گازکشی برای کوهستان

قصه از آنجا شروع شد که در سال ۷۹ یک سرمایه گذار تصمیم می‌گیرد در منطقه نمونه گردشگری الوند و در کنار کتیبه‌های دوره هخامنشی تله‌کابین راه‌اندازی کند.

این منطقه (دامنه شمالی الوند) اگر چه در سال ۸۷ توسط هیات وزیران وقت به عنوان منطقه نمونه گردشگری برگزیده شد اما؛ به دلیل وجود سنگ نوشته‌های باستانی گنجنامه روی صخره‌های الوند در مسیر راه شاهی و چشمه سارها، آبشار طبیعی زیبا و دشت میشان در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی قرار گرفته بود؛ و با شدت گرفتن تشکیل پرونده‌های ثبت جهانی با توجه به ویژیگی‌های منحصر به فرد، کاندیدای ثبت جهانی نیز شده بود.

استفاده از فعالیت‌های مدرن و کوه خواری به بهانه توسعه گردشگری دل فعالان میراث فرهنگی و محیط زیستی را به لرزه انداخت؛ چرا که گمان می‌رفت صاحبان این مجموعه و‌مسئولان هر بار با اضافه کردن و ارائه مجوز‌های تاسیسات گوناگون تفریحی بیشتر بر طبل نابودی می‌کوبند و همین دل‌نگرانی‌ها هم درست از آب در آمد و تله کابین بدون موافقت میراث فرهنگی و با جابه‌جایی چند متر دورتر از کتیبه‌ها و پس از چند سال وقفه احداث شد و سپس پیست اسکی، مجموعه اقامتی، پارکینگ، احداث جاده، معضل فاضلاب و زباله، تغییر وضعیت اکولوژیکی گیاهی و جانوری، تخریب جاده کتیبه‌ها و دست درازی به دشت میشان، ساخت استخر و خشکاندن چشمه‌های طبیعی تخریب جان پناه۶۰ساله کوهنوردان و …و…به دنبال آن آمد.

گویا صیانت و حفظ طبیعت و میراث فرهنگی در این منطقه نمونه گردشگری توسط مسئولان شعار پوشالی است، چرا که هر روز منظر طبیعی الوند با پیشروی از بین می‌رود و چنگک‌ها بیشتر بر قلب تپنده الوند فرو می‌رود؛ و حالا دامنه شمالی الوند، دره عباس اباد و منطقه گنجنامه با چالش جدیدی روبه‌رو شده است مساله‌ای که به حیات و زندگی مردم مربوط می‌شود، مساله‌ای که با خشکسالی‌های جدید همدان رقم خورده است؛ آب؛ بارندگی.

چند هفته‌ای می‌شود که عملیات گاز رسانی به شرکت مورد اشاره با لوله فشار قوی انجام و به سرعت رو به پایان است؛ این عملیات گاز رسانی به دغدغه فعالان محیط زیست بدل شده است چرا که آن‌ها معتقدند با انجام عملیات گاز رسانی شرایط اقلیم کوهستان الوند تغییر می‌کند، اگر چه از گاز به عنوان سوخت پاک یاد می‌شود، اما؛ در دسترس بودن و سهل بودن استفاده از آن به گرمایش هوای منطقه کوهستانی منجر می‌شود.

حمید حق نظری -دبیر سمن‌های محیط زیست استان همدان -درباره مساله دست درازی به الوندبه خبرآنلاین می‌گوید: «سال گذشته و در ایام کرونا مسئولان مجموعه مدیران میراث فرهنگی را برای انجام گاز رسانی متقاعد می‌کنند؛ مجوز آن را دریافت می‌کند؛ در چند هفته گذشته به سرعت عملیات گاز کشی به مجموعه گنجنامه انجام شد و مسیری که شهرداری همدان برای مبلمان و طراحی شهری کشیده و میلیون تومان برای زیبایی آن صرف شده بود، شکافته و لوله فشار قوی گاز جایگزین شد».

