نرخ ارز واقعی، از جمله عواملی است که انحراف آن از مقادیر تعادلی و همچنین بیثباتی در آن میتواند عملکرد اقتصاد کلان به ویژه رقابتپذیری کشورها را تحت تأثیر قرار دهد. نوسانهای نرخ ارز واقعی نشاندهنده بیثباتی وعدم قطعیت در روند قیمتهای نسبی بین کشورهاست.
این نوسانها موجب ایجاد فضایی بیثبات و نامطمئن در
اقتصاد میگردند. از سویی دیگر فراهم نمودن فضای رقابتی و ارتقای سطح رقابتپذیری ملی، زمینهساز ورود به فرایند جهانی شدن است. رقابتپذیری از طریق حاکمیت بازار و شکلگیری فعالیتها بر پایه مزیت نسبی و رقابتی حاصل میشود.
هدف اصلی مقاله حاضر شناسایی عوامل موثر بر نرخ ارز واقعی و بررسی تأثیر آنها بر شاخص رقابتپذیری در اقتصاد ایران است. نتیجه تخمین معادلهها به روش VAR نشان میدهد که در کوتاهمدت درآمدهای نفتی، نقدینگی و محصول ناخالص داخلی دارای تأثیر مثبت و کسری بودجه دارای تأثیر منفی بر نرخ ارز واقعی میباشند. در بلندمدت درآمدهای نفتی و کسری بودجه دارای تأثیر منفی و حجم نقدینگی و محصول ناخالص داخلی دارای تأثیر مثبت بر نرخ ارز واقعی هستند.
بر اساس محاسبهها پژوهش نرخ ارز واقعی در
اقتصاد ایران از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۹۲ همواره در حال افزایش بوده و کاهش ارزش پول ملی به موازات آن باعث کاهش شاخص رقابتپذیری شده است.
در همین رابطه شاهین شایان آرانی، کارشناس پولی و ارزی درباره روند کاهشی نرخ ارز در کشور گفت: هیچ شکی وجود ندارد که فشار برای اینکه ریال به نسبت دلار بالا رود، بسیار زیاد است و دلیل آن هم تورم بسیار وحشتناکی است که کل کشور را دچار دردسر کرده است.
وی افزود: وقتی تورم ۴۰ یا ۵۰ درصدی وجود دارد، مهار نرخ ارز بسیار سخت خواهد بود و کار بانک مرکزی و دولت دراین رابطه خیلی دشوار به نظر میرسد و تا زمانی که تورم پایین آورده نشود، این فشار و سختی کار پابرجا خواهد ماند، زیرا معنای آن این است که برای حفظ نرخ در همین حدود باید به طور مدام ارز پمپاژ شود و فشار برای افزایش بیشتر هم وجود دارد.
این کارشناس ارز گفت: همنطور که اشاره کردم، یک عامل اصلی این تلاطم و یک حالت اضطراب یا نگرانی نسبت به نرخ ارز عمدتا حاصل از
نرخ تورم موجود در کشور است و چنانچه دولت در کنترل این مسئله موفق شود، کار آسانتری برای مهار ارز و ثبات بخشیدن آن به دنبال خواهد داشت.
شایان آرانی تاکید کرد: اصل قضیه بحث مهار تورم است که عامل اصلی آن هم کسری بودجه دولت محسوب میشود، زیرا مدام مجبور خواهد بود که به چاپ پول یا استقراض متوسل شود یا روشهای دیگر که تمام آنها به درجات مختلف بر شدت تورم میافزاید، رو آورد؛ بنابراین چالش اصلی دولت نرخ ارز نیست، چالش اصلی مهار تورم و کاهش آن است که چنانچه دولت موفق شود آن را پایین آورد و به سرانجام برساند یعنی تک رقمی کند، شاهکاری را به ثبت رسانده، زیرا یک کار اساسی انجام داده است.
وی در ادامه اظهار داشت: کار صورت گرفته در همین حد و اندازه هم مثبت ارزیابی میشود، ولی باید از حرکتهای مقطعی فاصله گرفت، زیرا مشکل در این قسمت است که فشاری برای بالا بردن نرخ ارز در پشت صحنه وجود دارد و عامل اصلی آن همان تورم موجود است که در صورت مدیریت تقاضا فروکش خواهد کرد و کار دولت آسانتر میشود.
این کارشناس اقتصادی دراین رابطه تصریح کرد: دولت و
بانک مرکزی هم تا به اینجا کار مهمی را رقم زده است، ولی اصل قضیه همانطور که توضیح دادم در کنترل تورم است.