توافق برای تبادل زندانیان ؛ دور یا نزدیک؟

اینکه مدام زیر حرفش بزند موضوع تازه‌ای محسوب نمی‌شود؛ کشوری که روزی زیر توافق برجام زد و پیام‌هایش را انکار کرد اکنون نیز مدعی شده است که توافقی با ایران در زمینه تبادل زندانیان انجام نداده است.

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه کشورمان دراین باره گفته بود: برای ما آنچه حائز اهمیت است این است که روند مذاکرات باید به نتایج عملی لازم منتهی شود. ایران بار‌ها و بار‌ها تأکید کرد و در عمل هم نشان داد که به دیپلماسی به عنوان بهترین مسیر برای حل و فصل اختلافات و رفع مشکلات اعتقاد راسخ و عملی دارد و در مسیر عمل هم پایبندی خودش را نشان داده است. هم در ارتباط با زندانیان و هم بقیه مسائل مرتبط با دولت آمریکا، گفتگو‌ها و مذاکرات از طریق واسطه‌ها ادامه داشته و دارد. در برخی موضوعات از جمله زندانیان قبلا به توافق رسیدیم و در ماه مارس سال میلادی گذشته توافق مکتوبی شکل گرفت که از سوی نماینده رسمی دولت آمریکا نیز امضا شد. طرف آمریکایی در یک مرحله پذیرفت که این موضوع بدون ارتباط با روند مذاکرات رفع تحریم‌ها انجام شود و مبادله صورت گیرد و در مقطع دیگری آن را به روند مذاکرات هسته‌ای گره زدند.

دو متغیری که در تبادل بین زندانیان خلل وارد کرد چه بود؟

هادی خسرو شاهین کارشناس مسائل سیاست خارجی در این زمینه در پاسخ به باشگاه خبرنگاران جوان گفته است: طبق پیش نویسی که آقای بورل در ماه آگوست تحویل طرفین ایران و آمریکا داد قرار بر این بود که تبادل زندانیان در فاصله روز امضای پیش نویس جدید تا روز امضای آن انجام شود بعد از این ارائه پیش نویس و عدم پاسخ دهی آمریکا به پیشنهاد‌های نهایی ایران یک سری متغیر‌های مداخله گر در فرایند تنش زدایی بین ایران و غرب ظهور کرد که مانع نهایی شدن پیشنهاد آقای بورل شد این متغیر‌های مداخله گر یکی مربوط به جنگ اوکراین بود که در سطح بین اللملل بود و تعمیق همکاری‌های ایران و روسیه؛ متغیر دوم ناآرامی‌هایی بود که در ایران شاهد بودیم به همین دلیل بازگشت طرفین به میز مذاکرات برای هر دو طرف هزینه زا شد.

سلطان هیثم میانجی توافق برای تبادل زندانیان

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد که در چنین فضایی طرفین به سمت یک سری توافق‌های موردی و موضوعی حرکت کنند تا به تدریج بتوانند از هزینه‌های بازگشت به میز مذاکره کم کنند در ارتباط با موضوع اصلی که همان برجام است به نظر میاد با توجه به شواهد میانجی گری در زمینه موضوع تبادل زندانیان را عمان برعهده گرفته است و احتمالا طی سفری که سلطان هیثم به ایران خواهد داشت در تلاش است تا دستور کار مشترکی تهیه کند که یکی از این دستور کار‌ها بین تهران و مسقط تبادل زندانیان باشد. با توجه به اظهاراتی که هم مقامات ایرانی داشتند و هم اخیرا رئیس جمهور آمریکا داشت به نظر می‌رسد که عمان رایزنی‌ها و مذاکرات خود را در ارتباط با تبادل زندانیان آغاز کرده است و البته همچنان موانعی برای انجام چنین موردی وجود دارد که آن هم بیشتر از سوی آمریکایی هاست؛ زیرا جمهوری اسلامی ایران بار‌ها مواضع خود را برای موضوع تبادل زندانیان اعلام کرده و همین اخیرا هم شاهد بودیم که سخنگوی وزارت خارجه بر این موضوع تاکید داشت.

خسرو شاهین تاکید کرد: بنابراین احتمالا در سفر سلطان هیثم در اردیبهشت موضوع تبادل زندانیان به مرحله نهایی خود برسد و باتوجه به اخبار و زمزمه‌هایی که از توافق ابتدایی تهران واشنگتن شنیده می‌شود در ارتباط با موضوع خاص دارایی‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی در این زمنیه هم توافق انجام خواهد شد.

