فقر فرهنگی در بحران سرما و کمبود گاز

دمای هوا کاهش می یابد و به تبع آن مصرف گاز برای گرم کردن خانه ها رشد سرسام آوری را تجربه می کند به نوعی که مصرف گاز خانگی از روزانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب به ۶۵۰ میلیون متر مکعب افزایش می‌یابد و حتی با افزایش سرما، از 700 میلیون متر مکعب هم عبور کرد. اما این نقطه آغاز نگرانی هاست زیرا با وجود سه برابری شدن تولید گاز، هموطنانمان در مناطق سردسیر با قطع گاز رو به رو شده و احتمال جان باختن آنان در اثر سرمازدگی وجود دارد، احتمالی که حتی تصور آن روح و روان هر انسانی را آزار می دهد.

آمارهای وحشتناک مصرف زدگی

برای آنکه بدانیم تا چه اندازه گرفتار مصرف زدگی هستیم، کافی است به گزارش های جهانی توجه کنیم. بریتیش پترولیوم در گزارش «مرور آماری انرژی جهان ۲۰۲۲» اعلام کرده که سهم ایران در تولید گاز جهان ۶.۴ و در مصرف ۶ درصد است، به عبارت بهتر هر آنچه تولید می کنیم، مصرف می کنیم. بررسی های بریتیش پترولیوم از نرخ رشد مصرف نشان می دهد که رشد مصرف گاز ایران نسبت به آمریکا و روسیه در ۱۰ سال اخیر بیشتر بوده و ملاک قراردادن شاخص جمعیتی اثبات می کند مصرف گاز ایران از چین بسیار بالاتر و از آمریکا نیز کمی بیشتر است؛ اما از روسیه کمتر است. این در حالی است که روسیه، آمریکا و بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا بیشتر از کشورمان تحت تأثیر سرمای زمستان هستند. آمار جهانی تولید ومصرف گاز نشان می دهد که ایران بیش از مجموع آلمان، ایتالیا و انگلستان گاز مصرف می کند، در حالی که این سه کشور از کشورهای پرمصرف گاز قاره سبز محسوب می‌شوند. مقایسه ایران با دیگر کشورهای اروپایی نشان می دهد که ایران از مجموعِ بیش از ۳۰ کشور اروپایی، ۱۰ میلیارد مترمکعب، گاز بیشتری مصرف می‌کند.

دردسر پول بدون فرهنگ

" مصرف می کنم، پولش را می دهم" این جمله ای غیر اخلاقی است که بارها از زبان مرفهان شنیده ایم. جمله ای که نشان می دهد داشتن پول می تواند برای برخی ها، گزینه ای برای عبور از تمامی مرزهای انسانی باشد. آنهایی که هیچ مرزی برای مدیریت قایل نیستند و چون پول دارند، می توانند به حریم دهک های پایین جامعه تجاوز و سهم آنان را غارت کنند. معضلی که نشان می دهد هرچیزی نیازمند فرهنگ است و حتی پول داشتن هم فرهنگ می خواهد.

نبود الگوی زندگی و مصرف

در تمامی جهان الگوی زندگی وجود دارد، بدین معنا که برای هر انسانی یک محدوده زندگی شامل خانه، فضای سبز، محیط تحصیل و... تعریف شده، در حالی که این الگو رعایت نمی شود. از فردی که در خانه چند صد متری زندگی می کند تا خانواده 7 نفره ای که در یک آپارتمان 50 متری سر می کنند. نتیجه آن می شود که برای گرم کردن خانه چندصد متری گاز بسیاری مصرف می شود و به عبارت بهتر سرانه مصرف دهها نفر، برای گرم کردن یک نفر اختصاص می یابد. این در حالی است که اگر افراد بیشتری در خانه باشند، سریعتر گرم می شود.

