صادرات فولاد و مشکلات مربوط به آن، از جمله مهمترین موضوعاتی است که اخیراً نیز به آن توجه بیشتری شده است و در جلسات فعالان صنعت فولاد، به اصلیترین مباحث تبدیل شده است. صادرات آهن به کشورهای اطراف با چالشهای بسیاری روبرو شده است و با تغییر مداوم بخشنامهها برای روند صادرات فولاد ایران و از طرفی دیگر برای تولیدکنندگان فولاد، مسیر مبهمی را برای صادرکنندگان کشور رقم زدند و از نظر بین المللی نیز با افزایش تحریم ها، این مشکلات بیشتر شد و سرعت و کیفیت صادرات آهن و فولاد ایران را، تحت تاثیر قرار داد.
چالشهای صنعت فولاد، بسیار است و کارشناسان و فعالان آهن و فولاد، نگاه عمیق تری میتوانند به این موضوع داشته باشند. از این رو کارشناسان پیشگام فولاد لازمه بررسی موانع صادراتی را بررسی و ارزیابی مراحل قبل از صادرات و وابسته به این فعالیت میداند. در ادامه مشکلات تحلیل میشوند.
بازرگانی فولاد
معضل بازرگانی فولاد و ساختار بازرگانی ایران باید در اولویت بررسی و بازبینی قرار بگیرد. چرا که برای صادراتی مداوم و حرفه ای، نیاز به بخش بازرگانی مجرب و درستی داریم. در حالی که به بخش بازرگانی فولاد طی سالهای اخیر کمتر پرداخته شده است. در پیش از واگذاری سهام کارخانههای فولاد مبارکه و فولاد خوزستان به بورس کالا، بخش بازرگانی فولاد به دولت سپرده شده بود و نگاه حاکمیتی وجود داشت و بدیهی است که شرکتهای فولادی بهجای اینکه بهصورت خودجوش به سمت فروش حرکت کنند، نگاه غالبی داشتند مبنی بر اینکه “بازار باید کالا را از ما خریداری کند. ”
خصولتی شدن سهام شرکت ها، هرچند بهتر از دولتی بودن آنها بود، ولی هنوز هم جوابگوی بخش بازرگانی صادرات نبود و بازاریابی و بازارسازی آنگونه که باید، شکل نگرفت. به هر حال هدف از گفتن این موارد آن است که یکی از موانع مهم صادراتی کشور بهویژه در دوره تحریم و محرومیتهای بینالمللی ضعف بازرگانی است، بهطوریکه طی سالها شرکتهایی که تفکر مدیریت دولتی داشتند اجازه رشد در این بخش را به بخش خصوصی واقعی کشور ندادند.
حمل و نقل
دومین مانع و یکی از بروزترین موانع بر سر راه صادرات آهن ایران، مسئله حمل و نقل میباشد که طی ماههای اخیر شاهد، شدت گرفتن این معضل بودیم. چه بسیار پروژههای صادراتی به دلیل چالشهای حمل و نقل، یا به پایان نرسید و یا با کیفیت بسیار پایینی انجام گرفت که خود عاملی در پسرفت صادرات میباشد. در حمل و نقل زمینی، بازی رانندگان و مدیریت شرکتهای باربری موجب نقص در صادرات میگردد و در بحث حمل و نقل کشتیرانی و پهلوگیری کشتیهای سنگین در بنادر جنوب ایران، محدودیتهای بسیار جدی بهدلیل تحریمهای آمریکا شکل میگیرد و از این به بعد هم تشدید خواهد شد، بهطوری که امروز شرکتهای فولادی را مجبور به کاهش قیمتهای ارزی خود کرده تا بتوانند بازارهای فعلی را حفظ کنند.
راههای بسیار زیادی در این باره و برای رها شدن از بند این محدودیتها و در این شرایط وجود دارد، اما یکی از راهها این است که کالاهایمان را کمکم به سمت کشتیهای کوچک و متوسط سوق دهیم که البته با نرخ کرایه گران روبهرو میشویم که حاشیه سود ناشی از بازرگانی صادرات را برای شرکتها کم میکند.
