مصرف کننده بازنده عرضه خودرو در بورس

دلمان می‌خواهد بپذیریم تحریم‌ها هیچ تاثیری بر اقتصاد کشورمان ندارد، دلمان میخواهد باور کنیم که تولیدکننده داخلی می‌تواند نیاز‌های داخلی را تامین کند، دلمان می‌خواهد با خیال راحت چشمهایمان را شب هنگام ببندیم و صبح که از خواب بیدار می‌شویم، همه چیز سرجای خودش باشد، خلاصه آنکه دلمان می‌خواهد هیچ مشکلی نداشته باشیم، اما چه کنیم که هرگز اوضاع به میل دلمان نیست. صبح که از خواب بیدار می‌شویم، پول ملی در سراشیبی سقوط قرار گرفته و دلار با قدرت تمام، اقتصاد را به زیر می‌کشد به نوعی که همزمان با سقوط پول ملی، ارزش‌ها نیز سقوط می‌کند و بازار دچار آشفتگی حضور گسترده فرصت طلبان می‌شود، گویا همه چیز برای سودجویانی است که اعتقادی به منافع ملی ندارند و تنها به سنگین شدن جیب‌های خودشان می‌اندیشند.

بحران خرید خودرو

یکی از جدی‌ترین بازار‌هایی که از ابتدای انقلاب همواره مشکل آفرین بود، بازار خودرو است. سال‌های اول انقلاب را به خاطر می‌آوریم که مردم برای خرید پیکان از ایران خودرو، قبل از طلوع آفتاب با گونی‌های پر از پول مقابل بانک‌ها صف می‌کشیدند تا بتوانند ثبت نام کنند. مردمی که پولهایشان را به بانک می‌سپردند و دست به دعا بر می‌داشتند که در قرعه کشی، برنده یک دستگاه پیکان صفر شوند. در همان سال‌ها مردم از خود سوال می‌کردند روزی می‌رسد که بدون هیچ مشکلی، صبح تصمیم بگیریم خودرو داخلی بخریم و با مراجعه به نمایندگی‌های فروش، خودرو صفر با سلیقه خودمان را انتخاب کنیم و تحویل بگیریم. اکنون ۴۳ سال از پیروزی انقلاب می‌گذرد و منتظر هستیم خودروسازان زمان ثبت نام را اعلام کنند تا به کافی نت‌ها هجوم ببریم، به صورت اینترنتی ثبت نام کنیم و باز هم دست به دعا برداریم که که در قرعه کشی برنده شویم و باز هم از خود سوال کنیم که روزی می‌رسد بدون هیچ دردسری به نمایندگی‌ها مراجعه کنیم و خودرو صفر را به قیمت مناسب تحویل بگیریم؟

عوامل بحران خودرویی

باید بررسی کنیم که چه عواملی باعث شده تا بعد از گذشت ۴۳ سال از پیروزی انقلاب، در این دور باطل حرکت داشته باشیم. مهمترین معضل، تحریم‌های گسترده‌ای است که علیه اقتصاد کشورمان اعمال شده و، چون تبعات این تحریم‌ها روشن و آشکار است، دلالان و رانت‌خواران از این بحران سو استفاده کرده و بدون در نظر گرفتن منافع ملی و تنها با هدف نفع شخصی، بر بحران خودرویی دامن می‌زنند. نتیجه حضور این افراد اختلاف قابل‌ملاحظه قیمت خودرو بین کارخانه‌ای و بازار آزاد می‌شود و، چون دولت برنامه مناسبی برای مقابله با این شرایط ندارد، بحرانی گسترده رقم میخورد.

اقدامات ناکارآمد دولت

آنچه در این آشفته بازار بیش از همه انتظار می‌رود، توقع مردم از دولت برای مدیریت این بازار است، اما با کمال تاسف تمامی تصمیمات دولت تاکنون هیچ فایده‌ای نداشته و انتظاری را برآورده نکرده است. آنچه امروزه از سوی تمامی فعالان اقتصادی مطرح می‌شود، این است که دولت کاری به کار اقتصاد نداشته باشد، زیرا بار‌ها تاوان اقتصاد دولتی را داده ایم و تبعات اقتصاد دستوری را به عینه مشاهده کرده ایم.

