پيشگيري از بيماري‌هاي استخوان و مفاصل

پول‌نیوز - ‏بيماري‌هاي اسكلتي عضلاني از شايعترين بيماري‌هايي هستند که به دليل ريسک فاکتورهاي مختلفي مانند سبك غلط زندگي،چاقي، عدم فعاليت‌هاي جسمي و توارث بوجود مي‌آيند. اين در حالي است كه ابتلا به اين بيماري‌ها زندگي و فعاليت روزمره بيماران را دچار اختلال مي‌كند. سازمان جهاني بهداشت در سال 2009 علت بـيش از 10 درصد کل سال‌هاي از دست رفته را به علت ناتواني در اين بيماري‌ها اعلام کرده است.‏

كارشناسان معتقدند،در اين بيماري‌ها، آسـيب‌هاي متعددي در اجزاي تشکيل دهنده سيسـتم اسـکلتي عضـلاني بدن مانند مفاصل، استخوان‌ها، ماهيچه‌ها، ليگامنت‌ها(كشيده شدن شديد رباط‌ها)، اعصـاب محيطي، تاندون‌ها، غـلاف تانـدون‌ها و رگ‌هاي خـوني وارد مي‌شود. ‏

آنان مي‌گويند، اين اختلالات پديده چنـد علتي هستند که فاکتورهاي متفاوت فيزيکي و رواني اجتمـاعي وضعيت‌هاي بدني نـامطلوب، فشـار تماسـي، کار تکراري يا کار يکنواخت، اعمال نيروي عضلاني بـيش از حد، مواجهه با ارتعاش، طراحي نامناسب محيط کار و استرس در بروز و تشديد آن مؤثر است. اين در حالي است كه با آموزش‌هاي صحيح و به موقع مانند تغيير سبك زندگي،ورزش كردن،پيشگيري از چاقي و رژيم غذايي مناسب افراد مي‌توانند سلامت خود را حفظ كنند. ‏

آرتروز و شيوع آن

دكتر ايمان محمدپور- جراح و متخصص بيماري‌هاي استخوان و مفاصل مي‌گويد: هرچه ميانگين سني جامعه به سمت كهنسالي مي‌رود درصد ابتلا افراد به آرتروز بيشتر مي‌شود. اين در حالي است كه در مرور زمان فشار‌هاي زيادي به مفاصل وارد مي‌شود كه اثرات مخربي را بدنبال دارد. مفاصل اندام‌هاي تحتاني مانند: باسن،لگن،مچ پا زانو و پا به علت تحمل وزن بدن بيشتر از مفاصل اندام‌هاي فوقاني مانند شانه،آرنج و مچ دست درگير آرتروز مي‌شوند.

وي با بيان اين مطلب كه سبك زندگي فرد آسيب‌هاي به مفاصل وارد مي‌كند مي‌افزايد: از آسيب‌هاي ديگر مي‌توان به تصادفات،آسيب‌هاي ورزشي و توارث اشاره كرد. براي مثال شيوع آرتروز در افرادي كه چاق هستند، فعاليت‌هاي شغلي سنگين و پر فشار دارند يا در ورزشكاراني كه دچار آسيب‌هاي ورزشي شده‌اند و درمان‌هاي مناسب براي آنان صورت نگرفته است مستعد ايجاد آرتروزدر مفصل آسيب ديده در آينده هستند. بنابراين مهمترين نكته در درمان آرتروز پيشگيري از ايجاد آن است كه بايد به صورت آموزش‌هايي براي جواني و نوجوانان انجام شود و همچنين پيشگيري از چاقي در سنين جواني،پرهيز از نشستن‌هاي طولاني روي زانو‌ها و بالا پايين رفتن‌هاي مكرر از پله‌ها است.

