شترمرغ در ورطه فراموشی

«شترمرغ» بزرگترین پرنده روی زمین که اصالت آفریقایی داشته و حدود ۲۰ سال است وارد ایران شده ظرفیت بسیار خوبی برای جایگزینی گوشت قرمز دارد، اما ناآشنایی عموم مردم با خواص این پرنده و عدم توجه مسئولان به این ظرفیت باعث شده رشد و توسعه این صنعت در کشور متوقف شود.

در شرایطی که برای تامین گوشت قرمز مورد نیاز کشور چالش زیادی داریم و از کشور‌هایی مانند برزیل و ... گوشت گوساله یا گوسفند وارد می‌کنیم، پرورش شترمرغ با توجه به خواص عالی گوشتی و شرایط مناسبی که برای رشد دارد، می‌تواند جایگزین خوبی باشد.

اما متاسفانه این صنعت نوپا که برای چند سال کوتاهی در ایران رشد خوبی داشت، به دلیل عدم آشنایی مردم با مزایای این گوشت و همچنین نبود زیرساخت لازم، آن طور که باید رشد و توسعه نکرد و هر چه می‌گذرد افت بیشتری می‌کند.

از ۲ سال قبل که نهاده‌ها گران شد بسیاری از همکاران تعطیل کردند

یکی از پرورش دهندگان شترمرغ در ماهدشت کرج در گفتگو با بازار با بیان اینکه یکی از آخرین نوادگان این صنعت است گفت: تا حدود ۳ سال قبل ما در صنعت شترمرغ رتبه دوم جهان بودیم، اما متاسفانه از دو سال گذشته که نهاده‌ها گران شد همکاران ما جمع کردند و رفتند.

در مشهد ۲ هزار و ۵۰۰ شترمرغ مولد بود، اما الان ۵۰ تا هم نیست، چون همه را به کشتار دادند اگر الان بخواهیم یک جوجه را مولد کنیم حداقل ۴ سال طول می‌کشد مضاف بر اینکه ۵۰ میلیون تومان هزینه می‌برد که مولد شود تا بتواند برای ما جوجه تولید کند، دو سال گذشته مولد‌ها را ۴ تا ۵ میلیون تومان فروختند و این موضوع یک فاجعه بود

«بهمن قربانی» افزود: در مشهد ۲ هزار و ۵۰۰ شترمرغ مولد بود، اما الان ۵۰ تا هم نیست، چون همه را به کشتار دادند. اگر الان بخواهیم یک جوجه را مولد کنیم حداقل ۴ سال طول می‌کشد مضاف بر اینکه ۵۰ میلیون تومان هزینه می‌برد که مولد شود تا بتواند برای ما جوجه تولید کند. دو سال گذشته مولد‌ها را ۴ تا ۵ میلیون تومان فروختند و این موضوع یک فاجعه بود.

قربانی گفت: در جاده اشتهارد هم یک زمین ۵۰ هکتاری مرکز پرورش و استقرار شترمرغ بود، اما الان جمع کردند و هیچ چیزی آنجا نیست و من الان جوجه یک روزه می‌آورم و۶ تا ۷ ماه نگهداری می‌کنم و پس از پروار کردن می‌فروشم.

پروتئین مورد نیاز شترمرغ از سویا تامین می‌شود

این پرورش دهنده شترمرغ با بیان اینکه شترمرغ همه چیز خوار است، افزود: این پرنده‌ها نهاده‌هایی بین مرغ و گاو شامل ذرت، سویا، گندم، جو و یونجه که ۲۰ درصد غذایشان را تشکیل می‌دهد، مصرف می‌کنند و در واقع پروتئین مورد نیاز شترمرغ با سویا تامین می‌شود و اگر نباشد با مشکل مواجه می‌شویم.

بسیاری تلاش کردند برای سویا جایگزین پیدا کنند، اما موفق نشدند، طی سابقه ۹ سال خود به این نتیجه رسیده ام که باید طبق همان فرمول جلو برویم تا ضرر نکنیم. یعنی اگر به جای سویا، پودر گوشت بدهیم تلفات داده و متضرر می‌شویم.

