نگاهی به کارنامه ۱۵ ماهه علی صالح آبادی در بانک مرکزی

اگرچه نوسانات یک ماه اخیر ارز، انتقاداتی را نسبت به عملکرد بانک مرکزی ایجاد کرده بود، اما نگاهی به کارنامه وی در مدت ۱۵ ماه تصدی مسئولیت این بانک نشان میدهد وی در طی این مدت، اقدامات موثری را در زمینه کنترل رشد نقدینگی و تورم، انضباط بخشی به عملکرد بانک‌ها ازطریق اقداماتی مانند کنترل رشد ترازنامه، حکمرانی ریال، اجرای کامل قوانین کلیدی از جمله قانون چک، ارتقاء شمولیت مالی، افزایش و بهبود تسهیلات پرداختی شبکه بانکی، تقویت وصولی‌های ارزی و ... انجام داده است.

اقدامات در زمینه فناوری‌های نوین و حکمرانی ریال

یکی از مهمترین اقداماتی که در یک سال گذشته عملیاتی شد اتمام موارد مندرج در قانون جدی چک بود. ساماندهی بیش از ۱۸ میلیون درگاه پرداخت و کارتخوان، تفکیک حساب‌های تجاری و غیرتجاری، خوداظهاری ۲۲۰۰۰۰ صاحب حساب تجاری با همکاری بانک مرکزی و سازمان امور مالیاتی، اجرای قانون جدید چک و ایجاد و ارتقای سامانه‌های چک، کاهش ملموس چک‌های برگشتی و اعتباربخشی به چک، شناسایی هوشمند شبکه‌های مشکوک، استقرار نظام پرداخت مبتنی بر ریال، رمزریال و انتشار پیش نویس سند ریال دیجیتال بانک مرکزی، عملیاتی شدن سامانه سیاق، تأکید بر سامانه محوری فعالیت‌ها در خدمت رسانی به عموم مردم از مهمترین اقدامات بانک مرکزی بود که در یک سال گذشته به اجرا درآمد.

شاخص کل‌های پولی در ۱۵ ماه گذشته نیز نشان می‌دهد روند رشد دوازده‌ماهه پایه پولی با آغاز به کار دکتر صالح ابادی و متاثر از رویکرد انضباط گرایانه دولت و سیاست‌های پولی و نظارتی فعال بانک مرکزی کاهش قابل توجهی را تجربه نموده و از ۴۲.۶ درصد در پایان تیرماه ۱۴۰۰ به ۳۴.۵ درصد در مهرماه امسال رسید. به رغم اجرای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها و حذف ارز ترجیحی و واریز یارانه نقدی، اما متغیر مذکور کماکان در مسیر کاهشی خود قرار دارد.

بررسی آمار‌های اقتصادی کشور در یک سال گذشته نیز موید تغییر روند شاخص‌های اقتصادی نظیر رشد نقدینگی و تورم علی رغم محدودیت‌های بودجه‌ای دولت است. در این راستا، بررسی نرخ رشد دوازده‌ماهه نقدینگی نشان می‌دهد که این مولفه از ۴۲.۸ درصد در پایان مهرماه سال ۱۴۰۰ طی یک روند نزولی به ۳۴.۳ درصد در پایان مهر ماه ۱۴۰۱ کاهش یافته است.

در سال جاری به واسطه اهتمام و تمرکز بانک مرکزی بر اجرای سیاست کنترل مقداری رشد ترازنامه بانک‌ها و اعمال جرایم (تعدیل نسبت سپرده قانونی) برای بانک‌های خاطی، رشد خلق پول بانک‌ها و تبع آن نقدینگی نیز به میزان قابل توجهی کنترل شد.

در خصوص سیاست پولی بانک مرکزی و افزایش توافقات بازخرید نیز بانک مرکزی در یکسال و نیم گذشته با تمرکز بر وثیقه دار و قاعده‌مند کردن ارتباط مالی میان خود و شبکه بانکی (از طریق توسعه عملیات بازار باز و ارائه تسهیلات قاعده‌مند به بانک‌ها در نرخ سقف دالان نرخ سود) و با استفاده از ابزار‌های بازار محور، هدف عملیاتی خود در کنترل رشد نقدینگی و پایه پولی را دنبال کرد.