اين جراح و متخصص بيماري‌هاي استخوان و مفاصل ياد آوري مي‌كند: اگر در مراحل اوليه آرتروز بيمار به پزشك مراجعه كند مي‌توان با درمان‌هاي موجود سرعت پيشرفت بيماري را كند و يا متوقف كرد درغير اينصورت نياز به درمان‌هاي تهاجمي‌تر و نهايت جراحي است. ‏

وي در پاسخ به اين پرسش كه آيا آمار خاصي در مورد شيوع آرتروز در كشور وجود دارد مي‌افزايد: نمي‌توان آمار خاصي را اعلام كرد ولي مراجعه زياد بيماران نشان دهنده شيوع اين بيماري در كشور زياد است. به طور كلي افرادي كه دوران ميانسالي را طي مي‌كنند بيشتر به اين بيماري مبتلا مي‌شوند و اين در حالي است كه متاسفانه بعضي از ميانسالان هم كل مفاصل و يا تعدادي از مفاصلشان درگير اين بيماري شده است.

درمان آرتروز ‏

دكتر محمدپور در مورد درمان آرتروز مي‌گويد: در موارد اوليه كه آسيب خيلي شديد نيست و مفاصل به‌طور كامل تخريب نشده است مي‌توان با اصلاح سبك زندگي، پرهيز از بالا و پايين رفتن‌هاي مكرر از پله‌ها، جلوگيري از انجام فعاليت‌هايي كه باعث ايجاد فشار‌هاي شديد به سطح مفاصل مي‌شود،عدم نشستن روي زانو‌ها،عدم استفاده از دستشويي‌هاي ايراني و پرهيز از چاقي به ميزان قابل توجهي از پيشرفت اين بيماري جلوگيري مي‌كند.
‏
وي در مورد علايم آرتروز تاكيد مي‌كند: علامت آرتروز بسيار پر سر و صدا است و با درد،ورم و مشكلات حركتي همراه است. ازاينرو بيماران در مراحل اوليه بيماري به پزشك مراجعه مي‌كنند و با توصيه‌هاي پزشك سير بيماري را كند و يا متوقف مي‌كنند. معمولا در مراحل اوليه براي بيماران دارو‌هايي تجويز مي‌شود كه التهاب و درد را كاهش دهد. فيزيو تراپي هم مي‌تواند با تقويت عضلات علامت‌هارا كمتر و عمر مفاصل را بيشتر كند. زماني كه دوره‌هاي درماني پزشكي فيزيوتراپي و كار درماني جواب ندهد و آرتروز پيشرونده شود ما مجبور هستيم به سمت روش‌هاي جراحي برويم. بيشترين روش جراحي هم در آرتروزي كه مفاصل را درگير كرده است روش‌هاي تعويض مفصل است كه بيمار مي‌تواند يك زندگي نرمال و بدون دردي را تجربه كنند ‏

اين جراح و متخصص بيماري‌هاي استخوان و مفصل در پاسخ به اين پرسش كه هزينه جراحي چقدر است مي‌افزايد: هزينه جراحي بستگي به محل و نوع جراحي دارد. اين در حالي است كه قيمت پروتز‌ها هم متغير است. البته پوشش‌هاي بيمه‌اي هم قسمت عمده هزينه‌ها را تقبل مي‌كنند هزينه اين اعمال جراحي در بيمارستان‌هاي دولتي كمتر و در بيمارستان‌هاي خصوصي بيشتر است ازاينرو نمي‌توان هزينه ثابتي را براي آن تعريف كرد.‏

وي تاكيد مي‌كند: بايد ازكودكي يكسري از رفتار‌هاي اشتباه را انجام ندهيم. مثلا وقتي كه ما حالتي مانند چمباتمه و يا روي زانو نشستن را انجام مي‌دهيم وزن بدن به پاها فشار وارد مي‌كند بنابراين تا جايي كه مي‌توانيم نبايد اين حركات را انجام دهيم. اگر بتوانيم از ابتدا از دستشويي فرنگي استفاده كنيم خيلي بهتر است. بايد مواظب باشيم كه دچار چاقي مفرط نشويم و سبك زندگي مان را تغيير دهيم.