او می‌گوید: «این نخستین بار نیست که این مجموعه به الوند آسیب می‌زند، این مجموعه هر با به بهانه گسترش و توسعه چنگ بر الوند انداخته است».

حق نظری در باره این اقدام و مخالفت فعالان محیط زیست با عملیات گازکشی به الوند توضیح می‌دهد: «همدان همانند دیگر شهر‌های کوهپایه‌ای پر از باغ است، وقتی حجم زیادی از باغات به واسطه تغییر کاربری از بین برود، دمای محیطی رو به افزایش می‌رود؛ «گرما» تراکم ابر‌ها را از بین می‌برد و کوهستانی که همیشه برفگیر بوده به کوهستانی بارانی تبدیل می‌شود؛ چشمه و رود‌ها خشک می‌شوند و خشکسالی در همدان اتفاق می‌افتد؛ چیزی که درحال حاضر در وسعت کمتر در همدان شاهد هستیم. اگر چه این موارد صد درصدقابل اعتنا نیست، اما ما با این کار اقلیم همدان را عوض می‌کنیم.»

به گفته حق نظری: «الوند مانند بسیاری از کوه‌های دیگر ایران، به دلیل آبزا و بابرکت بودن، از نامی نیک به معنای بالنده، رونده، دلیر و تیزرو، برخوردار است که این نشانگر اهمیت و احترامی است که ایرانیان از دیرباز برای کوهستان قایل بوده‌اند».

او‌می گوید: «وقتی از خشکسالی همدان صحبت به میان می‌آید به این دلیل است؛ حیات در کل منطقه همدان از کوهستان الوند شکل می‌گیرد؛ چرا که اگر کوهستانی نباشد، بارندگی‌ها، تجمع برف و شکل گیری چشمه ها، رودخانه‌ها و رودک‌ها هیچ زمانی اتفاق نمی‌افتد؛ و تامین آب شرب و کشاورزی، دشت‌ها و همه موجوداتی که از آن استفاده می‌کنند همه حیاتشان وابسته به کوهستان هستند.»

او ادامه می‌دهد: «ما حالا دست گذاشته‌ایم روی تخریب خود کوهستان. «کوهستان الوند» شاخه‌ای از زاگرس است و معادن زیادی هم دارد و وسعت کوه‌هایی که ما در البرز در تهران می‌بینیم یا در زاگرس که کوهستان‌های بسیار متراکم و وسیع و عرضه بسیار زیاد دارد، نیست. یک دیواره است به طول ۸۰تا ۱۰۰ کیلومتر از ابتدا تا انتها؛ ولی همین وسعت میزان آب دهی فراوانی دارد.»

چرا اقلیم همدان عوض می‌شود؟

منطقه نمونه گردشگری دامنه شمالی الوند در ۵ اردیبهشت ماه سال ۸۷ به استناد ماده ۸قانون تشکیل میراث فرهنگی و گردشگری به همراه ۲۱منطقه دیگر به تصویب رسید. این منطقه با وجود سرمایه گذاری در سال ۹۸تازه طرح مطالعاتی بر آن انجام گرفت و بر اساس این طرح دامنه شمالی الوند که ۴۳ هزار هکتار است، به پنج منطقه تبدیل شد و این طرح مطالعاتی پنج منطقه شامل گنجنامه، حیدره، تاریک‌دره، دره‌مرادبیگ و سد اکباتان این محدوده را مورد بررسی قرار داد.

بر اساس ضوابط مناطق نمونه گردشگری دولت موظف است امکانات زیر ساختی را تا ابتدای منطقه برای سرمایه‌گذار مهیا کند، اکرچه در تصویبنامه این منطقه به صراحت از ایجاد زیرساخت آب و برق و تلفن و راه و بهسازی صحبت به میان آمده است نه گاز.