از این‌رو بانک مرکزی با توجه به اهداف سیاستی و پیش‌بینی‌های خود از وضعیت نقدینگی در بازار بین‌بانکی و وضعیت ذخایر مورد نیاز بانک‌ها و موسسات اعتباری، به جهت تثبیت نرخ سود بازار بین بانکی حول نرخ سیاستی و همچنین کنترل اضافه برداشت بانک‌ها نسبت به افزایش حجم عملیات بازار باز در قالب توافق بازخرید (با سررسید یک هفته) و به صورت موردی اقدام نمود که دستاورد‌های خوبی به دنبال داشت.

شاخص تورم نیز در یکسال و نیم گذشته دستخوش تغیرات کاهشی محسوس شد. نرخ تورم نقطه به نقطه در بهمن ۱۳۹۹ (۶۵.۳ درصد) و نرخ تورم متوسط دوازده در شهریور ماه سال ۱۴۰۰ (۵۹.۳ درصد) بالاترین ارقام خود را چهل سال اخیر تجربه کرده بود.

بر اساس گزارش بانک مرکزی از تحولات شاخص بهای کالا‌ها و خدمات مصرفی در مناطق شهری، نرخ تورم (دوازده ماهه) در زمان آغاز به کار دولت سیزدهم به رقم کم‌سابقه ۵۹.۳ درصد در شهریور ماه ۱۴۰۰ رسیده بود، لیکن به دنبال سیاست‌های به کارگرفته شده و اقدامات اجرایی در زمینه مدیریت موثرتر روند تحولات کل‌های پولی، نظارت بر قیمت کالا‌ها و خدمات و تامین مناسب کالا‌های اساسی، نرخ تورم از آن مقطع زمانی به بعد روند نزولی به خود گرفت و به رقم ۴۶.۲ درصد در پایان سال ۱۴۰۰ رسید که موید کاهش ۱۳.۰ واحد درصدی نرخ تورم می‌باشد.

در همین ارتباط نرخ تورم نقطه به نقطه نیز با ۲۵.۳ واحد درصد کاهش از ۵۴.۹ درصد در شهریورماه سال ۱۴۰۰ به ۲۹.۵ درصد در اسفندماه این سال رسید.

اگرچه روند کاهشی نرخ تورم نقطه به نقطه از ابتدای سال جاری متاثر از آثار تورمی اجرای تکلیف قانونی طرح مردمی‌سازی یارانه‌ها و حذف تخصیص ارز ترجیحی متوقف و در چهار ماه ابتدایی سال جاری مطابق انتظار با روند افزایشی مواجه شد، اما با توجه به اینکه سیاست مذکور نوعاً موجب اصلاح قیمتی شماری از کالا‌های مشمول دریافت ارز ترجیحی به صورت مستقیم و غیرمستقیم می‌شد، سطح تورم کالا‌های اساسی خوراکی از مردادماه سال جاری به مسیر پیشین خود بازگشت و در مجموع تورم نقطه به نقطه شاخص بهای کالا‌ها و خدمات مصرفی از مردادماه سال جاری با کاهش همراه گردیده که این امر در آبان ماه سال جاری نیز استمرار داشته و از ۴۵.۸ درصد در مردادماه سال جاری به ۴۴.۳ درصد در آبان‌ماه رسیده است.

ضمن آنکه نرخ تورم متوسط دوازده ماهه در آبان ماه سال جاری معادل ۳۹.۹ درصد به ثبت رسید که نسبت به نرخ تورم زمان استقرار دولت سیزدهم (۵۹.۳ درصد) کاهش ۱۹.۴ درصدی را نشان می‌دهد.

دکتر صالح آبادی، اما در یک سال و نیم گذشته موضوع و ماموریت اصلی خود را «اصلاح رابطه دولت با بانک مرکزی» گذاشت. در این حوزه خرید‌های ارز دولتی به جای تنخواه دولت، مدیریت درآمد و هزینه دولت، عدم استقراض دولت از بانک مرکزی، اجرای سیاست پولی مناسب در بازار بین بانکی، کمک به اجرای حذف ارز ترجیحی و مردمی سازی یارانه‌ها و تشکیل شورای هماهنگی دولت و بانک مرکزی از مهمترین اقدامات وی به شمار می‌رود.