كوله‌هاي سنگين دانش‌آموزان

وي در مورد حمل كوله‌هاي سنگين توسط دانش‌آموزان مي‌گويد: كوله‌هايي كه خيلي سنگين هستند غير استاندارد هستند و معمولا درست هم حمل نمي‌شود و گاها دانش آموزان روي يك شانه آن را حمل مي‌كنند كه نه تنها مي‌تواند فشار زيادي را به ستون فقرات دانش آموز وارد كند بلكه مي‌تواند باعث اختلال در شكل گيري استخوان‌ها شود كوله‌هاي سنگين روي مفاصلي مانند زانو و لگن كمتر تاثير مي‌گذارد اما به مفاصل گردن و شانه آسيب وارد مي‌كند به طوري كه كودكان را در آينده با مشكلات جدي روبرو مي‌كنند. ازاينرو دانش آموزان نبايد كوله‌هاي سنگين حمل كنند. خوشبختانه در بعضي از مدارس كمد‌هاي براي جاي وسايل دانش آموزان تعبيه شده است تا آنان مجبور به حمل كوله‌هاي سنگين نشوند. ‏

پوكي استخوان

دكتر محمد پور با اشاره به اين مطلب كه يكي از شايعترين بيماري‌هايي كه افراد سالمند بخصوص خانم‌ها به آن مبتلا مي‌شوند پوكي استخوان يا استئوپروز است مي‌افزايد: متاسفانه بسياري از خانم‌ها كمبود ويتامين دي دارند از اين رو بيشتر از آقايان در معرض پوكي استخوان هستند. تغييرات هورموني در زمان بارداري باعث مي‌شود كه خانم‌ها بيشتر در معرض اين بيماري باشند. از اين رو توصيه مي‌كنم خانم‌ها در سنين 50 سالگي (دانستيومتري )تراكم استخوان را انجام دهند تا پزشك بر اساس نتايج آن از بروز اين بيماري پيشگيري كند.‏

وي با بيان اين مطلب كه 60 تا 80 درصد اين بيماري از طريق توارث منتقل مي‌شود مي‌افزايد: از فاكتور‌هاي مهم ديگر موثر بر اين بيماري مي‌توان به تغذيه و ورزش اشاره كرد. اين بيماري به دليل كاهش جذب كلسيم در سنين بالا و كاهش توليد ويتامين دي و همچنين تغييرات هورموني كه در زنان اتفاق مي‌افتد خانم‌ها را مستعد پوكي استخوان مي‌كند.‏

اين متخصص بيماري‌هاي استخوان و مفاصل ياد آوري مي‌كند: مصرف الكل و سيگار در ايجاد و تشديد اين بيماري بسيار موثر است و افرادي كه لاغر هستند و همچنين والدينشان به اين بيماري مبتلا هستند بيشتر در معرض ابتلا به اين بيماري هستند.

وي با بيان اين مطلب كه پوكي استخوان داراي هيچ علامت خاصي نيست خاطر نشان مي‌كند: بعضي از بيماران درد‌هاي ناحيه مفاصل و ستون فقرات را مرتبط با اين بيماري مي‌دانند در حالي كه پوكي استخوان يك بيماري كاملاً خاموش بوده و زماني فرد متوجه آن مي‌شود كه با يك زمين خوردن جزيي دچار شكستگي در ناحيه لگن،كمر يا اندام فوقاني مي‌شود. زماني كه بيمار دچار پوكي استخوان مي‌شود ديگر استخوان به وضعيت نرمال بر نمي‌گردد بنا براين بهترين راه پيشگيري است. ازاينرو توصيه مي‌شود كه افراد مسن به صورت منظم فعاليت‌هاي بدني مانند پياده روي روزانه را داشته باشند. از مصرف سيگار و الكل پيشگيري كنند و مصرف روزانه كلسيم و ويتامين دي را در برنامه خود بگنجانند.‏

