مسابقه تورم بانک مرکزی و مرکز آمار

از دی‌ماه ۱۳۹۷ بانک مرکزی که همواره مسئول پایش وضعیت تورم در ایران بود، به دستور دولت، انتشار عمومی محاسباتش را متوقف کرد و مرکز آمار به تنها نهادی تبدیل شد که تورم برآوردی‌اش به شکل عمومی منتشر می‌شد. این تصمیم پیرو این وضعیت اتخاذ شد که در سال تورمی ۹۷، تورم بانک مرکزی و مرکز آمار متفاوت بود و آمار مرکز آمار از تورم برای سیاستگذار مطلوب‌تر بود. چرا که به صورت تاریخی تورم بانک مرکزی در بیشتر اوقات بالاتر از مرکز آمار بوده است.

با این حال حتی در همین دوره ممنوعیت انتشار تورم توسط بانک مرکزی، همچنان بانک مرکزی نهادی بود که گاه به گاه، در شرایط خاصی نظیر فضای انتخاباتی، منبع تورم در سخنرانی‌های سیاستمداران بود. اما به جز این اشاره‌های غیرشفاف به تورم بانک مرکزی، در برخی از قواعد قضایی -مثل محاسبه خسارت تأخیر در پرداخت دیه- که به آمار روز تورم نیازمند هستند، تورم بانک مرکزی مرجع قانونی اطلاعات است. از همین راه، کسب اطلاع پراکنده از تورم درنظرگرفته‌شده در چنین کاربرد‌هایی بوده که باعث شده برخی بتوانند تخمینی از تورم بانک مرکزی بزنند که عمومی منتشر نمی‌شود.

قیمت‌ها از ۹۵ چند برابر شد؟

شکل زیر نشان می‌دهد اگر بهای سبد مصرف‌کننده شهری در سال ۱۳۹۵ را ۱ بگیریم، این بها در دی‌ماه ۱۴۰۱ طبق بانک مرکزی ۷.۱ برابر شده و طبق مرکز آمار، ۵.۸ برابر (اصولاً تورم بانک مرکزی فقط تورم شهری است و به همین دلیل آن را با تورم شهری مرکز آمار مقایسه کرده‌ایم. اما تورم کل مرکز آمار نماینده هر دو بخش روستایی و شهری است)؛ بنابراین تفاوت سبد مصرفی مدنظر دو نهاد و شیوه محاسبه‌شان باعث شده بعد از پنج سال تفاوت قابل توجهی میان شاخص‌های قیمت دو نهاد ایجاد شود.

بالاترین تورم ۷۹ سال اخیر ایران

داده‌هایی از تورم اعلامی بانک مرکزی را می‌توان تا سال ۱۳۱۵ هم پیدا کرد. بالاترین تورم سالانه تاریخ ایران به حوالی سال‌های ۲۰ تا ۲۲ برمی‌گردد که تورم از ۱۰۰ درصد هم عبور می‌کند و سپس کاهش شدیدی می‌یابد. برای سال‌های قبل از ۶۱ دسترسی چندانی به تورم سالانه برای هر ماه وجود ندارد و اعداد موجود صرفاً میانگین هر کدام از سال‌ها هستند. از سال ۶۱ تا پیش از ۹۸، بالاترین تورم نقطه به نقطه سالانه (افزایش قیمت سبد مصرفی یک ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل) متعلق به خرداد ۱۳۷۴ با تورم سالانه ۵۹.۱ درصدی است.

اما رکورد تورم ۶۰ درصدی ابتدا در اردیبهشت ۹۸ می‌شکند و سپس بهمن ۹۹ با تورم ۶۵.۴ درصدی تبدیل به رکوردی تاریخی پس از ۱۳۲۲ می‌شود که آن هم شرایط خاص اشغال کشور بوده است.

این رکوردشکنی‌های تورم تاریخی بانک مرکزی در دورانی رخ داد که انتشار عمومی این آمار متوقف شده بود.

مرور روایت بانک مرکزی از چهار سال اخیر

تیر ۱۴۰۱ طبق برآورد مرکز آمار در این مدت با بیشترین تورم همراه بوده است. در واقع در سبد مصرفی مدنظر مرکز آمار، اثر حذف ارز ۴۲۰۰ بزرگ‌تر بوده است. اما در محاسبات بانک مرکزی، تورم‌های بالاتری از تیر ۱۴۰۱ را در سال‌های ۹۹ و ۹۸ تجربه کرده‌ایم. البته نکته عجیب این است که در دولت سیزدهم به طور کلی تورم بانک مرکزی به صورت ماندگار از تورم مرکز آمار پایینتر بوده است.

مسئولان دولت و بانک مرکزی بار‌ها یک گزاره تکراری را در نیم‌سال گذشته تکرار کرده‌اند؛ «ما تورم ۶۰ درصدی در شهریور ۱۴۰۰ را تحویل گرفتیم و به ۴۰ درصد رساندیم». اما طبیعتاً در تورم پرنوسان ایرانی تکرار چندماهه این گزاره درست نیست. ضمناً مرکز آمار که تنها مرجع رسمی فعلی برای تورم است، اصلاً چنین تغییر معناداری را نشان نمی‌دهد. در نهایت این که با برآورد‌های بالا از تورم اعلام‌نشده بانک مرکزی، تورم در شهریور ۱۴۰۰ نزدیک به ۵۵ درصد بوده، سپس تا اسفند در روندی کاهشی به حدود ۳۰ درصد می‌رسد و بعد دوباره به حوالی ۴۵ درصد افزایش می‌یابد؛ بنابراین طی یک سال اول دولت ده واحد درصد از تورم محاسباتی بانک مرکزی کم شده که به نظر دستاورد پایداری نیست؛ چرا که در آخرین برآورد‌های بانک مرکزی و مرکز آمار که به هم نزدیک شده‌اند، تورم سالانه دوباره از ۵۰ درصد عبور کرده است.