عرضه خودرو در بورس


در شرایطی که دولت توان مدیریت بازار را ندارد و تفاوت قیمت خودرو داخلی در بسیاری از موارد بین کارخانه و بازار بیش از دو برابر است و افزایش تولید هم پاسخگو نبوده، فروش و عرضه خودرو در بورس کالا برای نخستین بار در سال ۱۳۹۶ مطرح شد. اما این طرح با سوالات متعددی رو به رو شد. اول اینکه وقتی خودروساز داخلی توان تامین نیاز داخل را ندارد و برای خرید ۳۵ هزار دستگاه خودرو بیش از ۶ میلیون نفر ثبت نام می‌کنند، عرضه خودرو در بورس کالا چه معنایی دارد؟ اگر قیمت خودرو عادلانه تعیین می‌شود، چگونه قرار است ۳۵ دستگاه خودرو بین ۶ میلیون نفر توزیع شود؟ دوم اینکه وقتی واردات خودرو ممنوع است و خریدار فقط با یک گزینه خودرو داخلی رو به رو است، عرضه در بورس چه مفهومی دارد؟ سوم اینکه عرضه خودرو در بورس به صورت رقابتی به نفع چه کسی تمام می‌شود؟ ایا منظور این نیست که خودرو داخلی که با انتقاد‌های بسیاری رو به رو است و کیفیت و قیمت مناسبی ندارد، در بورس کالا به قیمت بازار آزاد نزدیک شود و در این بین خریداران داخلی ناچار شوند خودرو بی کیفیت داخلی را به قیمت بازار ازاد خریداری کنند؟

کمبود قطعات خودرو

واقعیت این است که تحریم‌ها باعث شده خودروسازان با کمبود‌های متعددی مواجه شوند که تولید و عرضه خودرو به بازار به شدت کاهش یابد. این در حالی است که سال‌ها خودروسازان با ژست حق به جانب تاکید کرده اند که بیش از ۹۰ درصد قطعات خودرو درداخل تولید می‌شود و هیچ نیازی به خارج نداریم و می‌توانیم بدون نیاز به خارج، هر آنچه در بازار تقاضا وجود دارد، پاسخگو باشیم. اما در هر آزمونی مردود شده اند و بی شک بازار آشفته بدلیل عملکرد ضعیف و ناتوانی خودروسازان بوده است.

بیشتر بخوانید:چراهای گواهی سوال برانگیز سکه

تحمیل خودرو به خریدار در بورس

نکته مهم اینجاست که در بورس خودرو انواع مشخصی خودرو عرضه می‌شود و برای همه سلیقه‌ها احترام قایل نبوده اند. اکنون در بورس کالا فقط کسانی می‌توانند خودرو خرید کنند که بالای نیم میلیارد تومان سرمایه دارند و برای دهک‌های پایین جامعه هیچ برنامه‌ای وجود ندارد. به عبارت بهتر کسانی که می‌خواهند با ۱۵۰ میلیون تومان خودرو بخرند، حتی به فکر حضور در رقابت بورس خودرو را را نیز نباید در سر بپرورانند.

جذابیت کجاست

در حالی که عرضه خودرو در بورس از سال ۹۶ مطرح شده و تاکنون بجایی نرسیده، مسوولان و طراحان باید به این سوال پاسخ دهند که چه جذابیتی در معاملات خودرو در بورس وجود دارد؟ آیا قرار است که برای سال‌های متمادی همین وضعیت اسفبار تولید خودرو را داشته باشیم که نتوانیم نیاز بازار را تامین کنیم و آنگاه بورس به عنوان ناجی مطرح شود؟ آیا روزی فرا نمی‌رسد که تولید به اندازه تقاضا باشد و در آن صورت خریداران چه انگیزه‌ای برای خرید از بورس دارند وقتی که قرار باشد بدون بروکراسی اداری و شرکت در مزایده بورسی، خودرو را از نزدیکترین نمایندگی به محل سکونت خود خریداری کنند؟

بورس به نفع خودرو ساز به زیان مصرف کننده

آنچه از طرح عرضه خودرو در بورس استنباط می‌شود، این است که خودرو در مزایده بورسی تعیین قیمت می‌شود، در این صورت مردم باز هم باید خودرو را به قیمت بازار آزاد بخرند و در این شرایط خودرو ساز داخلی می‌تواند خودرو را گرانتر هم بفروشد که از این مزایده چنین برداشت می‌شود که بورس در خدمت خودروساز داخلی است تا خودرو بی کیفیت را به بالاترین قیمت بفروشد، اقدامی که دیگر انگیزه‌ای برای خودروساز باقی نمی‌گذارد که کیفیت را بالا ببرد و قیمت را پایین بیاورد.

مصرف کننده زیان بیننده اصلی

عرضه خودرو در بورس برای خودرو ساز و فعالان بورسی سود قابل توجهی دارد، اما نکته اصلی اینجاست که تاکنون در هیچ جای دنیا سابقه نداشته که دولت، خودروساز، بورس و برخی دیگر در یک جبهه مقابل مردم صف آرایی کنند تا خودرو بی کیفیت را به قیمتی بسیار گرانتر به مردم بفروشند، خودرویی که بار‌ها خواستار آنالیز آن شده اند، اما خودروساز حاضر به ارایه آنالیز خودرو نشده است.

دکتر زهرا نظری مهر / حقوقدان