مدتهاست سرمایه معنا و مفهوم خودش را از دست داده و از پول، ماشین آلات و دیگر گزینه ها، به سوی منافع انسانی رفته است. جهان به این باور رسیده که نیروی انسانی مسلط و توانمند می‌تواند تحول آفرین باشد و همین باور باعث شده تا شاهد شناسایی و جذب نیرو‌های تحصیل کرده، مجرب و مسلط باشیم.

معضل فرار مغز‌ها

با توجه به تغییر باور‌های جهانی، سالهاست با معضل فرار مغز‌ها از ایران رو به رو هستیم که یکی از معضلات اجتماعی، اقتصادی و آموزشی کشور است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۹ اعلام کرد ۶۰ هزار ایرانیانی که در این سال مهاجرت کردند در زمرهٔ مهاجران نخبه دسته‌بندی می‌شوند. این افراد غالباً دارای مقام‌هایی در المپیاد‌های علمی بوده یا جز نفرات برتر کنکور یا دانشگاه‌ها بودند. صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال ۲۰۰۹ اعلام کرد: ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان ۹۱ کشور در حال توسعه یا توسعه نیافته جهان، مقام نخست را دارد که بیکاری، سطح پایین درآمد استادان و نخبگان، نارسایی‌های مالی و اداری، کمبود امکانات تخصصی-علمی و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان است.

اختراع ایرانی در خارج کشور

بحران زمانی با جدیت بیشتر نمود می‌کند که تحلیل مجله اکونومیست بر اساس داده‌های صندوق بین‌المللی پول را مورد توجه قرار داهیم. بر اساس اعلام صندوق بین المللی پول ۹۶ درصد اختراع‌های ثبت شده توسط متولدین ایران بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ توسط ایرانیان مقیم خارج از کشور ثبت شده که نشان دهنده خروج استعداد‌ها از کشور است، زمانی به عمق فاجعه پی می‌بریم که بدانیم همین آمار برای کشور چین ۱۷ درصد و برای هند ۴۸ درصد است

هزینه بالای آموزش

فرار مغز‌ها در حالی صورت می‌گیرد که بدانیم حجم بالایی از سرمایه کشور صرف آموزش می‌شود به نوعی که در سال ۲۰۰۶ میلادی به میزان ۵.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی صرف نیاز‌های آموزشی کشور شد که در مقایسه با دیگر کشور‌های جهان در جایگاه ۶۷ قرار داشت. این در حالی است که بنیاد ملی نخبگان ایران اعلام کرد ۳۰۸ نفر از دارندگان مدال المپیاد و ۳۵۰ نفر از برترین‌های آزمون سراسری از سال ۸۲ تا ۸۶ به خارج مهاجرت کرده‌اند.

آغوش باز آمریکا بروی نخبگان

جالب اینجاست که وقتی سخن از دشمنی آمریکا به میان می‌آید، در تمامی عرصه‌ها صورت می‌گیرد به نوع که طبق آمار صندوق بین‌المللی پول، هم‌اکنون بیش از ۲۵۰ هزار مهندس و پزشک ایرانی و بیش از ۱۷۰ هزار ایرانی با تحصیلات عالیه در آمریکا زندگی می‌کنند و طبق آمار رسمی اداره گذرنامه، در سال ۸۷ روزانه ۱۵ کارشناس ارشد، ۳/۲ دکترا و سالانه ۵۴۷۵ لیسانس از کشور مهاجرت کردند. گزارش صندوق بین‌المللی پول در ادامه افزوده که بیش از ۱۵ درصد سرمایه‌های انسانی ایران به آمریکا و ۲۵ درصد به کشور‌های عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی اروپا مهاجرت می‌کنند.

بیشتر بخوانید:

سرمایه‌های ایران در خارج

بر اساس آمار‌های اعلام شده، دست‌کم حدود چهار میلیون ایرانی در خارج از ایران زندگی می‌کنند. در این میان، ایرانیان خارج از کشور در آمریکا از نظر درآمدی در بین مهاجران از برترین گروه‌ها هستند و ۳۰ درصد از این افراد در زمینه مدیریت و ۲۰ درصد در زمینه تکنیک‌ها و امور دانشگاهی مشغول به کار هستند. همین‌طور از مجموع صدهزار ایرانی در آلمان در سال‌های گذشته ۲۰۰۰ جلد کتاب منتشر شده، در حالیکه از بین ۲ میلیون ترک مهاجر آلمان تنها ۱۰۰ جلد کتاب منتشر شده‌است.

