزه سرمایه گذاری را تضعیف می‌کند.

نوع مصرفی

در مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی، علاوه بر استهلاک، مخارج مربوط به کالا‌های سرمایه‌ای نیز از شمول پایه مالیاتی خارج می‌شود. در واقع، با کاهش هزینه‌های سرمایه‌ای از تولید، آنچه باقی می‌ماند، برابر ارزش کالا‌های مصرفی تولید شده است. نظام مالیات بر ارزش افزوده‏ای که در کشور‌های عضو جامعه اروپا مورد استفاده قرار می‌گیرد، از این نوع است. گرایش برخی از کشور‌های در حال توسعه نیز به سمت استفاده از این روش است، به خصوص به دلیل معاف بودن کالا‌های سرمایه‌ای از مالیات، که انگیزه برای سرمایه گذاری بیشتر را به وجود می‌آورد. همچنین در عمل، استفاده از این روش نسبت به دو روش دیگر، از سهولت بیشتری برخوردار است.


نوع درآمدی

مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی، استهلاک را در بر نمی‌گیرد و به این ترتیب، مخارج سرمایه‌ای خالص را شامل می‌شود. پایه این مالیات، مجموعه درآمد پرداختی به عوامل، پس از کسر مخارج دستمزدی دولت است. به همین دلیل نیز نام آن، مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی است.

به طور کلی، در این نوع مالیات بر ارزش افزوده، پایه کلی مالیات، متناسب با درآمد عوامل تولید است. مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمد، با مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف تفاوت دارد، زیرا در نوع اول، بنگاه مجاز است استهلاک را کم کند، اما در نوع دوم، مجاز به کسر سرمایه گذاری ناخالص است. به این ترتیب، مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی، به اندازه تفاوت سرمایه گذاری ناخالص و استهلاک، بیشتر از مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی است.

مقایسه سه نوع مالیات بر ارزش افزوده

در بین سه نوع مالیات، مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی، وسیعترین پایه مالیاتی و مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی، کم‌ترین پایه مالیاتی را ایجاد می‌کند. چون مالیات تولیدی، خرید‌های ناخالص کالا‌های سرمایه‌ای (بدون مستثنی کردن استهلاک) را شامل می‌شود، موانعی در برابر سرمایه گذاری ایجاد می‌کند. از آن گذشته، در صورتیکه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده به روش صورتحساب انجام گیرد، در مورد آن دسته از فعالیت‌ها که موفق به انتقال بخشی از هزینه‌های سرمایه‌ای خود به بعد شوند، وضع این مالیات بر کالا‌های سرمایه‌ای، منجر به مالیات چند مرحله‌ای می‌شود که در مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی، این مساله در حد کمتری به وجود می‌آید. در بین سه روش فوق، مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی که کم‌ترین پایه مالیاتی را ایجاد می‌کند یک مالیات عمومی بر مصرف است (در صورتیکه از اصل مبدا استفاده شود، خالص صادرات را نیز در بر می‌گیرد) بنابراین، در بین سه روش مذکور، اکثر کشور‌ها معمولا این روش را بر می‌گزینند. البته استفاده از این روش، بالاترین نرخ مالیات را برای ایجاد بازده درآمدی مطلوب لازم دارد و به همین دلیل، برخی کشور‌ها کوشش می‌کنند مبنای مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی را به وسیله مالیات پذیر کردن بخشی از کالا‌های سرمایه‌ای گسترش دهند.