بیشتر بخوانید: زن در انتظار جایگاه واقعی

ساختمان های غیر اصولی

یکی از جدی ترین مشکلاتی که مدیریت مصرف را تهدید می کند، ساختمانهای غیر اصولی است. در بسیاری از موارد با وجود مصرف زیاد انرژی خانه همچنان سرد است، زیرا انرژی تولید شده هدر می رود. هدر رفتن انرژی به معنای خروج گرمای تولید شده از ساختمان است که از مسیرهای مختلفی مانند درها، پنجره ها، کف ساختمان، سقف، دیوارها و … از ساختمان خارج می‌شود. برای جلوگیری از هدررفت گرما می توان پنجره‌های خانه را دوجداره کرد و اگر اعتبار لازم وجود ندارد، باید درزها و بخش‌های مختلف پنجره‌ها را با نوارهای درزگیر پوشاند. باید خانه ها را به نوعی ساخت که نورگیر باشد تا بتوان از نور آفتاب استفاده کرد. از فرش پرده‌های ضخیم برای جلوگیری از هدر رفت انرژی بهره گرفت. کف خانه را با فرش پوشاند تا به گرمای خانه کمک کرده و از خروج انرژی از ساختمان جلوگیری کند. عایق کاری و پوشش‌های مناسب نقش مهمی در جلوگیری از هدر رفت انرژی دارد و استفاده از پوشش‌های عایق در زمان ساخت ساختمان در زمستان و تابستان از هدر رفت انرژی جلوگیری می‌کند. تا حد امکان اطراف شوفاژ و رادیاتورها را خالی نگه داشت تا گرمای آن به راحتی در محیط خانه پخش شود. نادیده گرفتن همه این موارد و بسیاری موارد ناگفته دیگر نشان می دهد که توجه لازم به انرژی صورت نگرفته و نمی گیرد.

تاثیر قطع پرمصرف ها

بتازگی شاهد قطع گاز پرمصرف ها بوده ایم، اما سوال اینجاست که آیا قطع گاز می تواند راهگشا باشد؟ قطع گاز پرمصرف ها به موارد قابل توجهی نمی رسد، مگر این افراد چه میزان گاز مصرف می کردند که قطع گاز آنها بتواند کسری شبکه را جبران کند و چاره کسانی باشد که در معرض سرمای ناشی از کمبود گاز قرار دارند؟ اگر قطع گاز به عنوان مجازات تعیین شده، تا چه اندازه توانسته بر مصرف دیگران اثر داشته باشد؟ آیا مردم از قطع گاز تعدادی محدود پرمصرف وحشت زده شده اند؟ هرگز این گونه نیست و به نظر می رسد باید راهکارهای جدی تری برای مدیریت مصرف اعمال شود. بی شک کسانی که بدین اندازه گاز مصرف می کردند که به چشم آمده، با قطع گاز به دیگر شبکه ها از جمله برق متوسل می شوند و بار مصرف آنان به دیگر شبکه های انرژی منتقل می شود. نکته دیگر اینکه بسیاری از مجتمع های مسکونی سیستم متمرکز گرمایشی و سرمایشی دارند و هرگز افراد پرمصرف آنها معلوم نمی شود.

ضرورت برخوردهای جدی تر

بسیاری از صاحب نظران معتقد هستند که باید برخوردها جدی تر باشد و از مجازات های نقدی تا معرفی پرمصرف ها به عنوان متخلف باید در دستور کار قرار گیرد، اما سوال اینجاست که این روشها جواب می دهد؟ اعمال چنین روشهایی بیانگر آن است که فرهنگسازی جواب نمی دهد و با جامعه ای رو به رو هستیم که حرف حساب سرشان نمی شود و باید با روشهای جدی تر از مجازات نقدی تا بازداشت و... با این قبیل مردم برخورد شود. اما واقعیت این است که چنین روشهایی باید آخرین تیر ترکش برای مدیریت مصرف باشد.

ضعف فرهنگسازی

با نگاهی به تمامی سالهای گذشته و پیگیری مطالبی که در رسانه ها مطرح شده، متوجه می شویم که برای مدیریت مصرف از برق تا آب و گاز هیچ گونه فرهنگسازی صورت نگرفته و تنها ابزار مدیریت مصرف، تهدید و هشدارهایی بوده که هنگام بحران آب، کمبود برق و گاز آن هم به صورت مقطعی صورت گرفته است. همانگونه که امروز فقط و فقط از بحران کمبود گاز سخن می گوییم. از مردمانی سخن می گوییم که در معرض سرما و یخ زدگی قرار دارند اما در این شرایط نیز به تشریح دلایل افزایش مصرف گاز نمی پردازیم. در این شرایط که سرما در بسیاری از مناطق به زیر 30 درجه و کمتر رسیده، به مردم تفهیم نمی کنیم که چگونه مصرف را مدیریت کنند و از روشهای مدیریت مصرف سخنی به میان نمی آید.

دکتر زهرا نظری مهر / حقوقدان