كمر درد

اين متخصص بيماري‌هاي استخوان و مفاصل مي‌گويد: يكي از شايعترين درد‌هايي كه هر فردي مي‌تواند در طول زندگيش تجربه كند كمر درد و گردن درد است كه با توجه به سبك زندگي روزمره بخصوص كساني كه در شهر‌ها زندگي مي‌كنند، عدم ورزش و كارمنداني كه مدام پشت ميز و صندلي مي‌نشينند و متاسفانه وضعيت نشستن درستي هم ندارند كمر درد در آنان خيلي شايع است. كمردرد در مراحل اوليه مي‌تواند ناشي از ضعف عضلات باشد كه با تغيير الگوي رفتاري مانند درست نشستن و عدم قوز كردن درست مي‌شود. بيماران بايد به پزشك مراجعه كنند تا مشخص شود كه آيا مشكل از عضلات است يا ستون فقرات. اگر مشكل از ضعف عضلات باشد با انجام دادن يكسري از ورزش‌ها و استفاده از دارو‌هاي ضد التهاب و فيزيوتراپي مشكل برطرف مي‌شود. ‏

وي مي‌افزايد: گردن درد و كمر درد تقريبا شبيه هم هستند و كساني كه طولاني مدت پشت كامپيوتر مي‌نشينند وسرشان مدام پايين است وهمچنين كساني كه ساعت‌هاي طولاني در فضاي مجازي هستند و فاقد عضلات ورزيده‌اند دچار گردن درد مي‌شوند. اين در حالي است كه يكسري از ورزش‌ها كمك‌كننده هستند ونبايد بيماران سرشان را طولاني مدت پايين نگه دارند. خواندن و نوشتن بايد به گونه‌اي باشد كه نياز به خم كردن سر نباشد. در صورتي كه مشكل در ستون فقرات نباشد براحتي مي‌توان اين دردها را درمان كرد ولي اگر ستون فقرات مشكل داشته باشد بايد بررسي‌هاي زيادي انجام شود و تصميم بر اساس نوع بيماري گرفته شود. ‏

دكتر محمدپور در پاسخ به اين پرسش كه بعضي‌ها معتقدند با آسياب كردن هسته سنجد مي‌توان از بروز پوكي استخوان پيشگيري كرد مي‌گويد: در حال حاضر بعضي از شركت‌ها اين مساله را به عنوان مقاله تحقيقاتي بررسي كرده‌اند و يك يا دو برند دارويي را درست كرده‌اند كه مي‌تواند در پيشگيري از پوكي استخوان موثر باشد. ‏

راه‌هاي پيشگيري از پوکي استخوان

- مصرف مواد غذايي سرشار از کلسيم را افزايش دهيد: منابع غذايي خوب براي کلسيم: ماهي سالمون، ماهي ساردين، سويا، کلپ، سبزيجات برگدار، دانه‌هاي کنجد، جو دوسر، لوبيا سفيد، بادام، ارزن، گردو، دانه‌هاي آفتابگردان، کيل، توفو، و بروکلي.‏

‏- يک رژيم غذايي سرشار از مواد معدني را مصرف کنيد: پوکي استخوان تنها به واسطه کمبود کلسيم در بدن انسان شکل نمي‌گيرد. استخوان‌ها به مواد مغذي ديگري براي حفظ قدرت خود نياز دارند، که از آن جمله مي‌توان به بور، منيزيم، منگنز، فسفر، پتاسيم، سيليس و روي اشاره کرد. از منابع غذايي خوب براي هر يک از اين مواد معدني مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:

بور: سبزيجات برگدار، سيب زميني، هويج وحشي، هويج، چغندر، برگ چغندر، ماهي، گوجه فرنگي، حبوبات، مغزهاي خوراکي، ميوه‌ها، کدو حلوايي، و غلات کامل.

منيزيم: سيب، انجير، هلو، کيل، برگ چغندر، کرفس، يونجه، غلات کامل، برنج قهوه اي، سبزيجات برگدار، دانه‌هاي کنجد، دانه‌هاي آفتابگردان، بادام، و ماهي سالمون.

منگنز: مغزهاي خوراکي، آناناس، غلات کامل، اسفناج، چغندر، برگ چغندر، جوانه‌هاي بروکسل، نخود فرنگي، کلپ، چاي، زردآلو، بلوبري، موز، و ميوه‌هاي خانواده مرکبات.

فسفر: غلات کامل، دانه‌هاي خوراکي، مغزهاي خوراکي، تخم مرغ، گوشت ماکيان، ماهي، ميوه‌هاي خشک شده، و حبوبات.