زمانی که خوراک ارزان بود جهاد هم کمک می‌کرد، اما الان یک سیستم بازارگاه تعریف کردند که اصلا شترمرغ داران جزو آن نیستند و این بد است شترمرغ را جزو سایر ماکیان یعنی کبک، بلدرچین و بوقلمون قرار دادند

قربانی در خصوص نحوه تامین خوراک شترمرغ‌ها گفت:زمانی که خوراک ارزان بود جهاد هم کمک می‌کرد، اما الان یک سیستم بازارگاه تعریف کردند که اصلا شترمرغ داران جزو آن نیستند و این بد است. شترمرغ را جزو سایر ماکیان یعنی کبک، بلدرچین و بوقلمون قرار دادند.

یک بلدرچین در دوره‌ای که برای کشتار می‌رود ۵۰۰ گرم و شترمرغ روزی دو کیلو خوراک می‌خورد یعنی باید ۳۰۰ کیلو بخورد اصلا قابل قیاس نیست. دام نیمه سنگین است و نمی‌توانند جزو طیور باشد و یک موجود ۱۷۰ کیلویی را با بلدرچین ۳۰۰ گرمی مقایسه نمی‌کنند.

از طرفی من دو سال است تلاش می‌کنم که بازارگاه را راه اندازی کنم، اما نمی‌توانم، به جهاد مراجعه می‌کنم ارجاع می‌دهند به دامپزشکی و این فرآیند ادامه دارد تا الان هم موفق به راه اندازی نشده ام. در نهایت گفتند تعاونی تشکیل دهیم به همین دلایل همکاران ما جمع کردند و هر فردی در این صنعت مشغول بود ضرر کرد.

گوشت را از ما ۱۸۰ هزار تومان خریداری می‌کنند و ۴۸۰ هزار تومان می‌فروشند

وی در خصوص مبلغ گوشت گفت: گوشت پروار شده شترمرغ سال گذشته ۶۰ هزار تومان بود و امسال آن را ۱۸۰ هزار تومان می‌خرند. قیمت آن در فروشگاه‌ها تقریبا مانند گاو و گوسفند است. ران آن را ۴۶۰ هزار تومان می‌فروشند.

اگر شما یک کیلو گوشت گوسفند تهیه کنید ۵۰۰ هزار تومان، گوشت لخم به شما نمی‌دهد نهایتا ۷۰۰ گرم می‌شود، چون چربی و استخوان دارد، اما شترمرغ گوشت خالص است و حتی یک گرم چربی هم نمی‌توانید پیدا کنید.

قربانی با بیان اینکه تا دو سال گذشته مردم شناختی از شترمرغ نداشتند، افزود: گوشت شترمرغ گرم تر، پروتئین بیشتر و آهن فراوانی دارد، به توصیه پزشکان از لحاظ طبی درمانگر است.

متاسفانه به دلیل اینکه تبلیغاتی روی شترمرغ نشده تا دو سال گذشته به جای گوشت گاو می‌فروختند یعنی با گاو هم قیمت یا ارزان‌تر بود شترمرغ به غیر از گوشت محاسن دیگری هم دارد و قابل قیاس با دام نیست. این گوشت می‌توانست راحت در سفره‌های ایرانی بنشیند چرا که شترمرغ مقرون به صرفه و سود زا است

متاسفانه به دلیل اینکه تبلیغاتی روی شترمرغ نشده تا دو سال گذشته به جای گوشت گاو می‌فروختند یعنی با گاو هم قیمت یا ارزان‌تر بود. شترمرغ به غیر از گوشت محاسن دیگری هم دارد و قابل قیاس با دام نیست. این گوشت می‌توانست راحت در سفره‌های ایرانی بنشیند چرا که شترمرغ مقرون به صرفه و سود زا است.