بحران فرار ژن با هوش

این فرار مختص به تحصیل کردگان دانشگاهی نیست بلکه هفته‌نامه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ایران نوشت، سال ۱۳۹۱: «از ۱۲۵ دانش‌آموز ایرانی که ظرف ۳ سال گذشته در المپیاد‌های جهانی کسب رتبه کردند، ۹۰ نفر آن‌ها در آمریکا مشغول تحصیل هستند. از سوی دیگر حمید گورائی رییس پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی هشدار داد که دانشمندان رشته سلول‌های بنیادین ایران هر روز بیشتر از گذشته جذب کشور‌های عربی و دیگر نقاط جهان می‌شوند. اما این خروج‌ها تبعات دارد، زیرا رییس دانشگاه آزاد اسلامی هشدار داده که نتیجه خروج نخبگانف خالی شدن «ایران از ژن‌های باهوش» است.

رتبه بالای دانشجو فرستی

افزایش چشمگیر دانشجو فرستی عمق فاجعه را نشان می‌دهد به نوعی که تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور، از تراز ۱۷ هزار دانشجو در سال ۲۰۰۰ میلادی به تراز ۶۶ هزار دانشجو در سال ۲۰۲۰ رسید. برهمین اساس، رتبه دانشجو فرستی ایران دربازه زمانی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ از رتبه ۲۶ درجهان به رتبه ۱۷ کاهش یافته و آمریکا، آلمان، ترکیه، کانادا و ایتالیا به ترتیب پنج مقصد اصلی دانشجویان ایرانی در دنیا هستند.

پویایی برای جلوگیری از نابودی

در شرایطی که توجه جدی به حفظ نیروی انسانی نمی‌شود، احمد هاشمی مدیرعامل شرکت پالایش نفت بندرعباس نگاه متفاوتی به ماجرا دارد و به هر شکل ممکن برای حفظ نخبگان شرکت تلاش می کند و با همتاسازی، تلاش می کند نیروهای جدیدی به جای رفتن به خارج از کشور، در نفت بندرعباس ماندگار شوند. احمد هاشمی با تاکید بر اینکه در پالایشگاه نفت بندرعباس سه حوزه داریم که باید به صورت ویژه مورد توجه قرار گیرند گفت: اول حوزه منابع انسانی، حوزه دیگر تولید و حوزه سوم پروژه‌هاست. وی با تاکید بر اینکه پالایشگاه نفت بندرعباس مانند یک کشتی می‌ماند گفت: اگر این کشتی در بندرگاه بماند، حرکت نکند و پویا نباشد، دچار پوسیدگی و فرسودگی می‌شود و از بین می‌رود.

زنده بودن با منابع انسانی

مدیرعامل شرکت پالایش نفت بندرعباس با تاکید بر اینکه هر سازمانی به منابع انسانی زنده است گفت: نیرو‌های با تجربه و توانمندی در نفت بندرعباس داریم که بسیاری از آن‌ها در آستانه بازنشستگی هستند. وی با آرزوی موفقیت و سلامت برای کسانی که بازنشستگی نایل می‌شوند گفت: بحث جانشین پروری را جدی بگیرید تا زمانی که بازنشست شدید، نیرو‌هایی که قرار است جایگزین شما بشود، افراد توانمندی باشند که بتوانند راه نیرو‌های با تجربه‌ای که بازنشست شده‌اند را ادامه دهند. احمد هاشمی خطاب به کارکنان نفت بندرعباس تاکید کرد: این عهد را با هم ببندیم که هر کدام از ما با تمام توان تخصص و تجربه‌ای که داریم در مسیر تحقق اهداف نفت بندرعباس با قدرت و قوت گام برداریم تا در کنار هم شاهد سربلندی پالایشگاه نفت بندرعباس باشیم

توجه ویژه به نیروی انسانی

نکته بسیار مهمی که مدیرعامل شرکت پالایش نفت بندرعباس مطرح کرد، باعث آرامش نیرو‌های شاغل در مجموع شد. احمد هاشمی تاکید کرد: در حوزه منابع انسانی طوری عمل کردیم که نیروی انسانی احساس کند به آن توجه می‌شود و اینطور نیست که تمامی منابع شرکت برای سهامداران باشد. البته توجه به منابع انسانی فقط مالی نیست و باید حرمت آن‌ها همواره حفظ شود تا بهره‌وری سازمان بالا برود.