سیاستهای ارزی دولت
سیاستهای ارزی، که چالشهای بسیاری را در راه صادرات فولاد ایجاد نموده است. در هر صورت سیاستهای ارزی، سیاستهای شکنندهای به نظر میرسند؛ چیزی که این روزها مشاهده شده است، این است که اغلب بازارها در انتظار یک اتفاق هستند که نسبت به آن شناختی ندارند و این اتفاقات ناشناخته در بازار ارز نیز رخ میدهد.
بازار ارز نیز تحت تاثیر عوامل داخلی و خارجی است که ابتدا به عوامل دخلی آن میپردازیم. موانع بازرگانی بویژه بازرگانی خارجی و صادرات فولاد، زمانی میتواند به ثبات برسد و کاهش یابد که دولت و مجلس، سیاستهای متعادل و باثباتی را پیش بگیرند، ولی اگر این ثبات ایجاد نشود، تولیدکننده برای خرید ارز مورد نیاز خود برای تهیه مواد اولیه جهت صادرات، برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات خود، دچار مشکل میشود و نمیداند چه اتفاقی رخ میدهد و پایههای صادرات فولاد ایران متزلزل میشود. به هر صورت مساله عدم ثبات، بهعنوان یک مانع صادراتی دست مدیران را میبندد.
ادغام بازرگانی و صنعت در وزارت صنعت
مسئله ایجاد وزارت بازرگانی، به عنوان وزارت جدیدی که سیاستهای تازه اعم از محدودیتهای صادراتی یا عرضههای داخلی را وضع نماید، موضوعی است که بی سرانجام باقی مانده است و در هر صورت شرایط را برای تصمیم گیران، تولیدکنندگان و صادرکنندگان سختتر مینماید. چرا که دچار تردید میشوند و موانع جدیدی پیش روی آنها شکل میگیرد؛ بنابراین برای یکبار باید این مساله را برای همه بخشها و همه فعالان اقتصادی در بازار فولاد روشن کنیم، این موضوع گاهی مطرح میشود، شایعاتش در فضای مجازی میپیچد، دولت هم موضعگیری شفافی در این زمینه نداشته است؛ بنابراین این شرایط بهعنوان شرایط خاصی که پتانسیل تغییر در آن وجود دارد، شناخته میشود.
حال که در بین موانع و چالشهای صادرات فولاد، ۴ مورد مهم و اساسی را بررسی نمودیم، به موانع خارجی و محدودیت بین المللی صادرات آهن میپردازیم.
موانع خارجی صادرات فولاد
مانع حمل و نقل، یکی از موانع مشترک در محدودیتها و چالشهای صادرات آهن و فولاد است. همان طور که عنوان شد «مانع کشتیرانی» مانعی مشترک در بحث موانع خارجی و داخلی بود که هیچ برنامه مدونی برای آن در نظر گرفته نشده است و یکی از مسائل مهم حوزه صادرات فولاد و همچنین دیگر موضوعات است و بهعنوان یک مانع خارجی مهم هم مطرح میشود.
تحریمهایی که متوجه فعالان اقتصادی فولادی شده است، نقل و انتقال پول فروش کالا، مقاصدی که ما بهعنوان بازار هدف مورد توجه قرار دادیم و… را تحت تاثیر خود قرار میدهد و شرایط تازهای را از نظر بازار برای فولادیها ایجاد میکند، تا پیش از اینکه تحریمی اعمال شود، قطعا با یک شرایط آزاد و رهایی میتوانستیم این بازارها را شناسایی و مشتریان جدیدی را شکار کنیم، بدیهی است که در شرایط تحریم این اتفاق رخ نمیدهد؛ بنابراین اولین مانعی که برای فولادیها در بخش تحریم ایجاد شده، محدود شدن بازارهاست.
در این شرایط مشکلات صادرات فولاد حتی اگر بازارها را نیز طبق تجربه و هنر فعالان این صنعت، شناسایی و ایجاد نماییم در مراحل بعدی برای دریافتهای ارزی مجددا با محدودیت مواجه میشویم. از طرف دیگر خود کالای فولاد جزو کالاهای تحریمی است، بنابراین نه تنها بازارهایمان محدود شده است، بلکه اساسا صادرات این نوع از محصول هم محدود شده است و باید فعالان اقتصادی به ویژه فعالان فولاد با چند محدودیت و در چند زمینه مبارزه کنند و با آنها مواجه شوند که این موضوعات، از عواملی هستند که صنعت فولاد کشور را در سال ۲۰۱۹ تهدید میکنند.