این پرورش دهنده شترمرغ گفت: پوست و پر شترمرغ هنوز در کشور جا نیفتاده و علاوه بر آن پس از کروکدیل محکم‌ترین و ماندگار‌ترین پوست دنیا است، یعنی اگر یک کیف چرم با پوست این حیوان داشته باشید تا ۱۵ سال استفاده می‌کنید و اتفاقی نمی‌افتد.

روغن شترمرغ در اروپا فوق العاده گران است

شتر در کوهان و شترمرغ در داخل شکم چربی ذخیره می‌کند و زمانی که شتر مرغ را ذبح می‌کنید گوشت و چربی اش جدا است به همین دلیل است که می‌گویند گوشت شترمرغ چربی ندارد. چربی اش خاصیت درمانی دارد و در طب سنتی معجزه می‌کند. روغن شترمرغ در اروپا فوق العاده گران است یعنی در کانادا و استرالیا شترمرغ را اول برای روغنش پرورش می‌دهند سپس برای پوست و پر و گوشت رتبه آخر را در این کشور‌ها دارد.

ولی در کشور ما ابتدا به فکر گوشت حیوان هستند. پر‌های شترمرغ حالت الکترواستاتیک دارد مانند یک جاروبرقی دستی است اگر در جایی که خاک داشته باشد پر را تکان دهید خاک‌ها را جذب می‌کند. مانند داستر‌هایی که در مشهد مشاهده می‌کنیم.

در کارخانه‌های بنز، پورشه و بی ام و از پر شترمرغ به عنوان پولیش استفاده می‌شود، لباس‌های تزیینی زیبا هم از این پر ساخته می‌شود روغن شترمرغ هم از لحاظ بهداشتی فوق العاده است

در کارخانه‌های بنز، پورشه و بی ام و از پر شترمرغ به عنوان پولیش استفاده می‌شود. لباس‌های تزیینی زیبا هم از این پر ساخته می‌شود. روغن شترمرغ هم از لحاظ بهداشتی فوق العاده است.

وی با اشاره به اینکه در ایران فقط به عنوان تولید گوشت اهمیت دارد گفت: پوستش الان کم و گران شده ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان از ما می‌خرند، ولی یک تخته پوست آن در آلمان ۱۰ میلیون تومان خریداری می‌شود.

پرورش شترمرغ کار پرسودی است و جوانان بیکار زیادی هم داریم

قربانی اظهار کرد: پرورش شترمرغ کار پرسود و خوبی است اگر کمک کنند بیابان‌های بسیاری داریم همچنین جوانان بیکار زیادی هم داریم. دو سال پیش یک طرح به جهاد دادم که ۳۰ تا ۴۰ فردی که از زندان بیرون آمدند به من بدهند تا با آموزش به آن‌ها جوجه و خوراک شترمرغ بدهم و پس از ۷ ماه خودم از آن‌ها می‌خرم. درآمدی که بتواند زندگی شان را هم تامین کند برایشان مهیا می‌کنم؛ از این طرح استقبال بسیاری شد، اما هیچ اتفاقی نیفتاد.

وی با اشاره به افزایش قیمت نهاده‌ها گفت: تا دو سال گذشته اگر ماهیانه ۵۰۰ میلیون داشتیم می‌توانستیم ۲۰۰ شترمرغ را راحت پروار کرده و بفروشیم، اما الان با دو میلیارد تومان هم نمی‌شود. برای تامین سرمایه همکاران همه جا رفتم، خواستم برای تعاونی وام بگیرم، اما نشد، حتی نتوانستیم نهاده برای دوستان بگیریم.

قربانی گفت: در حال حاضر یک کشتارگاه تخصصی برای شترمرغ در ایران نداریم و برای کشتار به کشتارگاه دام گاو و گوسفند می‌برند، ولی دوستانی هستند که کشتار را انجام می‌دهند، اگر یک کشتارگاه صنعتی اختصاصی باشد قطعا پوست و پر این حیوان با کیفیت‌تر به دست می‌آید

قربانی گفت: در حال حاضر یک کشتارگاه تخصصی برای شترمرغ در ایران نداریم و برای کشتار به کشتارگاه دام گاو و گوسفند می‌برند. ولی دوستانی هستند که کشتار را انجام می‌دهند، اگر یک کشتارگاه صنعتی اختصاصی باشد قطعا پوست و پر این حیوان با کیفیت‌تر به دست می‌آید.