«اصلاح رابطه بانک مرکزی و بانک ها» نیز ماموریت دیگر دکتر صالح ابادی بود که در این باره نیز اقداماتی نظیر تأمین مالی قاعده‌مند و وثیقه محور بانک‌ها از بانک مرکزی، کنترل اجزای ترازنامه بانکها، اصلاح ساختار مالی و سرمایه‌ای و برنامه گزیر بانک‌های ناتراز، توسعه ابزار‌ها و روش‌های تأمین مالی زنجیره ای، اصلاح ساختار نظام مالی و سرمایه‌ای بانک‌ها و موسسات اعتباری و عدم اضافه برداشت بانک‌ها و کنترل شاخص‌های سلامت نظام بانکی به اجرا درامد.

«اصلاح رابطه بانک‌ها با مشتریان» اصلی‌ترین برنامه دکتر صالح ابادی در ۱۵ ماه گذشته بود که تسهیل دسترسی مردم به خدمات بانکی و توسعه شمولیت مالی، توسعه ابزار‌های تأمین مالی زنجیره‌ای همچون اوراق گام، پرداخت تسهیلات به شرکت‌های دانش بنیان، پرداخت تسهیلات قرض الحسنه فرزندآوری و ازدواج و ودیعه مسکن به میزان ۱۳۵ هزار میلیارد ریال به بیش از یک میلیون ۶۰۰ هزار نفر توسط شبکه بانکی از مهمترین اقدامات ان به شمار می‌رود.

فعالیت‌های بانک مرکزی در حوزه ارزی

انتظام بخشی و کنترل به بازار ارز از دیگر اقدامات دکتر صالح آبادی در ۱۵ ماه گذشته بود. اقداماتی نظیر اتصال سامانه‌های مدیریت ارزی با سامانه‌های گمرک و مالیات، حفظ و تقویت ذخایر ارزی کشور، پیمان‌های پولی دو و چند جانبه، انتشار اوراق گواهی سکه، انتشار گواهی ارزی، رونمایی از سامانه برخط بازار متشکل ارزی، تأمین ارز مورد نیاز کشور در زمینه کالا و خدمات از طریق سامانه نیما، تأمین اسکناس ارز از طریق بازار متشکل معاملات ارزی و همکاری با صادرکنندگان به منظور تأمین نیاز‌های ارزی کشور.

اقدامات در زمینه کنترل تورم

کنترل تورم از طریق کنترل رشد پایه پولی، خلق پول بانکی و نقدینگی، مدیریت انتظارات تورمی و اصلاح رابطه مالی دولت با بانک مرکزی همچون تنظیم برنامه پولی (برنامه جامع کنترل رشد پایه پولی و نقدینگی)، هدف گذاری رشد نقدینگی در محدوده ۳۰ درصد برای سال ۱۴۰۱، تعیین دامنه رشد پایه پولی و نقدینگی به شکل ماهانه و پایش آن، کنترل خلق پول بانکی از طریق تنظیم و اعمال جدی کنترل رشد ترازنامه بانک‌ها و اصلاح مقررات، تشکیل کمیته‌های پایش پولی و نقدینگی و برگزاری هفتگی مستمر جلسات آنها، هدایت نرخ سود در بازار بین بانکی حول نرخ سیاستی و در محدوده دالان نرخ سود بازار، مدیریت انتظارات تورمی از طریق تقویت سیاست‌های ارتباطی: انتشار اخبار، اطلاعات و گزارش‌های سازگار و شفاف و همچنین تلاش برای پیش بینی پذیر کردن روند تغییرات نرخ ارز و همچنین علامت دهی شفاف و موثر درخصوص اولویت هدف کنترل تورم در کشور از دیگر اقدامات دکتر صالح ابادی در ۱۵ ماه گذشته به شمار می‌رود.