از برجام چه خبر؟

این کارشناس مسائل سیاست خارجی با اشاره به توافق تهران و ریاض تصریح کرد: احتمال دارد که با توجه به اینکه اخیرا روابط بین تهران و ریاض برقرار شده و امریکایی‌ها این را یک چالش ژئوپلوتیک برای خود در خاورمیانه می‌دانند این مساله اندکی از فشار‌های اقتصادی و امنیتی ایران در منطقه بکاهد و پروژه آمریکا و اسرائیل را درباره به انزوا کشیدن ایران در منطقه با چالش مواجه کند و البته ممکن است شرط‌های بیشتری را برای تبادل زندانیان بگذارند.

وی ادامه داد: این توافق تهران و ریاض با میانجی گری چیی‌ها اندکی بر تحولات مرتبط با سیاست خارجی ایران در منطقه موثر بود. حتی این احتمال وجود دراد که با فضای دو قطبی در مذاکرات هسته‌ای بین ایران با کشور‌های اروپایی به علاوه روسیه و چین مواجه شویم و تئوریکای اروپای و آمریکا در یک سمت و روسیه و چین به همراه ایران در یک سمت دیگر قرار بگیرند این مساله در عمل میتواند فرآیند احیای برجام را با دشواری‌های بیشتر مواجه کند، ولی به نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها انچه که در دستور کار دارند توافق موقت و آنچه که کمتر در برابر کمتر خوانده می‌شود را در حوزه خاص هسته‌ای دنیال می‌کنند؛ زیرا فعلی شرایط را با توجه به مساله بسیار مهمی که پیش رویشان است یعنی پیشرفت‌های بی سابقه ایران در موضوع هسته‌ای چه از نظر سانتریفیوژ‌های پیشرفته و ذخایر سوخت و سرعت غنی سازی اورانیوم در ایران مناسب برای احیای برجام نمی‌بینند..

چین در تلاش برای ایفای نقش در غرب آسیا

وی ادامه داد:، اما این توافق به طور بالقوه می‌تواند موثر باشد با توجه به اینکه تنش‌های منطقه‌ای را کم میکند و عربستان سعودی یکی از متغیر‌های مداخله گر در فرایند احیای برجام بود به طور بالقوه می‌تواند این موضوع را تسهیل کند، اما باید توجه کرد که میانجی گری چین در شرایط جغرافیایی جدید انجام می‌شود که بعد از جنگ اوکراین رخ داده است و چین در تلاش است تا نقش جدیدی را در تحولات بین المللی ایفا کنند.

خسرو شاهین نقش چین را اینگونه تشریح کرد: چین پیشتر در منطقه بیشتر در حوزه اقتصاد بازی می‌کرد و تقریبا در منطقه غرب اسیا یک بازیگر قاعده پذیر بود، اما با این میانجی گری چینی‌ها به نظر می‌رسد که چینی‌ها در اینده خود را به عنوان یک بازیگر قاعده ساز در منطقه می‌بینند همین مساله با توجه به رقابتی که بعد از جنگ اوکراین و روسیه ایجاد شده می‍تواند برپیچیدگی‌های احیای برجام بیافزاید و ما در یک فضای ابهام استراتژیک قرار داریم و نمی‌توانیم به قطع بگوییم فرایند احیای برجام به چه سمت گرایش می‌یابد.

وی بیان کرد: ایران و آمریکا قبل از توافق با عربستان به این موضوع تبادل زندانیان به عنوان یک مقوله یا پیش شرط احیای مذاکرات نگاه نمی‌کردند بلکه آن را به عنوان یک موضوع تاکتیکی می‌دیدند که در نهایت میتوانست از نظر ایران فضا را برای احیای برجام آماده کند و از نظر امریکایی‌ها فضا را برای توافق بازتر از سال ۲۰۱۵ آماده کند. به بیانی دگر آمریکا به مساله تبادل زندانیان به مثابه ابزاری برای توافق موقت نگاه می‌کرد تا در نهایت به توافقی بهتر از برجام برسد و ایران نیز به این موضوع به عنوان پیش زمینه برای احیای برجام.