وی همچنین در مورد ذبح شترمرغ گفت: ذبح آن با گوسفند متفاوت است، اوایل که شترمرغ آمده بود نمی‌دانستند چطور ذبح می‌شود گوشتش کمی بو داشت. شترمرغ به دلیل گردن نازکی که دارد اگر روی زمین ذبح شود خون کامل خارج نمی‌شود و گوشت بو می‌گیرد.

الان پای این حیوان را با جرثقیل بالا می‌کشند و سر و ته ذبح می‌کنند، با این روش خون کاملا از بدن شترمرغ خارج می‌شود. اگر کسی تابحال گوشت شترمرغ نخورده باشد در اولین بار مصرف نمی‌تواند تشخیص بدهد، چون مانند گوشت گوسفند کاملا نرم است.

در البرز ۲۰ واحد پرورش شترمرغ داشتیم که اکنون به ۷ واحد رسیده است

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی البرز در گفتگو با خبرنگار بازار گفت: واحد‌های پرورش شترمرغ در البرز قبلا تا ۲۰ واحد هم رسیده بود، اما در حال حاضر واحد‌هایی که برای ما قانونی و دارای مجوز هستند و می‌توانند نهاده بگیرند هفت واحد هستند که ۲ درصد از سهم تولید کشور را دارند.

اصغر حیدری با اشاره به اینکه تمامی مجوز‌های ما را سازمان نظام مهندسی صادر می‌کند که فرآیند هایش باید طی شود، افزود: در صنعت شترمرغ هم بحث آب و فواصل معین از شهر است که باید رعایت شود.

افرادی که مکانشان شرایط صدور مجوز نداشت و با آزادسازی ارز ۴۲۰۰ تومانی نتوانستند نهاده تامین کنند از چرخه تولید خارج شدند و موفق به دریافت مجوز نشدند، افرادی هم که باقی ماندند در تلاش برای ادامه تولید هستند و البته غیر از ۷ واحد باقی مانده واحد‌های فاقد مجوز هم داریم که فعال هستند و فعالیت می‌کنند

افرادی که مکانشان شرایط صدور مجوز نداشت و با آزادسازی ارز ۴۲۰۰ تومانی نتوانستند نهاده تامین کنند از چرخه تولید خارج شدند و موفق به دریافت مجوز نشدند. افرادی هم که باقی ماندند در تلاش برای ادامه تولید هستند و البته غیر از ۷ واحد باقی مانده واحد‌های فاقد مجوز هم داریم که فعال هستند و فعالیت می‌کنند.

حیدری مطرح کرد: استان البرز به واسطه اینکه در محل عبور ۱۴ استان کشور قرار دارد یکی از کانون‌های آلودگی طیور است که مشکلات بسیاری را برای احداث واحد جدید ایجاد می‌کند.

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی البرز با تاکید بر اینکه در صورت توجه به این صنعت جای توسعه دارد، افزود: شترمرغ در مقایسه با گاو و گوسفند از لحاظ گوشت، امکانات و شرایط مورد نیاز برای نگهداری و ... شاید یکی از با بهترین رسته‌هایی باشد که ما می‌توانیم کار کنیم.