موسسات مطالعاتی و ارزیابی بازارها، بازار صادراتی فولاد را برای سال ۲۰۱۹ باثبات اعلام نموده اند و اگر این امر محقق گردد، ثبات شرایط بهتری را برای تولیدککندگان و صادرکنندگان ایجاد مینماید. این موسسات، ثبات را اینطور پیشبینی کردهاند که شرایط متوازنی را میان عرضه و تقاضا شاهد خواهیم بود و اینکه چرخه کاهش بدهیها در بخش بازار فولاد رخ خواهد داد، اما به هر صورت ممکن است ایران از مواهبی که در سال ۲۰۱۹ برای بازارهای جهانی فولاد پیشبینی شده چندان برخوردار نباشد.
با آماده کردن زیرساختهای منطقهای اعم از بندر، گاز، راه آهن و دریا برای صادرات و واردات مهمترین روند افزایش صادرات است. با توجه به فراوانی سنگ آهن و گاز در کشور ایران، بخش فولاد دارای امتیاز بالایی است و ایران به عنوان منطقهای فولادی برای صنعت، معدن و تجارت مطرح است.
سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) در نیمه اول سال 1401 بیشترین میران صادرات فولاد و محصولات فولادی را داشته است که این روند، کشورمان با سهم ۲۱ درصدی به کشور عراق اختصاص داشته، که بیش از یکپنجم میزان صادرات این محصولات بوده است.
اندونزی با ۱۵.۳ درصد، چین با ۱۵.۱ درصد، تایلند ۹.۴ درصد، عمان ۸.۱ درصد، امارات ۷.۸ درصد، ترکیه ۴.۶ درصد و غنا ۲.۹ درصد، دیگر مقاصد صادراتی تولیدکنندگان بزرگ فولاد کشور بودند.
صادرات فولاد ایران برای شهریورماه 1401 روند صعودی داشته و به ۷۶۷ هزار تن رسیده که بالاترین سطح ۲ سال اخیر است. با این وجود، بازار جهانی فولاد از نظر قیمتی زیر فشار روسیه و افت تقاضای چین قرار داشته است.
شرکتهای بزرگ بخش معدن و صنایع معدنی ایران موفق به صادرات پنج میلیارد و ۶۲۹میلیون دلاری انواع محصولات این بخش در نیمه نخست سال شدند. در این مدت بیشترین میزان صادرات مربوط به زنجیره فولاد و محصولات فولادی مرتبط با بیش از ۲ میلیارد و ۵۸۷ میلیون دلار بوده است که ۴۵.۹ صادرات محصولات این بخش را به خود اختصاص داده است.
آقاجانلو مدیرعامل شرکت فولاد ایران، اظهار کرد: رتبه دهم تولید فولاد در دنیا و رتبه هفتم ظرفیتی را در دنیا داریم. طی ۱۰ سال گذشته با تمام ناملایمات داخلی و خارجی رشد ظرفیت و تولید فولاد کشور به طور متوسط حدود ۸ تا ۱۲ درصد رقم خورده است. طی ۱۰ سال گذشته ایران از وارد کننده بودن شمش و محصولات فولادی به صادرکننده عمده تبدیل شده و خام فروشی کاهش یافته است. اگر بحثهای انرژی امسال اجازه میداد تولید بسیار بیشتری در واحدهای تولیدکننده فولادی کشور محقق میشد.
صادرات در مرز ۷ میلیون تن
آقاجانلو عنوان کرد: از حدود ۳.۵ میلیون تن واردات فولاد در ۱۰ سال گذشته اکنون به عدد صفر رسیده ایم. این در حالی که از صادرات نزدیک به صفر گذشته، در حال دستیابی به صادرات ۶ یا ۷ میلیون تنی هستیم.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه کشور در حال رسیدن به ظرفیت بالای تولید فولاد است همه باید کمک کنند تا مشکلات صادرات مرتفع شود. با توجه به ظرفیت ۵۰ میلیون تنی فولاد کشور و تولید ۳۰ میلیون تنی، باید به صادرات فولاد توجه جدی شود.