سازمان میراث فرهنکی استان همدان پس از ۲۳سال با صرف بیش از ۲۹۰میلیون هزینه گاز کشی به مجموعه را پرداخت کرده است و حالا مجموعه در دل کوهستان الوند با گاز شهری زمستان را پشت سر می‌گذارد.

مدیرکل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان درباره پرداخت این هزینه به شرکت گاز برای انشعاب لوله گاز به خبرآنلاین می‌گوید: «مناطق نمونه‌ای که مصوب هیات دولت هستند قانونگذار برای دولت پیش بینی کرده است تا زیرساخت‌ها را تا ورودی منطقه نمونه انجام دهد و یکی از این زیر ساخت‌ها هم گاز است».

علی مالمیر در پاسخ به این سوال که این منطقه در سال ۸۷ مصوبه هیات وزیران را دارد و چرا با گذشت ۲۳سال به آن گاز تعلق گرفت است، توضیح می‌دهد: «تامین اعتبار خیلی از مناطق نمونه دیگری هم در استان داریم که زیر ساخت برای آن‌ها تکمیل نشده است. محدودیت‌های اعتبار باعث می‌شود که خیلی از کار‌ها با تاخیر انجام شود و در خیلی از مناطق زیر ساخت‌ها تکمیل نشود؛ براساس شرایط و تامین اعتبارات موجود این اتفاق می‌افتد».

کاشت علمک‌ها!

اما همان طور که ذکر شد دامنه شمالی الوند مملو از باغ است باغ‌هایی که یکی از قطب‌های کشاورزی استان است و انشعاب گاز برای رسیدن به مجموعه نیاز به گذشتن از میانه این باغ‌ها را داشته است؛ وباغداران را متوقع کرده است که به آن‌ها انشعاب گاز تعلق می‌گیرد، حالا پس گاز رسانی به مجموعه و دکه‌های اطرافش که نمک بر زخم فعالان دو حوزه میراث فرهنگی و محیط زیست پاشیده و زخم کهنه را عفونی کرد، حالا ان‌ها نگران تغییر کاربری باغات منطقه ییلاقی الوند شمالی نیز هستند.

براساس گفته مسئولان گاز به مراکزی که کاربری گردشگری، اقامتی و پذیرایی دارند تعلق می‌گیرد و این تبصره باغداران را به صرافت تغییر کاربری انداخته است و با تغییر کاربری باغات خنجر بیشتر بر دل فعالان محیط زیست و میراث فرهنکی فرو می‌رود چرا که زمینه‌های نابودی طبیعت الوند و بالا رفتن جزیره‌ای دما فراهم می‌شود.

حق نظری در این زمینه می‌گوید: مسئولان در اعتراض به عدم گاز رسانی به مجموعه گفتند گاز فقط برای مجموعه است. اما؛ حالا علمک گاز برای همه جا گذاشته شده و تمام باغدار‌های منطقه به صرافت افتاده اند که گاز بکشند و تغییر کاربری بدهند. ان‌ها با این اقدام تمام اکو سبستم منطقه را تغییر می‌دهند و چیزی از آن باقی نمی‌گذارند. هیچ کدام از مسئولان این شهر دغدغه آن را ندارند و برای آن کاری انجام نمی‌دهند»

در منطقه الوند ودر میان دره‌های سرسبز آن باغ‌هایی با متراژ بزرگ وجود داشت، اما در ۱۰سال اخیر باغداران، قطعات باغ‌های خود را کوچکتر و کوچکتر کرده‌اند، تا بتوانند در آن ویلا و خانه بسازد و آن سبب جابه‌جایی قیمت و افزایش تراکم در منطقه می‌شود و اگر انشعاب گاز هم به آن‌ها تعلق بگیرد بیش از صدمات طبیعی و اقلیم شاهد افزایش قیمت زمین و به دنبال آن هجوم دلالان و ویلا سازان خواهیم بود، طرحی که پیاده شده آن را دربیشتر نقاط کشور شاهد هستیم.