پتاسيم: موز، ميوه‌هاي خانواده مرکبات، طالبي، زردآلو، گوجه فرنگي، شاهي آبي، دانه‌هاي آفتابگردان، غلات کامل، گوجه فرنگي، سيب زميني، گوشت ماکيان، و ماهي.

سيليس: دانه‌هاي کتان، جو دوسر، غلات کامل، بادام، دانه‌هاي آفتابگردان، کرفس، سيب، توت فرنگي، انگور، کلپ، چغندر، پياز، و هويج وحشي.
روي: جوانه‌ها، دانه‌هاي کدو تنبل، دانه‌هاي آفتابگردان، پياز، مغزهاي خوراکي، سبزيجات برگدار، نخود فرنگي، چغندر، برگ چغندر، و هويج.

- به‌طور منظم ورزش کنيد: ‏ورزش، به‌ويژه کار با وزنه، به تقويت استخوان‌ها و ترکيب شدن کلسيم و مواد معدني ديگر در استخوان‌ها براي افزايش قدرت و استحکام آنها کمک مي‌کند. از جمله بهترين اشکال ورزش براي ساخت توده استخواني مي‌توان به کار با وزنه، پياده روي سريع، استفاده از ميني ترامپولين، يوگا و دويدن اشاره کرد.

- روزي 2 نوبت كلسيم بخوريد: اگر غذاهاي شما فاقد كلسيم به اندازه كافي است، مي‌توانيد از مكمل‌هاي كلسيم استفاده كنيد تا روزي 500 تا 800 ميلي‌گرم كلسيم به بدن خودتان برسانيد. بهترين حالت اين است كه مكملي انتخاب كنيد كه جدا از كلسيم حاوي ويتامين ‏K، پتاسيم و بورون باشد. اگر سن شما بالاي 60سال است، از تركيبات كلسيم سيترات به جاي كلسيم كربنات استفاده كنيد و حداكثر روزي 800 ميلي‌گرم كلسيم مصرف كنيد.‏

‏- سيگار کشيدن را ترک کنيد: سيگار کشيدن با از بين رفتن توده استخواني پيوند خورده است و بهترين اقدام پرهيز از آن است.

- تنها داروهاي ضروري را مصرف کنيد، زيرا برخي داروها موجب تحليل رفتن استخوان‌ها مي‌شوند.‏
‏ برخي داروها از جمله کورتيکواستروئيدها (اغلب در داروهاي آسم، ‏COPD، يا آرتريت استفاده مي‌شود)، داروهاي تيروئيد، داروهاي ضد تشنج، داروهاي ضد افسردگي، هورمون درماني، براي درمان سرطان پروستات و بيماري‌هاي ديگر استفاده مي‌شود، از جمله داروه‌هاي تضعيف کننده استخوان‌ها محسوب مي‌شوند.

- روش‌هايي براي کاهش و مديريت استرس مد نظر قرار دهيد: استرس به پوکي استخوان منجر مي‌شود، از اين رو يافتن روش‌هايي براي کاهش ميزان استرس در زندگي گزينه‌اي ايده آل است. در صورت امکان اگر از کار خود راضي نيستيد آن را تغيير دهيد، رابطه با افراد و دوستاني که موجب افزايش استرس شما مي‌شوند را کنار بگذاريد و اگر با استرس مالي مواجه هستيد، سطح خواسته‌ها و توقعات خود را کاهش دهيد. براي مقابله با استرس يوگا، مديتيشن، پياده‌روي، آواز خواندن يا ديگر فعاليت‌هايي که به کاهش استرس در شما کمک مي‌کنند را انجام دهيد.

- در معرض نور خورشيد قرار گرفته يا مکمل ويتامين ‏D‏ مصرف کنيد: ويتامين ‏D‏ براي ساخت استخوان‌هايي قوي ضروري است. پس از مشورت با پزشک مي‌توانيد از مکمل‌هاي ويتامين ‏D‏ استفاده کنيد. همچنين،؛ آفتاب گرفتن به مدت 20 دقيقه در روز مي‌تواند به توليد ويتامين ‏D‏ در بدن انسان کمک کند.‏

منبع: روزنامه اطلاعات