یک گاو سالم در سال یک گوساله به ما می‌دهد و نهایتا ۴ زایمان می‌تواند داشته باشد و پس از آن باید حذف شود و یک گوسفند در بهترین حالت دو قلو زا ۴ بره به ما می‌دهد و درصورتی که ۶ زایمان داشته باشد و۶ بره بدهد ۶ سال عمر می‌کند، اما یک شترمرغ می‌تواند ۴۰ تا ۵۰ جوجه به ما بدهد و ۳۵ تا ۴۰ سال عمر می‌کند

حیدری در تشریح ویژگی‌ها و مزیت پرورش شترمرغ گفت: یک گاو سالم در سال یک گوساله به ما می‌دهد و نهایتا ۴ زایمان می‌تواند داشته باشد و پس از آن باید حذف شود و یک گوسفند در بهترین حالت دو قلو زا ۴ بره به ما می‌دهد و درصورتی که ۶ زایمان داشته باشد و۶ بره بدهد ۶ سال عمر می‌کند، اما یک شترمرغ می‌تواند ۴۰ تا ۵۰ جوجه به ما بدهد و ۳۵ تا ۴۰ سال عمر می‌کند.

وی اظهار کرد: مزیت بعد در دوره‌ای که گوسفند و شترمرغ ۳۰۰ کیلو خوراک بخورند گوسفند ۴۰ کیلو می‌شود، ولی شترمرغ ۸۵ کیلو وزن می‌گیرد، قیمت گوشت آن‌ها هم تقریبا برابر است. علاوه بر اینکه شترمرغ کلسترول ندارد و چربی اش با گوشت مخلوط نمی‌شود.

در بحث مصرف آب هم شترمرغ پرورشی ۶ لیتر و گوسفند ۱۰ لیتر آب مصرف می‌کنند و گاو ۱۴۰ لیتر آب مصرف می‌کند، البته مصرف شترمرغ و گوسفند متغیر است.

حیدری با بیان اینکه ما در پرورش دام و طیور ضریب تبدیل داریم، توضیح داد: به عنوان مثال مرغ دو کیلو خوراک می‌خورد و یک کیلو گوشت می‌دهد که اگر این دو کیلو بشود یک کیلو و ۸۰۰ گرم کیفیت عالی است. گاو ۹ کیلو خوراک می‌خورد و یک کیلو گوشت می‌دهد، گوسفند ۷ کیلو خوراک صرف می‌کند و یک کیلو گوشت می‌دهد، اما شترمرغ ۳ و نیم کیلو خوراک می‌خورد و یک کیلو گوشت می‌دهد. هر چه این عدد پایین‌تر باشد، صرفه اقتصادی بیشتری دارد.

علاوه بر این‌ها شترمرغ در دمای مختلف و با هر اقلیمی می‌تواند دوام بیاورد از ۵۰ درجه بالای صفر تا ۲۰ درجه زیر صفر و در زمین‌های سخت هم رشد و پرورش دارد.

انواع مجوز‌های پرورش شترمرغ

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی البرز با بیان اینکه ما سه نوع مجوز در این صنعت صادر می‌کنیم، تشریح کرد: مجوز پرورش «جوجه‌های نر» شترمرغ که برای «گوشت» پرورش داده می‌شوند، یک تعداد هم «مولد» هستند که فقط تخم می‌گذارند و این تخم‌ها برای «جوجه کشی» می‌روند. مجوز سوم پرورش «توأم» است که «هم ولد و هم پرورش» دارد و ما عمدتا در استان مجوز توام داریم.

حیدری در خصوص خواص این پرنده گفت: طبع گوشت شترمرغ گرم و دارای امگا ۳ است همچنین حاوی ویتامین‌های B ۶ و B ۱۲ است و کمترین میزان کلسترول را دارد. از تخم شترمرغ علاوه بر خوراکی در بحث زینتی هم استفاده می‌شود و چربی آن در صنایع آرایشی بهداشتی استفاده می‌شود. پوست و پر شترمرغ برای تولید جارو و گرد و غبارگیری استفاده می‌شود.

۱۰۰ گرم گوشت شترمرغ ۶۲ میلی گرم کلسترول دارد، اما ۱۰۰ گرم گوشت گوسفند دارای ۹۸ میلی گرم کلسترول است. این حیوان ۶/۱ خوراک گاو را می‌خورد، اما ۱۵ برابر گاو بازدهی دارد. شترمرغ حیوان حساسی نسبت به صدا و پیرامون خود است و تخم گذاری اش در اثر تردد خودرو متوقف می‌شود و باید در محیطی آرام تخم گذاری کند. در واقع پرورش شترمرغ در مناطق پر سر و صدا اقتصادی نیست.