به گفته دبیر سمن‌های محیط زیست استان همدان «مسئولان هر بار با بازی کلمات سعی در گمراهی دارند.»

او می‌گوید: «ابتدا فقط قرار بود به این شرکت فقط گاز داده شود، ولی الان جمله عوض شده است و گفته:به واحد‌های رستورانی و فعال در حوزه گردشگری گاز تعلق می‌گیرد.» «عده‌ای این تغییر کاربری را انجام می‌دهند و وقتی به رستوران کناری انشعاب داده می‌شود، لوله اصلی این توانایی را دارد که به تعداد زیادی گاز داده شود و کم کم این منطقه تبدیل به شهرک می‌شود و از آن حالت بکر و کوهستانی بودن خارج می‌شود. یک طبیعت داغون که شهرک شده است.»

اما؛ رضوان سلماسی، عضو شورای شهر همدان -در هشدار به باغداران می‌گوید:باغداران به گاز دار شدن دل خوش نکنند.

او در گفتگو با همشهری همدان با تاکید بر اینکه انتقال چنین تأسیساتی گردشگری طبیعی منطقه گنجنامه را از بین می‌برد، توضیح می‌دهد: «احتمالا باغ‌داران این منطقه فکر می‌کنند با انجام لوله‌کشی گاز در این منطقه به باغ‌های آن‌ها نیز گاز تعلق می‌گیرد، در حالی‌که طبق قانون گاز فقط به تأسیسات گردشگری تعلق می‌گیرد. در چنین شرایطی باغ‌داران برای دریافت انشعاب گاز اقدام به تغییر کاربری باغ خود می‌کنند که در این شرایط جمعیت بیشتری به این منطقه جذب می‌شوند و در ادامه افزایش گاز‌های گلخانه‌ای را در منطقه به دنبال دارد.».

اما؛ علی مالمیر، مدیر میراث فرهنکی، صنایع دستی استان همدان- با تایید این موضوع که درخواست‌های زیادی برای سرمایه گذاری و تغییر کاربری به میراث فرهنکی رسیده است و بیشترین درخواست‌ها مربوط به مجوز سفره خانه سنتی است به خبرآنلاین توضیح می‌دهد: «دغدغه علاقه‌مندان به محیط زیست، دغدغه قابل ستایشی است اما؛ اگر این بحث اسیب می‌زند، بایدبا دستگاه زیربط مطرح و موضوع اگر مشکلی دارد اعلام کنند؛ هر دستگاهی موظف است که ضوابط خود را اعلام کند. همانند میراث فرهنگی در خصوص حرایم آثار تاریخی که ضوابط خود را مطرح می‌کند».

او ادامه می‌دهد: «انواع مختلفی از درخواست‌ها برای تاسیسات گردشگری بوده است. اما؛ تمامی درخواست‌ها باید بر اساس ضوابط دامنه شمالی بررسی شوند، اگر مخالف با ضوابط سرمایه گذاری در منطقه دامنه الوند شمالی باشد، هیچ مجوزی صادر نمی‌شود.»

گردشگری را دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی می‌نامند، گردشگری زمانی پایدار خواهد بود که جامعه محلی از آن سود ببرد، نه اینکه حیات انجا را مختل کند. توسعه گردشگری و تکمیل زیرساخت‌های گردشگری نباید بهانه‌ای بدست دلالان و فرصت طلبان بدهد تا با تغییر کاربری سرسبزی و اقلیم یک منطقه را به خطر بندازند.

اگر تبِ تبدیل باغات به باغ‌ویلا‌ها در همدان بالا رفته و ساخت‌وساز‌های غیر مجاز در مسیر تغییر شکل و تغییر هویت باغات حیدره، عباس‌آباد و گنجنامه درحال پیشروی است، باید نخست به جامعه محلی آگاهی داد و در مرحله دوم از صدور مجوز‌ها جلوگیری کرد.