گوشت شترمرغ می‌تواند جایگزین گوشت گوسفند و گوساله شود

وی اضافه کرد: شترمرغ در رسته طیور قرار دارد، اما مانند گاو و گوسفند دارای گوشت قرمز است و می‌تواند جایگزین گاو و گوسفند باشد، ولی هم تولید کنندگان با این صنعت آشنایی زیادی ندارند و هم ذائقه مردم با گوشت این حیوان آشنا نیست که باید تبلیغ بسیاری در خصوص مزایای گوشت شترمرغ صورت بگیرد تا مردم آشنا شوند.

حیدری در پاسخ به اینکه چه اقداماتی برای تبلیغ پرورش، مزایای گوشت شترمرغ و فرهنگ سازی برای استفاده مردم و توسط چه نهاد‌هایی باید صورت بگیرد، گفت: در استان البرز محدودیت‌های بسیاری اعم از بحث کانون آلودگی، تردد و ... برای توسعه دام و طیور داریم، اما ما می‌توانیم از طریق صدا و سیما، مراجعین فضای مجازی و استودیویی که در واحد ترویج سازمان و وزارتخانه داریم برای این کار اقدام کنیم.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا جهاد کشاورزی البرز برنامه‌ای برای حمایت از تولیدکنندگان شترمرغ دارد، گفت: این موضوع باید در وزارتخانه مطرح شود. هر ساله از وزارتخانه برای ما استعلام می‌شود در رابطه با شترمرغ، در سیاست‌های توسعه ما هست حتی برای تعدادی از افرادی که الان فعالیت دارند و باید جا به جا شوند وظیفه ما این است که از منابع طبیعی و اراضی ملی با اجاره ۹۹ ساله در اختیارشان زمین قرار دهیم مشروط به این که قوانین فواصل رعایت و آب آن تامین شود و همچنین ما ملزم هستیم استعلام‌های لازم از دستگاه‌ها هنگام صدور مجوز را بگیریم.

ما در استان شش کشتارگاه طیور و سه کشتارگاه دام سنگین داریم، اما شترمرغ باید کشتارگاه مخصوص خود را داشته باشد که به دلیل پایین بودن تعداد و ظرفیت، سرمایه گذاری برای احداث شترمرغ صرفه اقتصادی ندارد و موجب ضرر می‌شود

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی استان البرز در پاسخ به مشکل کشتارگاه شترمرغ توضیح داد: ما در استان شش کشتارگاه طیور و سه کشتارگاه دام سنگین داریم، اما شترمرغ باید کشتارگاه مخصوص خود را داشته باشد که به دلیل پایین بودن تعداد و ظرفیت، سرمایه گذاری برای احداث شترمرغ صرفه اقتصادی ندارد و موجب ضرر می‌شود.

یک کشتارگاه طیور در ساعت باید دو هزار قطعه بکشد کل ظرفیت شترمرغ ما در استان ما به هشت هزار نمی‌رسد قطعا این مقدار ظرفیت کشتار یک روز هم نمی‌شود بنابراین کشتارگاه در طول سال باید تعطیل باشد. به طور کل، چون قدمت این صنعت کم است و در ایران خوب کار نشده، باعث شده در این صنعت عقب‌تر از کشور‌های دیگر باشیم.

در مجموع بر خلاف اینکه برای کشتار دام از استان‌های مازندران، گلستان و زنجان به استان ما می‌آیند و کشتار می‌کنند، اما برای کشتار شترمرغ باید به قزوین برویم. در صورتی که ظرفیت تولید ما بالا باشد و پوشش دهد می‌توانیم کشتارگاه هم تاسیس کنیم.

منبع:تخلیل بازار